Þjóðviljinn - 24.01.1963, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 24. janúar 1963
ÞJÓÐVILJINN
SlÐA 9
Fræg kvikmynd endursamin:
TÍU DAGAR, SEM
SKÓKU HEIMINN
Á tiu ára almæli rússnesku
byltingarinnar, fyrir 35 árum,
var fnumsýnd í Stóra leikhús-
inu í Moskvu kvikmyndin
„Otkóber“, gerð af þeim Ser-
gej Eisénstein og Grígorij
Aleksandrof, sem þá þegar
voru orðnir frægir leikstjórar
og höfðu unnið saman að töku
myndarinnar „Beitiskipið Pot-
jomkin", sem heimsfræg varð og
er enn í, dag talin melstara-
smíð kvikmyndagerðar, ekki
aðeins hihna þöglu mynda,
heldur kvikmyndalistarinnar x
heild.
Verkefni úr hendi
Kalinins
„Október" var síðar sýnd i
mörgum löndum. En það var
ekki sú myndin, sem snili-
ingarnir tveir höfðu gert eftir
eigin höfði. Nú er Eisenstexn
látinn, en Aleksandrof er enn
á lífi. Hann er nú önnum kat-
inn við að endursemja kvik-
mynd þá, sem þeir Eisenstein
höfðu upprunalega gert. Tekizt
hefur eftir margra ára leit, að
hafa uppi á þeim hlutum mynd-
arinnar, sem aldrei voru sýnd-
ir, og innan skamms mun
frumgerðin verða sýnd í kvik-
myndahúsum um víða veröld
með nafni því, er henni var
gefið utanlands: „Tíu dagar,
sem skóku heiminn".
Aleksandrof hefur sagt söguna
um tilorðningu myndarinnar og
þau örlög sem biðu hennav.
Þetta hófst sumarið 1926. Hann
og Eisenstein voru beðnir að
mæta í fundarsal ríkisstjómar-
innar þar sem Kalinin, síðar
forseti, þeið þeirra ásamt
Podvoskíj, sem á dögum bylt-
ingarínnar var formaður bylt-
ingarherráðsins í Petrograd.
Kalinin sýndi mönnunum
I síðasta þætti kom fyrir
spil, þar sem varnarspilaram-
ir höfðu of mörg tromp á
einni hendi. Ekki þurfti ég
lengi að bíða eftir öðru svip-
uðu, því eftirfarandi spil kom
fyrir í meistaraflokkskeppni
Bridgefélags Reykjavíkur
milli sveita Þóris Sigurðsson-
ar og Elílnar Jónsdóttur.
Norður
A ekkert
V G-10-9-6-4
♦ D-9-6
4» K-D-10-9-3
Vestur Austur
A K-D-6-3 A 9-6-5
V ekkert V Á-K-D-7-3
♦ K-G-3 « Á-8-7-4-2
4* Á-G-8-7-4-2 «?• ekkert
Suður
A Á-G-10-7-4-2
V 8-5-2
♦ 10-5
4» 6-5
nema þeir ættu betri samning
í öðrum lit.
En betri samningur er varla
til, því ekkert útspil getur
banað fjórum spöðum.
Segjum að norður spili út
hjartagosa. Við tökum þrjá
hæstu í borði og köstum tígli
og tveim laufum að heiman.
Síðan spilum við tígli, tökum
laufás og trompum lauf. S'íð-
an er tílgulás tekinn og hjarta,
spilað úr borði. Suður á nú
ekkert nema tromp. Hann
lætur náttúrlega sjöið og
sagnhafi drepur á .drottningu*
Hann spilar siðan laufi,
trompar með áttunni í borði
og suður trompar yfiir með
tíunni. Nú er sama hvað suð-
ur gerir. Taki hann ásinn,
hiefur sagnhafi gaffail á hann
með K-6, en spili hann lágu,
þá fær borðið slaginn á átt-
una og sagnhafi síðan tíunda
slaginn á drottninguna.
Á báðum borðum voru spil-
uð þrjú grönd og unnin fjög-
ur. Hins vegar er ekki úti-
lokað að hugsa sér að a—v
gætu lent í fjórum spöðum á
spilin, þar eð eyður á víxl
eru ekki ávallt sigurstrang-
legar í grandspili. Þá er komið
að samvizkuspurningunni.
Hefðuð þið doblað á suður
spilin? Ef til villi hefðuð þið
ekki gert það, en var það
þá ekki vegna þess, að þið
voiuð viss um að spilið væri
niður? Aldrei var að vita
Staða í sveitakeppni B.K.
Sveit Stig.
1. Einars Þorfinnssonar 18
2. Eggrúnar Amórsdóttur 16
3. Benedikts Jóhannssonar 14
4. Ólafs Þorsteinssonar 14
5. Halls Símonarsonar 10
Staða í sveitakeppni B.R.
Sveit Stig.
1. Laufeyjar Þorgeirsd. 35
2. Eggrúnar Arnórsdóttur 32
3. Elínar Jónsdóttur 25
4. Rósu ívars 17
5. Dagbjartar Bjarnadóttur 17
tveim bókina ,-,Tíu dagar, sem
skóku heiminn" eftir John
Reed, og tjáði þeim, að það
hefði verið ósk Leníns að bók-
in yrði kvikmynduð. Nú fór
ríkisstjórnin fram á, að sú
mynd yrði tilbúin á tíu ára
afmæli októberbyltingarinnar.
t)t fyrir ramma Reeds
Pódvojskíj varð ráðgjafi við
myndatökuna og lék einnig
hlutverk í mynáinrii. En leik-
stjörarnir tveir urðu að vinna
úr fjallháum stöflum heimilda
og velja þær þýðingarmestu og
sérstæðustu. Podvojskíj safnaði
brátt um sig heilum hópi ann-
arra’ ráðgjafa, sem allir höfðu
tekið persónulegan þátt í októ-
berbyltingunni. Meðal þeirra
dugmestu var eiginkona Len-
íns, Krupskaja, og systir hans,
Marija Uljanova, sem báðar
höfðu staðið við hlið Leníns
alla tíð bæði í einkalífi hans
og opinberlega.
Brátt kom í ljós, að kvik-
myndin hlaut að ná langt út-
fyrir þann ramma, sem skáld-
saga John Reeds var. Um það,
sem John Reed hvorki
hafði séð né heyrt, var aflað
vitneskju meðal þeirra, sem
stjórnað höfðu októberbylting-
ingunni og tekið þátt í aðför-
inni að Vetrarhöllinni.
Kvikmyndin var gerð í sam-
vinnu við flokkssamtökin í
Moskvu og Leníngrad. Hún náði
yfir þann tíma þegar keisara-
veldinu var steypt, borgarabylt-
ingin átti sér stað í febrúar
1917, Lenin sneri aftur heim
til Rússlands, — fjallaði bein-
línis um alla mikilvægustu at-
burði þess árs —, allt þar til
byltingin hófst hinn 7. nóv-
ember.
Þátttakendur byltingarinnar
með í Iciknum
Þeir Eisenstein og Aleksandrof
komust að einu leyti í ærinn
vanda: hvemig átti að fara að
því að láta Lenín koma fram
í kvikmyndinni? Aðeins þrjú
ár voru liðin frá dauða ham,
og álitið var óviðeigandi, að
leikari tæki á sig gervi og
kæmi fram sem Lenín. Einkum
var það skáldið Majakovskíj,
sem við undirbúning myndar-<s>
innar snerist gegn slíkri til-
hugsun. Hann gat beinlínis
komizt í æsing, þegar einhver
lét sér til hugar koma að láta
leikara birtast i gervi Leníns.
Ákveðið var því að hafa
uppi á einhverjum manni, er
líktist Lenín það mikið í sjón,
að hann þyrfti ekki að taka
• u
misin
Bifreiðastjóri sendir þetta
bréf:
„Bíllin minn“ heitir bækling-
ur, sem Samvinnutryggingar
hafa gefið út núna um áramót-
in síðustu fyrir félagsmenn sína
og viðskiptavini í bifreiða-
stjórastétt. Mér þykir ekki ólík-
legt að hann verði vinsæll með-
al bílstjóra. Fyrst og fremst er
þetta mjög þægileg handbók og
fer vel í vasa og hólfi. Þar er
hægt á auðveldan hátt að skrifa
inn í hina ýmsu kostnaðarliði
bifreiðarinnar, svo sem við-
gerðir, benzín- og olíueyðslu o.
s.frv. Daglegir töflureitir eru
fyrir allt þetta o.fl. opna fyrir
hvem mánuð ársins og síðan
samandráttartafla, sem sýnir
heildarkostnaðinn hjá manni
yfir allt árið, og síðast sund-
urliðun kostnaðarins á helztu
liði. Allt er þetta mjög hag-
kvæmt og gott og auðvelt til
notkunar. Þá eru ýmsar fleiri
upplýsingar að finna fyrir okk-
ur bílstjórana til hægðarauka.
Má þar nefna umferðarmerk-
in, mánaðarleg heilræði við
akstur, um bifreiðatryggingar
o.fl. sem gott er að hafa.
Það er alveg satt, sem fram-
kvæmdastjóri Samvinnutrygg-
inga segir í formála fyrir um-
ræddum bæklingi, að athyglis-
verður þáttur í starfsemi þessa
tryggingafélags frá upphafi
hefur verið margs konar
fx-æðsla um umferðar- og trygg-
ingamál. Þar má nefna sérstaka
handbók fyrir bílstjóra, sem
gefin var út fyrir mörgum ár-
um, verðlaunasamkeppni um
úrræði til bóta í umferðinni til
þess að draga úr slysum o.fl.
sem ég man nú ekki allt í bili.
Ég fyrir mitt leyti vil þakka
kærlega alla þessa hugulsemi
við okkur bílstjórana. Og þetta
er sannarlega ekki það eina.
sem við ættum að vera þakk-
látir fyrir, því að svo margt
hefur þetta ágæta trygginga-
félag unnið okkur til hagsbóta
síðan það tók til starfa, og ég 9
held mér sé óhætt að segja oft j
við litlar þakkir og viðurkenn-
ingu, og stundum beinlínis .
hlotið ámæli og útúrsnúning á
því, sem það hefur vel gert, og
er þess skammt að minnast nú.
En þetta er alls ekki sann-
gjamt. Það á hver það hann á.
a.b.
snillingar áttu oft ágætt samstarf.
á sig neitt gervi til að geta
leikið hlutverk hans í mynd-
inni. Hundruð manna og þúsund-
ir ljósmynda voru teknar til
athugunar. Að lokum var fund-
inn vélstjóri nokkur, Nikandroi
að nafni, sem vann á skipi er
lá í höfninni í Novorossijsk.
Teknar voru reynslumyndir af
honum, sem sýndar voru
Krupsköju og Uljanóvu, og þær
gáfu samþykki sitt til, að hann
léki hlutverk Leníns.
Yfirleitt léku mjög fáir leik-
arar í þessari kvikmynd. Safn-
að var saman fólki, sem sjálft
hafði tekið þátt í atlögunni
gegn Vetrarhöllinni eða verið
fulltrúar á 2. þingi sovétanna.
Podvoskíj lék sjálfan sig sem
foringja fyrir árásinni á Vetr-
arhöllina. Merkið um áhlaupið
var gefið af sama sjóliðanum
og hafði gefið það hina sögu-
legu nótt, 7. nóvember.
I fjöldaatriðum, sem tekin
voru af Eduard Tisse, sem einn-
ig hafði myndað „Potjomkin“;
tóku þátt hinir raunverulegu
rauðliðar og foringjar þeirra;
filmaðir voru hinir raunveru-
legu varðmenn sem staðið
höfðu vörð í Smolnyj, við fund-
arstað herforingjaráðs bylting-
arinnar og fyrir framan skrif-
stofu Leníns. Allt var gert til
að sýna raunverulega atburði
og ásigkomulag, þá hluti og
staði, sem komið höfðu við
sögu og þar sem atburðirnir
höfðu gerzt. T.d. flýði leikar-
inn, sem Iék forsætisráðherra
bráðabirgðastjómarinnar, í
sama bílnum og hinn raun-
verulegi Kerinskíj hafði á sfn-
um tíma flúið í.
Stalin skerst
i lcikinn
Það gefur auga leið, að kvik-
mynd af þessu tagi og jafn
heimildarríka væri ógemingur
að framleiða í dag. Leníngrad
var t.d. árin 1926—’27 næstum
óbreytt í útliti frá nóvember-
dögunum 1917, er hxln hét
Petrograd. Enn hafði Vetrar-
höllin ekki verið lagfærð, og
litur hennar var sami dökk-
rauði blóðliturinn og á dögum
Nikulásar keisara annars. Hali-
artorgið og aðalgatan Nevskij
prospekt voru enn steinlögð á
sinn gamla hátt, o.s.frv.
f október 1927 sneri kvik-
myndahópurinn aftur til
Moskvu, að loknu erfiðu starfi
og mörgum næturvökum. Tek-
ið var til óspilltra málanna
að ljúka við myndina, svo að
hún gæti verið fullbúin 7. nóv-
, ember, en þáLátti að. fvupxsýn.a
hana við hátíðahöldin í Stóra
leikhúsinu. Þann sama daga
var einmitt verið að klippa
síðustu atriði hennar.
Þá gerðist það, að Stalín
birtist í kvikmyndaverinu öll-
um á óvart, í fylgd nokkurra
manna, að því er Aleksandroí
segir. Hann bað um að myndih
yrði sýnd sér á tjaldinu þegar
í stað, og á meðan á þeirri
sýningu stóð fór hann fram á
að ýmis stór atriöi yrðu klippt
burt. Samtals var þar um að
ræða 900 metra langa film-
ræmu, eða næstum þriðjung
allrar myndarinnar. M.a. vildi
Stalfn láta fella burt ýmis at-
riði þar sem Lenín kom fram;
og endi myndarinnar, þar sem
Lenín hélt ræðu sína á öðru
sovétþinginu í Smolnyj, skyidi
rýra til stórra muna. Þegar
þeir Aleksandrof og Eisenstein
spurðu, hvers vegna fella skyldi
burt jafn ágætan endi, svaraði
Stalín:
„Vitið þið ekki hvað um er
að ræða? Frjálslyndi Leníns er
ekki raunhæft Iengur . . . . “
Filmræmurnar
finnast aftur
Kvikmyndin, svo sködduð
sem hún var, var svo frum-
sýnd 7. nóvember 1927, en hún
var í rauninni elcki nema brot
af hinni upprunalegu mynd.
Eisenstein og Aleksandrof fylltu
síðar upp í eyður hinna fjar-
lægðu atriða með nýjum tök-
um, og sú lokagerð hlaut frum-
sýningu 14. marz 1928. Það var
sú mynd, sem flutt var út og
sýnd í öðrum löndum. Enginn,
nema þeir, sem hlut áttu að
máli, vissu hvað gerzt hafði
varðandi myndina: að endan-
leg gerð hennar var önnur
en listamennimir höfðu hugs-
að sér. Brátt var svo myndin
horfin af sýningartjaldinu I
Sovétríkjunum. Stalín var enn
óánægður með hana; einkum
var hann óánægður með það.
að hann skipaði ekki þann sess
í myndinni sem hann gjaman
vildi láta almenning halda, að
Framhald á bls. 10.
Málverk eftir kúbanskan listamann
„Gulsa“ heitir þetta málverk og er eftir kúbanska listamanni Cabrera Moreno Servando. Hann leit-
ar fyrirmyndanna nær alltaf í byltingarbaráttuna og jarðnæðisskiptinguna. I þessari mynd Ser-
vando eins og fleirum má glöggt greina áhrif frá hinum mexikönsku meisturum, einkum Siqueiros.
I
t
t