Þjóðviljinn - 03.02.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagur 3. febrúar 1963
ÞJÓÐVILJINN
SfÐA ^
!
I
1
I
SKÓLABLADI FLETT
Merkileg tímarit
Skólablöð eru áreiöanlega
menn gera sér venjulega grein
miklu merkari tímarit en
fyrir. Þau eru nefnilega ekki
aðeins minningarbækur fyrir
skólafólkið sjálft — þau segja
okkur frá því með hverjum
hætti heimurinn stríddi á
mjög unga menn á hverjum
tíma. Fró úrslitum í fyrstu
glímu þeirra við skáldskapinn.
Frá því andrúmslofti sem
ríkti meðal þeirra. Frá þessu
segja skólablöð á hreinskilnfiri
hátt en önnur málgögn.
Það væri frejstandi að taka
blöð nokkurra helzlu skólá
landsins til umræðu, bera þau
saman. En það er hægara
sagt en gcrt, því þar er ekki
um smáar afuröir að ræða.
Fyrir framan mig liggur
Skólablað Menntaskólans i
Reykjavík frá yfirstandandi
vetri: fyrir jól höfðu komiö út
fjögur tölublöð. samtals 134
blaðsíður i stóru broti. Og
það eru þessi blöð sem skal
flett í dag.
Annáll
Auðvitað kemur það alltaf
strax fram, að Skólablað er
einnig annáll, minningarrit.
Slíkt blað flytur alltaf frétt-
ir: skeggrækt f skólanum fer
fram, sömulejðis neftóbaks-
brúkun, hnútum er kastað að
kennurum eins og vonlegt er,
stofnaður hefur verið jazz-
klúbbur. ljósmyndaklúbburinn
seglst vera 70 manna fjörugur
félagsskapur. Miklu fleira
mætti telja: það kemur í ljós
að einn fimmtubekkinga hefur
haldið opinbera myndlistar-
sýningu og eru myndir hans
sagðar „einlægar. lausar við
allan oflátungshátt og yfir-
borðsmennsku" enda megi
Valtýr Pétursson fara að vara
sig. Yfirleitt eru þessi tíðindi
skráð i þeim hressiiega skóla-
stíl sem miðlar ágætlega
skólaþef og önnur málgögn
leyfa sér ekki vegna hótíð-
leika.
Og það eru, samkvæmt
hefðinni, skrifaðar hæðilegar
greinar um íþróttir. birt var
ádeilugrein um brennivín
(miklar deilur spruttu út af
orðalagi í þeirri grein og
standa víst enn). sagt frú ut-
anreisum. Jólahueleiðingar
voru tvær: önnur heiðin og
fjallar um margvíslegar
blekkingar tengdar jólum (af
hérlendum blöðum munu að-
eins skólablöð birta heiðna
jólaþanka) hin var kristileg
— dró í efa 'að hæct væri að
hreykjast af snilligáfum
mannsandans, maðurinn ætti
ekki annað en það sem hon-
um hefur verið gefið. Forseti
Framtíðarinnar lýsti starfsemi
félagsins og væntanlegu átt-
ræðisafmæli þess, boðaði hann
í því sambandi mikla skipu-
lagningu og aktívfseringu sem
skyldi engan mennliskæling
láta í friði — skyldu þeir all-
ir orðnir virkir og mælskir
óður en vetri lyki.
Skáldskapur
Guð forði okkur frá þvi, að
reyna að gera upp á milli
skáldsnilldar núverandi
menntskælinga og þeirra sem
skrifuðu fyrir firnm órum eða
fimmtán. Hitt er Jjóst, nú sem
fyrr, að fátt gengur mönnum
ver á þessum árum en skrifa
góðar smásögur. Það er ekki
alltaf jafnauðvelt að nefna
galla þeirra: oftast finnst les-
andanum einfaldlega að höf-
undurinn hafi verið að flýta
sér.
Söguefnin: karl býr í koti
með sérvizku sinni og kvik-
indum, sonur hans úr Reykja-
vík kemur i stutta heimsókn
með tveim dömum. Nokkrir
unglingar fara með brennivín
á stolnum bíl á ball og fer
þetta allt mjög dapurlega.
Róni og fárónlegur bissness-
maður drekka saman á jól-
unum. Einna athyglisverðust
er líklega sagan sem birtist í
þriðja tölublaði: hún heitir
„Fyrst sviðnar en seinna log-
ar“ — ungiingur passar lítinn
dreng í þægilegu húsi þar
sem jámbrautarlest brunar og
sjónvarp glottir herfilega; um
þessa sögu segir- í ritdómi
„góðir glampar í frásögninni.,
ádeilan (er) hörð og hugleið-
ingar um lífið góðar“. (En
því má ekki gleyma að hvert
hefti er ritdæmt sérstaklega.
og er vissulega full ástæða ti)
að lofa svo sjaldgæft fram-
tak).
Allavega kveðskapur er al-
gengur — það virðist til dæm-
is ljóst að í allan vetur mun
standa vísnasamkeppni í blað-
inu og þátttaka verður nóg.
Vísur fjalla auðvitað um
klassísk efni eins og ást og
vín: „drjúglega ég drakk í
nótt“ stendur á einum stað,
„þegar kroppur kjagar um
fold" á öðrum, „með þér allt
hið bezta skeði" á hinum
þriðja. Þá hljóta auðvitað að
koma fyrir tíðarandavísur:
..Rokk og tvist og rúbídú /
raunir burtu ærir i Á Beet-
hoven er engin trú / um Bach
sig enginn kærir“. Sjálf er
íþrótt vísunnar mærð á svo-
felldan hátt: „Islenzkt rím er
og guðinn Mammon. Annað
heitir Prestaspá og er aug-
lýsing frá prestum um tækni-
legar framfarir í kirkjulegri
þjónustu. Og skáldin lýsa
aðalmáj / englanna á himn-
um“.
Um ljóðagerð í Menntaskói-
anum verður það annars sagt.
að þar virðast menn ekki hafa
sérstakar áhyggjur af form-
byltingunni, a.m.k. minni en
oft áður. 1 kvæðunum er all-
mikið af unglingslegri svart-
sýni, sem er kannski ekki á-
stæða til að taka mjög alvar-
lega; þarna eru dróttkvæðar
kaldranalegar vetrarvísur. á
öðrum stað er dregið upp
gjörningaveður, ennfremur
sýna skáldin nokkurn áhuga
á kirkjugörðum og vofum og
öðrum dauða: „Nú munu
draugar dansa i nótt 7 í dauf-
um tunglsskinsbjarma“ segir
eitt skáldið, annað sér sér að
„yfir fara öldur / með ægis-
stormi i og fjölgrárri feigð“.
En sem betur fer hafa
menn heldur ekki gleymt þvi
að yrkja ádeilukvæði. Eit1
slíkra heitir Kaupmannsjól.
og fjallar eðlilega um gróðann
einnig áhyggjum sínum vegna
fjallkonunnar og barna henn-
ar; einn sér hana liggja faller-
aða í kolamyrkvu djúpinu,
annar gefur út svofelida
kennslubók í Islandssögu.
gefna út í New York árið
2500:
„Ein var þjóð við yzta haf
sem áður þoldi nauð
við hokur bjó og harðan kost
hlekk og myglað brauð;
seinna varð hún soel og rík
af sálargáfum full,
trylltist þó og sökk í svall
og seldi sig fyrir gull.“
Alvarleg má!
Forvitnilegast af efnj skóla-
blaðs er að sjálfsögðu það
•em nemendurnir skrifa um
hin miklu vandamál sín og
þjóðfélagsins. Þær greinar
sem byrja kannski eitthvað á
þessa leið „Eins og lýðum
hlýtur að vera Ijóst er þama
að skapast hið alvarlegasta
ástand“ .... Greinar þar sem
settar eru fram merkilegar
kenningar um menninguna og
þjóðernið, kenningar sem
kannski mættu vera miklu
betur upp byggðar, en hafa
þó oft til að bera nokkra
töfra einmitt vegna þess að
þær eru settar fram með á-
kveðnum skorti á „ábyrgðar-
tilfinningu“ (Þessi skortur er
nefnilega hin mesta guðs gjöf)’
Ekki svo að skilja að menn
skrifi af innantómu alvöru-
leysi — öðru nær. 1 greininni
,.Grýl,a á atómöld“ kveður höf-
undur niður þann ófögnuð, að
menn sem dirfast að hafa á-
huga á öðru en limbó og
rokki eru umsvifalaust stimpl-
aðir snobbarar, og lýkur máli
sínu hátíðlega: „Fordæmum
molbúaháttinn! Upphefjum
listina!“. Ritstjómarhugleið-
ingu um vandamál íslenzks
þjóðernis lýkur á svofelldum
orðum: „Það er helþytur í
lofti. Skýjn dragast að höfði
okkar, Vígspár gjalla.“
1 þessum greinum er eðli-
lega talað um kennsluna, um
nauðsyn þess að gera allsherj-
arsótthreinsun „á þeirri
þeirrj skepnu, sem við nefn-
um skólakerfi"; við finnum
bæði praktískar tillögur um
betri námstilhögun og al-
mennar árásir á „þröngsýnt
og afturhaldssamt starfsum-
hverfi“. Meira ber þó á
„breiðari" ádeilu — einkum
kemur þetta fram í hressi-
legum hugvekjum ritstjórans.
Þessar hugvekjur eru sann-
arlega enginn lofsöngur. Rit-
stjóra finnst sorglega margir
„barbarar“ vera á meðal fé-
laga sinna, sinnulausir um
menningarmál og snauða að
öðrum áhugamálum en hin-
um lágkúrylegustu („Hugsana-
leti og andvaraleysi um brýn-
ustu úrlausnarefni bjóðarinn-
ar eru áberandi einkcnni").
Ekki sVo að skilja að' greinl
arhöfundur telji að þessi ein-
kenni sjáist aðeins innan
veggja skóians, nei. hann álít-
ur að þjóðin sé öll í hættu.
Orsakir þessara vandkvæða
vill hann m.a. rekja til „talna-
Iegs mats á andlegum verð-
mætum" — og ber í þeim
hugleiðingum nokkuð á sér-
kennilegum ótta við „töluna'*.
„vélina“ en sem betur fer
kemur það á daginn að það
er fyrst og fremst átt við
kaupmennskuna: „í nútíma-
þjóðfélagi er einstaklingurinn
ekki nema hálfur einstakling-
ur á borð við það, sem hann
áður var. Hann lætur að
miklu leyti stjómast af á-
hrifamætti fjöldans og áróð-
urinn undir handleiðslu pen-
ingavaldsins ræður miklu um
hugsanahátt ^hans og atferli.
Vald einstaklingsins til að
velja og hafna er því mjög
takmarkað, því tímaleysi sam-
fara purkunarlausu áróðurs-
moldviðri gróðaaflanna fyrir
auðmeltu og lélegu fræðsluefni,
stjórnar mjög gerðum hans.“
Að sjálfsögðu hefur rií-
stjórinn fram að færa „til-
lögur til úrbóta". Það er að
vísu hætt við því að þær
liggi ekki eins beint við og
hann vill telja, þær eru meir
en lítið útópískar sumar
hverjar: banna ýmis blöð,
banna reyfara p.s.frv, Hitt er
svo annað mál að í þeim
kemur fram töluvert merki-
leg afstaða; meðan flestir
sýna hverskonar spillingu sem
minnsta andstöðu, finnst
sjálfsagt að koma til móts
við allar ómerkilegustu kröfur
manna, þá gera „tillögur til
úrbóta" ráð fyrir því að
þjóðfélagið hafi dug í sér
til að lyfta mönnum upp,
„berja þá til bókar“ svo að
notað sé gamalt orðalag. Urn
slíka afstöðu til menningar-
mála má margt gott segja.
Höfundur lætur ekki við
menningargagnrýni sína sitja;
hann tengir hana ádeilu á
sljóleika gagnvart utanað-
komandi hættum — ameríkan-
isminn og erlendur her er
honum mikill þymir í auga;
að hans dómi er þetta „hægt
og rólega en þó djöfullega
markvisst að strjúka burt öll
þau einkenni sem greina Is-
lendinga frá Öðrum þjóðum“
Og hann eggjar menn Iög-
eggjan að þeir séu á verði
gegn þessum hættum.
Syndakvittun
Hér hefur verið gerð nokk-
ur grein fyrir efni fjögurra
tölublaða eins skólablaðs.
Skólablöð eru, eins og
minnzt var á 1 upphafi.
merkjlegur og skemmtjlegur
aldarspegill. Hins vegar vit-
um við, að hann getur ekki
gefið mjög nákvæma mynd
af hugsunarhætti skólafólks
yfirleitt: það skrifa ekki aðrir
en þeir sem eru með nokkr-
um hætti „órólegir", finnst
þeim þurfa að glíma við skól-
ann, skáldskapinn, umhverfið.
Hinir taka ekki til máís,
þeim dettur það ekki í hug.
Þessi glíma hinna „órólegu“
fer eðlilega mjög misjafnlega
— menn skortir þjálfun til
átakanna. Hitt skiptir svo
öllu máli, að slík blöö verði
ekki sökuð um „hugsanaleti
og andvarleysi". Slík synd
verður ekki borin upp á það
blað sem nú var rætt.
A. B.
!
I
i
Um árstíðaskipti má oft heyra
auglýsingar lesnar í útvarpið
þar sem , óskað er eftir vertíð-
arfólki. Mikil vinna er boðin.
frítt húsnæði og ferðir. Sú lýs-
ing er tíðum gefin á húsplássi.
að flökunarsalur sé á neðstu
hæð, matsalur á annarri og
svefnherbergi á þeirri þriðju.
Frá öðrum aðila er auglýsingin
kannski þannig: Frítt húsnæði.
allt á sama stað. Engin lýsing
gefin á húsnæðinu, eða með
öðrum orðum: engin lýsing á
aðstöðu eða hagnýtingu á hús-
plássi.
Lítil hús í upphafi
Eins og öjlurn er kunnugt,
fA Ar* V>örr*-ii>*S
var á írystihúsarekstri i stórum
stíl hér á landi, og hending
hefur ráðið hvar frystihús hafa
veriö reist og hver hefur orðið
h:- n raunverulegi eigandi þeirra
og á bvern hátt bau hafa verið
smíðuð. Munu flest hafa verið
byggð á þann hátt, að 1 byrjun
voru afköst þeirra aðeins miðuð
við afla af smátrillum. En svo
stækkuðu bátarnir og þörf varð
fyrir stærri hús undlr frysti-
kerfi. frystigeymslur og vinnu-
pláss. Matsalur. eldhús og
svefnherbergi komu líka til sög-
unnar, ásamt eðlilegum hrein-
lætisherbergjum. Litla frysti-
húsið er þá látið bera uppi und-
irstöður stóriðju og nú kemur
upp það vandamál á hvern hátt
húsplássið verður bezt nýtt. Og
maður getur undrazt það að
arkitektar skuli hafa lagt hug
og hönd að innréttingu hússins,
staðsetningu tækja og nýtingu
húsrýmisins.
Isvél ''MLús-
dyrnar
Maður getur komið inn í
frystlhús og stnðlö í dyru*"
flökunai'salar og horft inn í
herbergi, sem notað er sem
svefnsalur, og í svefnherbergis-
dyrunum getur maður séð ís-
vélina við sama gang og ligg-
ur að svefnskálanum. Og eld-
húsinu er fenginn staður yfir
ísgeymslunni. án fullnægjandi
einangrunar. ■ Þá hef ég séð
frystivél, sem framleiðir ís fyr-
ir báta og fisk við hliðina á
eldhúsi, án eðlilegrar einangrun-
ar. Geymslur á veiðarfærum
eru líka við sama inngang og
fólkið notar, þegar það heldur
til svefnsalar, matsalar eða eld-
húss.
Eins og gefur að skilja, er i
þessum húsum að finna sam-
bland af margskonar lykt, sem
menn anda að sér. og hún er
menguð kolsýru cða öðrum
i — ^nrn TVn f + írvr
hráefni og tækjum. Ef orð er
haft á slíku, er venjan að svar-
að sé: Þetta er aðeins bráða-
inni á að verða geymslur fyrir
útgerðina.
Eldurinn, annar
dómari
I fyrra skrifaði ég grein i
Þjóðviljann 7. janúar og minnt-
ist þar á verbúðavandamálið
og gaf lauslega lýsingu á sum-
um þeim húsum, sem ætluð eru
aðkomufólki í verstöðvunum.
Margir hafa þakknð mér fyrir
greinina, meira að segja útgerð-
armenn.
Mér var sagt sfðar að eiganda
húsanna, sem hann vissi að ég
átti við, hefði fundizt dómur
minn ósanngjarn. En svo kom
annar dómari. eldurinn, og
kveikti í þessum húsum og
'■* n (f r>-, >>»-,»- * • ••
varð, sarnkvæmt fréttum út-
varpsins. 1 öðru húsinu kvikn-
aði í fyrravetur, en í hinu nú
eftlr áramótin.
Frá því er ekki sagt
í fréttum
Hið sviplega og alvarlega
slys á bv. Röðli ætti að vera
ævarandi áminning um örygg-
ismál þjóðarinnar, bæði á sjó
og landi. Mér er vel kunnugt
urn, eins og mörgum öðrum, að
það hefur þó nokkuð oft komið
fyrir að fólk hefur verið látið
yfirgefa flökunarsali í frysti-
húsum hér í Reykjavík vegna
bilunar á frystikerfunum, og
ekki mátt miklu muna að fólk-
ið væri ekki orðið miður sín,
jafnvel liðið yfir suma þó að
fljótt væri brugðið við af ár-
vökrum starfsmönnum, en ég
man ekki eftir að þetta hafi
verið taldar fréttir.
1 einu vertiðarplássinu úti á
landi var mat- og kaffistofa
uppi á lofti í frystihúsunum og
fólkið á vinnustaðnum neitaði
að matast og drekka þar. því
að það vildi borða og drekka
án tára og annarrar vanlíðun-
tr á öðrum stað kom
ir í frystihúsi. eflausi af gú-
leysi eða vankunnáttu, að einn
af mönnunum, sem var að
vinna við frystik^ifið fékk á sig
vökva og skaddaðist það mikið,
að hann hefur verið örkumla
síðan. Þar urðu líka miklar
skemmdir á matvælum, sam-
iívæmt mati. En á fólkinu, sem
bjó þama, fór ekkert mat fram
á þeim tíma.
Menn hafa sagt mér, sem bú-
ið hafa f verbúðum í svona hús-
plássum, að þeim hafi verið ráð-
lagt af læknum að leita í ann-
að umhverfi af heilsufarslegum
ástæðum.
Verbúðanna mætti
líka minnast
Það er sagt í fréttum þessa
dagana af fundi sem leiðtogar
Skálholtsstaðar sátu, að einn af
ráðherrunum ætli að bera fram
frumvarp á Alþingi um einnar
millj. kr. gjöf til staðarins ár-
lega, ásamt því að staðurinn
verði gefirm Þjóðkirkjunni til
eignar og ráðstöfunnar.
Væri það þá nokkur goðgá að
'Vipaðri upphæð yrði varið ár-
""a af blnij onlpherg til hec<;
1 r,risa nútíma verbúðir á
þeím s; p. - •-•-•„fij,
er mest?
Framhald á 10 cfa-j