Þjóðviljinn - 03.02.1963, Síða 6

ÞJÓÐVILJINN
Sunnudagur 3. febrúar 1963
g SlÐA
Verður Mið-Afríku-
sambandið leyst upp
Þessa dagana fara fram mikilvægar samningaviðræður
í hinu svokallaða Mið-Afríkusambandi milli brezka ráð-
herrans í Mið-Afríku-málum, R. A. Butlers, og forsæt-
isráðherra sambandsins, kynþáttahatarans Roy Welensky.
Þeir komu saman til fundar sl. sunnudag í höfuðborg
sambandsins, Salisbury, og lauk honum á föstudagskvöld.
Ekki hafa þeir enn látið uppi úrslit viðræðnanna.
I sambandinu eru þrír ólíkir
aðilar, Norður-Rhódesía, Suður-
Rhódesía og Nyasalnd, sem
hvorki eiga samleið í þjóðfé-
lagslegu né efnahagslegu til-
liti og þjóðir landanna eru alls
óskyldar. Þegar brezka stjórn-
in stofnaði sambandið gegn
vilja afríkumanna árið 1953
var það ekki fyrir tilviljun að
þessum þrem ríkjum var steypt
saman heldur til að reyna aö
varðveita nýlenduvaldið með
nýrri aðferð: „Sameinið og rík-
ið yfir“.
Það tókst með þvingunum að
stofna samþandið og síðan það
var stofnað hefur því alltaf
verið stjórnað af leppum ný-
lendukúgaranna, kynþáttahötur-
um frá Suður-Rhódesíu með
hinn alræmda Roy Welensky í
broddi fylkingar. Welensky hef-
ur frá upphafi beitt sér fyrir
því — einkum í Suður-Rhódes-
íu og Nyasalandi — að koma
á kynþátlamismunun að suður-
afrískri fyrirmynd, yfirráðum
„hvíta“ minnihlutans yfir hin-
um „innfæddu".
Löndin verði óháð
hvert öðru og Bretum
Sem betur fer hefur honum
ekki tekizt þetta að öllu leyti.
Að vísu er kynþáttamismunun
áberandi í Suður-Rhódesíu. að
vísu eiga aðeins „hvítir" sæti
í stjórn og á þingi bæði í Ny-
asalandj og Suður-Rhódesíu þar
sem frelsishreyfing svertingja
er bönnuð og að vísu hefur
brezkur iandsstjóri úrslitavald í
Norður-Rhódesíu þar sem þrír
stjórnmálaflokkar afríkumanna
unnu öll þingsætin í kosning-
unum í október og desember
1962 — en svertingjar hafa
aldrei sætt sig við þessi mála-
lok og kröfumar um að lönd-
in veröi sjálfstæð og óháð bæði
hvert öðru og Bretlandi verða
sífellt háværari.
Norður-Rhódcsía er stærst og
ríkast landanna þó að meiri
fólksfjöldi sé í hinum. Þar eru
geysiverðmætar koparnámur og
mikill iðnaður og að því leyti
er landið mikilvægast fyrir ný-
lenduherrana. En þar eru verk-
lýðssamtök einnig sterkust og
frelsishreyfingin öflugust. Fólks-
fjöldinn er tvær og hálf millj-
ón og meira en 100 þúsund
verkamenn vinna i námunum
sem eru eign brezkra einokun-
arfyrirtækja.
í Suður-Rhódesiu er einnjg
nókkur hamúgröftur en meíri-
hluti þjóðarinnar lifir af land-
búnaði. Evrópskir auðmenn
hafa sölsað undír sig meira en
helming jarðeigna og á stór-
búunum er mest ræktað tóbak
og maís. I Nyasalandi stendur
landbúnaður enn á mjög frum-
stæðu stigi og þar eru það líka
þeir „hvítu“ sem eiga allar frjó-
sömustu og beztu jarðimar.
Fyrsta takmark frelsishreyf-
ingar afríkumanna er nýjar
stjórnarskrár fyrir öll löndin
í stað þeirra sem þau hafa
Afríkumenn í Suður-Rhódesíu fagna leiðtoga sínum, Joshua Nkomo á fundi sem þcir héldu tlt
að krefjast frelsis og sjálfstæðis eftir kosningarnar 1961. Stuttu síðar var þávcrandi þjóðlegi flokk-
urinn bannaður og haustið 1962 var hinn nýi fiokkur Nkomos, ZAPU, líka bannaður.
verið þvinguð til að taka við
frá London þar sem séð er um
að völdin séu alltaf í höndum
evrópumanna. Þejr krefjast
stjórnarskráa og kcsningalaga
eftir reglunni „hver maður eitt
atkvæði". Eftir gömlu kosn-
ingalögunum í ríkjasamband-
inu tókst flokki Roy Welen-
skys að fá 55 af 56 þingsætum
á kosningunum 1962 þótt hann
fengi aðeins 9000 atkvæði —
fólksfjöldinn í sambandinu er
alls um níu milljónir.
Öréttlát kosningalög
1 London var reynt að koma
að nokkru til móts við kröf-
urnar um nýja stjórnarskrá en
þess þó jafnframt gætt að
skerða í engu völd evrópu-
manna. Eftir ströngum ákvæð-
um nýju kosningalaganna urh'
eignir, tekjur og menntun gátu
aðeins 60 þúsund afríkumenr
fengið kosningarétt í Suður-
Rhódesíu (þar eru meira en
þrjár milljónir íbúa) og lýstr
samtök þeirra þá yfir að þeii
myndu sniðganga kosningarnar
Þær fóru fram í desember op
vann þá kynþáttahatarinn Win
ston Field stórsigur og mynd
aö' afturhnldssama rtkisstjóm
í Norður-Rhódesíu komust á
ein flóknustu kosningalög serr
nokkurn ttma hafa þekkzt. Serr
dæml má nefna að í mörgum
kjördæmanna varð frambjóð-
andi, ef hann var svertingi, að
fá a.m.k. 10 prósent atkvæða
sinna frá „hvítum" ef hann átti
að ná kosningu. Þrátt fyrir allt
mnu afrtkumenn mikinn sigur
í kosnjngunum þar. Stærsti
flokkurjnn, sameinaði þjóðlegi
ijálfstæðisflokkurinn fékk und-
r forystu Kenneth Kaunda 14
'oingsæti, þjóðlegi afríski flokk-
urinn sjö og sameinaði sam-
bandsflokkurinn, sem er flokk-
ur Evrópumanna, fékk 16
bingsæti. Eins og áður segir
fengu afríkumenn þannig öll
sex ráðherrasætin í hinu svo-
kallaða „iöggjafarráði“ sem lýt-
ur þó enn valdi brezka land-
stjórans.
"oparbeltið á
Hndamærunum
Nú virðast allir — nema Roy<s>
Velensky — sammála um að
íysa beri upp ríkjasambandið.
\friskir leiðtogar hafa hvað
eftir annað kraíizt sjáifstæðis
ng breytinga á stjórnarskránni
ng mcira að segja afturhalds-
stjórnin í Suður-Rhódesíu virð-
ist því fylgjandi að sambandið
verði leyst upp. Bretar hafa
formlega veitt vanþróaðasta
’andinu, Nyasalandi, rétt til að i
ganga úr sambandinu, en þeir
munu verða fastheldnari á
Rhódesíu sem ílugher Tsjombes
hafði bækistöðvar sínar í
Kongóstríðinu og það duldist
engum meðan atburðirnir í
Kongó stóðu sem hæst að
brezkir auðjöfrar stefndu að
Norður-Rhódesíu. Það var í N-
Rhódesíu. Koparbeltið liggur
þvert yfir landamærin!
R. A. Butler er nú opinber-
lega í Salisbury til að semja
um „framtíð ríkjasambands-
ins“ — réttara væri þó eflaust
að segja að hann og Roy Wel-
ensky væru að reyna að finna
lausn á miklu vandamáli, —
því, hvemig hægt sé bæði að
tryggja gróða stóreignamann-
anna og yfirráð evrópumanna
í sambandinu og „veita“ bó
afríkumönnum það sjálfstæði,
sem ekki er hægt að fresta
miklu lengur.
OMAHA 1/2 — Birgðir Banda-
ríkjanna af langdrægum flug-
skeytum munu verða auknar um
meira en eina á dag árið 1963,
var tilkynnt í dag í aðalstöðvum
sprengjuflugstjórnarinnar (SAC) í
Omaha, Nebraska.
Bandaríkin eiga nú meira en
200 slfk skeyti tilbúin til notkun-
ar, sagði forstjóri SAC.
Hneykslissögur af heldra fólki — Bókmenntagagnrýni af bezta
tagi — Höfuðr’t potterismans
Á valdatíma Verkamanna-
flokksins í Bretlandi fyrir
rúmum áratug komst íhalds-
maður einn að nafni Ter-
ence Hanbury White að þeirri
niðurstöðu að ólukkans sósí-
alistamir væru búnir aö
koma svo ár sinni fyrir borð
með erfðafjárskatti og öðv-
um svívirðilegum brögðum.
að hin eina og sanna yfír-
stétt, aðallinn. ætti sér ekki
framar viðreisnar von. Sér
til huggunar í þessum þuntfu
raunum tók T. H. White að
glugga í gamlar skræður og
plögg frá þeim tíma þegar
aðallinn var og hét, og úr
varð bók um menn og mál-
efni á síðara hluta átjándu
aldar, sem White nefnir
Hneykslisöldina (The Agc of
Scandal). Ritið kom nýlega út
í ódýrri útgáfu hjá Penguin.
Lesandinn hlýtur mjög að
draga í efa einlægni höfund-
ar þegar hann kveðst syrgja
lénsveldið. því annað cinssam-
ansafn óþokka, siðleysihgj?
og heimskingja og hann drcg
ur fram úr röðum brezkrar
yfirstéttar mun vandfundiö.
En sannfæring þessa lýðs um
eigið ágæti og óskoraðan rétt
gerir spillinguna stóra í snið-
um og sögulega. White lætur
átjándu aldar menn tala sem
mest sjálfa í bréfum, dagbók-
um og réttarskjölum. Einkum
eru bréf Horace Walpole hon-
um óþrjótandi náma. Hann
skyggnist víðar en um Bret-
land, annar eins laukur
franskrar aðalsstéttar og de
Sade markgreifi sómir sér vei
á þessu sjónarsviði. Konungs-
ættimar voru höfuð aðalsins
og hneyksli kóngafólksins báru
auðvitað af. Kaflinn um þau
hjón Kristján VII konung
Islands og Danmerkur og
ensku prinsessuna Karólínu
Matthildi, sem varð fyrir því
óláni að verða drottning han?.
er einhver sá allra mergj-
aðasti í bókinni. Taumlausu
svalli fávitans sem forfeðr-
um okkar var skylt að telja
yfir sig settan af guðs náP
er rækilega lýst í samtírri'i
heimildum og þá ekki síðu-
afdrifum Struensee, sem lé(
lífið með hroðalegum hætl;
fyrir að dirfast að hrófla viö
forréttindum danska aðalsins.
Eins og við munum úr Is-
landssögunni var þessi þýzkí
læknir friðill drottningar, en
þar var víst ekki frá pví
skýrt að upphafið að kynn-
um þeirra var að síðasta
verk sem Kristján konungur
gerði af vití var að fela
Struensee að lækna drottn-
ingu af sýfilis sem hún hafði
fengíð af eiginmanni sínum.
★ ★ *
Komið er út hjá Penguln
eitt af mörgum ritgerðasöfn-
um bandaríska rithöfundarins
Edmund Wilson, sem er
kunnastur fyrir bókmennt.a-
gagnrýni sína og ber höfuð
og herðar yfir flesta landa
sina í þeirri grein, en hefur
að auki lagt stund á flest-
ar aðrar greinar fagurbók-
rnennta með misjöfnum en
oftast sómasamlegum árangri.
Bók þessi nefnist The Triple
Thinkers, og þar fjallar Wil-
son meðal annars um Púshkír
(þýðir Bronsriddarann), Hous
man, Shaw, marxismann oi
bókmenntirnar, sögulega bók
menntaskýringu og framtíð
Ijóðlistarinnar. Eins og sjá
má af þessu er Wilson ekki
einn þeirra bókmenntafræð-
inga sem leggja kapp á að
vita sem mest um sem allra
fæst, enda er hann strangt
tekið enginn bókmennts-
fræðingur heldur hámenntað-
ur og víðlesinn fjölfræðingur
Rithöfundarþjálfun fékk hann
sem blaðamaður fyrir róttæk.
bandarísk tímarit á kreppu-
árunum, hann rakti sögu
sósíalistískra hugmyhda fram
til 1917 To the Finland
Station, gaf út smásagnasafn
sem bannað var i Boston
(Mcmoirs from Ilccate County)
og var með þeim fyrstu
sem senda frá sér bók
um hellahandritin frá Dauða-
hafinu. Þetta er sem sag!
höfundur sem lætur sér fátt
mannlegt óviðkomandi, en á-
hrif sín í bandarískum bók-
menntaheimi nú orðið á Wil-
son einkum því að þakka hve
iaus hann hefur verið við
akademískar kreddur og
tízkubundna hleypidóma. Og
svo skrifar maðurinn afburða
vel.
★ * *
Frumlegasti kímnihöfundu:
sem komið hefur fram í ensk-
um bókmenntum síðustu ára-
lugina er tvímælalaust Step-
hen Potter (nei, ég gleynii
kki Parkinson). Nú eru öll
'öfuðrit potterismans komin
tt hræódýr hjá Penguin, en
bau héita Gamesmanship.
Lifmanshlp, One-Upmanshir
og Supermanship.
Undirtitill fyrstu bókarinnar
er lauslega þýddur á þessa
leið: „Listin að vinna í leikj-
u.m án þess að hafa hrein-
lega rangt við“, og þar er
; mjög fræðimannlegan hótt
-:ýnt framá hvernig beita
skal brögðum til að Sigra sér
betri mann í leikjum eins
og skák, golfi, tennis o.s.frv.
Næstu bækur fjalla svo um
bað hvernig á að fara að þvi
oð setja náungann út af lag-
inu og koma í hann minni-
máttarkennd, en sú síðasta
gefur ráð til að halda yfir-
höndinni án þess að valda
sjálfum sér taugaáfalli með
áreynslunni. Lífsreglur sam-
keppnissamfélagsins í hnot-
skurn.
★ ★ ★
Fáein orð um nokkrar aði-
ar Penguinbækur: Malone
Dies eftir Samuel Beckett.
Landi og einkaritari Joyce,
sem varð heimsfrægur íyrir
Godot, rekur í skáldsögu-
formi eintal karlægs og
minnissljós gamalmennis á
banasænginni. A Plctorlal
History of Nazi Germany,
bók um feril nazista sem Er-
win Leiser hefur sett saman
efnið mestallt sótt í hinn
Crægu heimildarkvikmync
hans um Þriðja ríkið. Sál-
ræðingurínn og geðlæknir-
inn D. J. West gerir i Homo-
sexuality grein fyrir niður-
stöðum rannsókna á kynvil' i
Jóhann Struensee.
og setur fram sínar hug-
myndir um orsakir hennar
(ótti og bæling gagnvart kyn-
ferðismálum) og ráð til að
hindra að kynvillutilhneiging-
ar verði að rótgróinni kyn-
villu (heilbrigð og ofstækis-
laus afstaða til kynlífs.í öll-
um þess myndum). — The
Lovers, teikningar Frakkans
Raymonds Peynet af skáldinu
og elskunni hans, eru afar
Franskar, óskammfeilnar og
fyndnar. The Penguin Charl-
-s Addams er safn af hroll-
■ekjuskopmyndum eins kunn-
!a teiknara New Yorkcr.
M.T.Ö.