Þjóðviljinn - 30.01.1963, Blaðsíða 7

Miðvikudagur 30. janúar 1963
ÞJÓÐVILJINN
SlöA ‘2
Skúli
Skúli Guðjónsson á Ljótúnn-
arstöðum er sextugur í dag.
Hann er gömlum og nýjum les-
endum Þjóðviljans að góðu
kunnur, en fremur fátt hefur
hann þó sagt þeim af sjálfum
sér. Fyrir nokkrum kvöldum
settist ég að honum til að fá
hann til að bæta úr þessu.
— Segðu mér Skúli, hvaðan
ertu eiginlega upprunninn?
— Faðir minn, Guðjón Guð-
mundsson bjó hér á Ljótunnar-
stöðum frá 1895. Þeir voru
bræðrungar faðir minn og Guð-
jón Guðlaugsson á Ljúfustöð-
um, og voru þeir líkir um
margt. Feður þeirra voru úr
Dölum. Móðurætt pabþa var úr
Húnavatnssýslu, og kváðum við
Skúli þingmaður vera eitthvað
skyldir, og úr þeirri ætt er
Skúlanafnið komið, en Skúlar
í þeirri ætt þóttu deyja ungir.
Móðuramma pabba varaði móð-
ur mína við að láta mig heita
Skúla, ég myndi þá ekki verða
langlífur. Mamma gerði það
samt — og er ég nú kominn
þetta til ára minna.
Móðir mín, Björg Andrésdótt-
ir, var af Snæfellsnesi og var
C ntareyjar-Katrín langamma
mín — og geta Breiðfirðingar
rakið þá ætt frekar.
Ég er fæddur hér á Ljótunn-
arstöðum 30. jan., sama dag og
Hitler komst til valda í Þýzka-
landi 30 árum síðar.
— Vom ekki fremur kröpp
kjör hér nyrðra þegar þú komst
í heiminn?
— Þegar faðir minn kom
hingað hafði jörðin verið í eyði
og fyrstu árin vann hann mest
hjá Páli Ólafssyni prófasti á
Prestsbakka, en 1901 þegar sr.
Páll flutti burt fékk faðir minn
jörðina byggða og 1909 fékk
hann hana keypta.
Ég held það hafi verið ákaf-
lega mikil almenn fátækt þá, og
mitt heimili með þeim fátækari.
En samt leið mér vel og er á-
nægður með æskuárin Geri.
samt ráð fyrir að það þætti
lítilfjörlegt líf miðað við æsku
þess fólks sem nú er að alast
upp.
Ég naut líklega meiri mennt-
unar í bemsku en tíðkazt hafði
fram að þeim tíma því ég var
8 vikur í skóla 3 síðustu vet-
uma fyrir fermingu, og hafði
afbragðs kennara, bezta kenn-
ara sem ég hef komizt í kynni
við.
— Og hver var hann?
— Hann var: — elskan hans
Þórbergs.
Ég dáðist afskaplega mikið að
henni, þótt ég vilji ekki spgja
að ég hafi orðið ástfanginn af
henni á sama hátt og Þórberg-
ur.
Síðasta veturinn áður en ég
fermdist lærði ég dálítið í
dönsku. Ég og annar strákur til
fórum yfir bæði heftin af bók
Jóns Ófeigssonar, og þó tölu-
vert meira, á þessum 8 vikum,
og með þeim árangri að ég gat
bjargað mér í dönsku eftir það.
Sr. Eiríkur Gíslason á Stað
bjó mig undir fermingu. Við
vorum viku hjá honum — og
það er skemmtilegasta vika sem
ég minnist. Karlinn batt sig
ekki við guðsorðið eitt heldur
ræddi við okkur um allt milli
himins og jarðar. Hann hafði
mikið dálæti á Helgakveri, og
eitt sinn sagði hann: Ef þú
hefðir lært Heig.akver, þá hefð-
irðu getað orðið ágætur guð-
fræðingur, Skúli litli.
— Já, ef þú hefðir nú orðið
guðfræðingur!
— Prestur hafði, held ég
nokkurn hug á að gera mig að
guðfræðingi því hann bauð
pabba að kaupa af honum jörð-
ina, fyrir nokkru hærra en
gangverð, til að kosta mig í
skóla. Jörðinni gæti hann hald-
ið sem leiguliði. Þetta góða boð
var dálítið tvíeggjað, og því
var hafneð. sem betur fór. En
sannleikurinn er sá að á beim
árum langaði mig dálítið til að
verða prestur!
Úr því varð samt ekki að é"
gengi menntaveginn. Ég varð
heima h.já foreldrum mínum, en
ég las ákaflega mikið milli
fermingar og tvítugs.
— Hvar gaztu náð í bækur?
á Ljótunnarstööum sextugur
— og hefur staðið viðþað
Akvað að verða
aðeins MAÐUR
— Ég var ákaflega heppinn
með það, því Guðmundur Bárð-
arson yngri bjó í Bæ og hjá
honum var geymt sýslubóka-
safnið og þar las ég Norður-
landahöfundana, Ibsen, Björns-
son, Lie, Jakobsen, Drachmann
og Ingemann o.fl. Ennfremur
ýmsar þýðingar á Norðurlanda-
málunum, t.d. pældi ég m. a. i
gegnum Faust.
Upp úr þessu fékk ég þá flugu
í höfuðið, að þótt ég gæti ekki
orðið prestur þá gæti ég kann-
ski orðið skáld, og mun hafa
fengizt við að yrkja Ijóð og
þýða ljóð Norðurlandahöfunda
— en. það er allt löngu týnt.
— Þú hefur samt alltaf verið
að skrifa?
— Já, það mun hafa verið á
þessum árum að ég setti saman
ritgerðir og ljóð sem birtust í
blaði ungmennafélagsins hér.
Það var allt mjög rómantískt
og í anda ungmennafélaganna
á þeim árum.
Svo var það haustið 1927 að
ég gerðist nemandi Jónasar frá
Hriflu. Held það hafi vakað
fyrir mér að með þessari inn-
göngu í Samvinnuskólann ætl-
aði ég að búa mig undir það að
verða skáld!
Ég held ég hafi haft gott af
verunni hjá Hriflu-Jónasi, og
ég ber alltaf hlýjan hug til
hans síðan, m.a. fyrir það, að
hann læknaði mig í eitt skipti
fyrir öll af þeirri ótímabæru
hugmynd að gerast skáld.
— Hvernig fór hann að því?
— Hann fór að því á mjög
einfaldan hátt. Ég hafði látið
V.S.V. hafa mig til þess að
birta ljóð í Kyndli, riti Félags
ungra jafnaðarmanna. Sumir
sögðu ljóðið stælingu á Þor-
steini Erlingssyni, — og má
vera að rétt hafi verið. Aðrir
sögðu að kvæðið væri lofgerð
um Hriflu-Jónas; — kvæðið
hét Brautryðjandinn.
Litlu síðar kom Jónas að
máli við mig: — Þú ert farinn
að birta eftir þig kvæði á
prenti. Ég kvað vart orð ger-
andi á því.
— Þú ættir ekki að birta
mikið meðan þú ert ungur, því
menn brenna venjulega fyrstu
kvæðunum sínum, sagði hann.
Þótt ég væri mikill sveita-
maður var ég samt ekki svo
grænn að ég skildi ekki sneið-
ina, svo ég lét alla Ijóðagerð
niður falla, — nema hvað ég
hef stundum á seinni árum sett
saman vísur þegar ég hef verið
að mjólka kýmar.
— Hvað datt þér svo næst í
hug að verða?
— Þó ég gæti ekki orðið
prestur eða skáld þá sætti ég
mig við þetta og ásetti mér að
ég skyldi bara reyna að vera
maður.
— Hvenær tókstu upp þann
stíl sem þú nú notar?
— Stílinn? Það gerðist með-
an ég var í Samvinnuskólanum!
Þá söðlaði ég alveg yfir með
stíl, því áður skrifaði ég mjög
hátíðlega!
— Hvað olli þeirri breytingu?
— Þetta var eiginlega einsog
andleg opinberun. Það atvikað-
ist þannig að ég skrifaði tölu-
vert í skólablaðið, en svo var
það einu sinni að vinur minn
Halldór Sigfússon skattstjóri.
sem var mikill rithöfundur á
skólavísu las upp á skólafundi
grein eftir sig. Greinin gekk úl
á að sanna að það væri búið að
segja allt sem hægt væri að
segja, ekkert væri eftirskilið
okkur nema eftiröpun; nann
orðaði þetta í greinarlok þannig
að brunnur frumleikans væri
tæmdur.
Og þar sem Halldór sat og
las þessa ritgerð sína og strauk
hökuna — hann mun hafa ver-
ið mjög ánægður með grein
sína — kom heilagur andi yfir
mig! Ég sá allt í einu hið skop-
lega við þetta, og í næsta blað
Loka skrifaði ég greinarkorn
sem ég nefndi Brunn frumleik-
ans. Gerði þar grín að þessari
röksemdafærslu vinar míns og
klykkti út með því að það sem
bezt afsannaði kenningu hans
væri hann sjálfur, því þessi
kenning hans um að frumleik-
inn væri þrotinn væri það
frumlegasta sem ég hefði heyrt!
— Svo þá kviknaði þér ljós
skopsins.
— Já, eftir það fór ég að sjá
broslegu hliðarnar á hinu al-
varlega og hið alvarlega í því
skoplega. Þetta tvennt hefur
verið óaðskiljanlegur þáttur í
lífi mínu síðan ég hlaut þessa
opinberun frá Halldóri Sigfús-
syni.
— Fleira muntu hafa skrifað
á þessum árum?
— Já, annars er hægt að fara
fljótt yfir sögu í þessari rit-
mennsku minni, ritstörf hafa
alla tíð aðeins verið tómstunda-
gaman mitt.
Það næsta var víst að ég
lenti í ritdeilu við Jóhannes úr
Kötlum um jafn lítilfjörlegt at-
riði og það hvort Islendingar
ættu að ganga í litklæðum. Þó
mun annað og meira hafa legið
bama á bak við. því ég var að
'osna undan rómantík æskuár-
"nna, en Jóhannes mun þá hafa
"erið mun rómantískari en ég.
Svo kom þessi barátta við
rómantíkina fram eftir 1930 að
ég fór að skrifa í Skinfaxa, og
átti ég þá m.a. í ritdeilu við
Halldór okkar á Kirkjubóli.
— Um hvað deilduð þið?
— Það var víst aðallega um
rómantík og realisma. Ég held
að ég hafi verið í uppreisnar-
hug gegn sveitarómantíkinm,
en Halldór mun hafa staðið þar
föstum fótum miklu lengur en
ég.
— Svo skrifaðir þú í Ið-
unni?
— Já, næstu árin skrifaði ég
dálítið í Iðunni, og var það
mest fyrir áeggjan sr. Sigurð-
ar Einarssonar — sem þá var
ekki orðinn eins heilagur mað-
ur og nú. Ég á Sigurði alltaf
mikið að þakka, en hann hvat.ti
mig til ritstarfa.
— Þá þjarmaðir þú einmitt
að prestunum.
— Já, þá lenti ég í orða-
skaki við presta — og hafa
prestar verið mitt uppáhalds-
efni siðan. Ég var í uppreisn-
arhug gegn Þjóðkirkjunni.
Prestar Þjóðkirkjunnar voru
svo pólitískir í stólræðum sín-
um að ég gat ekki þagað . . .
Já, þeir voru mjög íhaldssamir
og trúir ráðandi stétt, og deildu
á kommúnista — eins og prest-
ar hafa viljað gera allt til
þessa dags.
— Varstu þá orðinn komm-
únisti?
— Nei, það var ekki fyrr en
eftir þetta að ég fór að hugsa
um kommúnisma. Það er eig-
inlega prestunum að þakka eða
kenna að ég varð kommúnisti:
Fram að þeim tíma hafði ég
talið mig frjálslyndan.... Já,
á árunum 1930—1934 taldi ég
mig umbótamann, þótt farið
væri að kalla mig kommúnista.
Þessar ásakanir um komm-
únisma urðu til þess að ég fór
að kynna mér kommúnisma,
hitti þessa karla í Kommún-
istaflpkkn.pjn. .og. fúkk. ,að- sitja
fundi. Ég hef aldrei lært nein
kommúnisk fræði, en þetta hef-
ur einhvernveginn seitlazt inní
mig gegnum lífsbaráttuna, að
þarna, með kommúnistununi
væri mín staða og hvergi ann-
arstaðar. Ég kynntist þar góð-
um mönnum, Gunnari Bene-
diktssyni, Kristni E. Andrés-
syni og Einari Olgeirssyni, og
ég býst við að kynni mín af
af þeim hafi átt þátt í því að
ég tók þá ákvörðun að vinna
með þessum flokki.
Ég fékkst lítið við ritstöif
á árunum 1936—1940, en á þeim
árum vann ég töluvert sð
stjórnmálum — með misjöfn-
um árangri. Við stofnuðum hér
deild í Kommúnistaflokknum,
en það rann út í sandinn;
nokkrir gáfust upp, en fleit-i
hafa flutzt burt, svo ég get
ekki státað af neinum afrek-
um á því sviði í sveit minni.
Vmislegt gæti maður rifjað
upp af sambýlinu við sveitunga
mína á þessum árum, en það
skal ógert látið að sinni. Það
var ójafn leikur, því þeir sem
voru á móti okkur höfðu ö!l
ráð og völd í sveitinni.
— Voru þeir mjög hræddir
við þig blessaðir!
— Veit ekki vel hvemig þeir
hafa hugsað sér þetta, en eftir
að ég var sjálfur farinn að
kalla mig kommúnista virtust
sumir veröa hálfhræddir við
mig! En svo smábreyttist þetta
allt. Annars er það mín
reynsla að þorri lesenda horg-
arablaðanna taki aldrei bókstaf-
lega skrif þeirra um kommún-
ista, og það heyrir til algerra
undantekninga ef slík skrif eru
meðtekin og melt eins og þau
koma fyrir af skepnunni.
— Og svo fórstu aftur að
skrifa?
— Já, á árunum 1940—1946
begar Gunnar Ben. hafði Nýja
Tímann skrifaði ég fastan póst
' hann sem nefndist Framsókn-
arannáll. Ég minnist alltaf með
mikilli ánægju samstarfsins við
Gunnar á þessum árum.
— Ákvaðstu að gerast bóndi
'im leið og bú ákvaðst að verða
sðeins maður?
— Já. um leið og ég ákvaö
að vera bara máður ákvað ég að
verða bóndi enda kom það af
sjálfu sér. Vildi ekki að jörð-
in færi til vandalausra. Raun-
ar hef ég aldrei verið neinn
bóndi; að vísu séð mér og mín-
um farborða, en einhvernveg-
inn hefur það verið svo að ég
hef verið með hugann við allt
annað, fjarskylt búskapnum.
Samt hef ég haft þá reglu að
ritstörf tækju ekki tíma frá
búskapnum; ég hef nær und-
antekningarlaust unnið að þeim
í frítíma eða svefntíma mín-
um.
— Og þá stundum orðið að
auka degi í æviþátt.
— Já, stöku sinnum hefur sú
orðið raunin á. Ég veit ekki
hvemig aðrir menn vinna að
ritstörfum. En ég hef ekki þurft
að eyða miklum tíma í ritstörf-
in sjálf. Ég hef hugsað málin
við vinnu mína og þegar ég
hef legið andvaka á nóttum
og því getað skrifað nokkuð
viðstöðulaust þegar ég hef gef-
ið mér tíma til þess.
Búskapurinn hefur oltið ein-
hvernveginn áfram, og kannski
heldur skánað síðan krakkam-
ir fóru að vaxa úr grasi.
— Þú virðist hafa dálaeti á
myndríkum setningum.
— Ég hef alltaf haft gaman
af því að mynda setningar
þannig að einhver líking væri
í þeim, — en aðrir hafa kannski
ekki alltaf verið eins ánægðir.
— Hvað áttu við?
— Einu sinni á búnaðarfé-
lagsfundi þar sem rætt var
um mæðiveikigirðingu bar ég
fram tillögu, en í henni var
félagsstjóminni falið að hrinda
máli þessu í framkvæmd, og
sagði ma.. svo í tillögunni: „Þá
felur fundurinn stjórninni að
draga þingmanninn í gang og
beita honum síðan málinu til
framdráttar". Það er nú svo
að séu dráttarvélar eitthvað
tregar í gang eru þær oftast
dregnar í gang og síðan vinna
4)ært. sitt verk. En við þessa
setningu setti alla hljóða og
þeir gátu ekki hugsað sér að
samþykkja tillögunaþannigorð-
aða. Til þess að forða frá vand-
ræðum felldi ég þessa setningu
niður. En samt tel ég þetta
eina beztu setningu sem ég hef
myndað.
— Var ekki erfitt að halda
áfram að skrifa eftir að þú
varðst blindur?
— Þegar ég missti sjónina
var það kannski ein hugsun
sem fyrst og fremst settist að
mér; að nú yrði ég að leggja
á hilluna að skrifa.
En svo var það einu sinni
er ég sat á tali við vinkonu
mína, Aðalbjörgu Jakobsdóttur,
að hún sagði mér frá frænda
sínum í Ameríku sem varð
blindur, en fór og skrifaði end-
urminningar sínar eftir það.
Fyrst var ég vantrúaður á
þetta, en hugleiddi svo málið,
lærði á ritvél og hef síðan
skrifað í fullkominni blindu.
— Og ertu þá ekkert svart-
sýnn á tilveruna?
— Eiginlega er ég bjarsýnn
á lífið og tilveruna, held að
þetta stefni allt til bóta. Ég
trúi ekki að heimsendir sé yf-
irvofandi. Kannski er þetta
blekking. En hvað er blekking
og hvað er þekking? Það sem
talið er þekking í dag getur
verið orðin blekking á morgun.
Ég held, svo fjarstætt sem
það kann að hljóma, að ég sé
sambland af efnishyggjumanni
og trúmanni. Ég get aldrei
komið inn í kollinn á mér því
sem prestarnir prédika: að efn-
ishyggjan hljóti að vera and-
stæð trúnni, né því að komm-
únisminn hljóti að vera and-
stæður kristindóminum. Ég held
að þetta eigi eftir að ganga
upp hvað í öðru. Ég gæti hugs-
að mér — að sjálfsögðu er
það hrein ídeólógía að
guð, eða það afl sem stjórn-
ar heiminum. sé í efninu,
því efnið er það sem blíf-
ur, og það eina sem hægt
er að festa hendur á. Mér hef-
ur því oft dottið í hug
þegar prestarnir eru að berj-
ast gegn efnishyggjunni að þá
séu þeir að berjast á móti guði*
hygg að vísindin eigi eftir
að finna guð. eða þau lögmál
sem stjórna heiminum. efíir
efnislegum leiðum.
Framhald á bls. 10