Þjóðviljinn - 10.02.1963, Blaðsíða 6

g SlÐA
ÞJÓÐVILJINN
Sunnudagur 10. febrúar 1963
Tuttugu ár liðin frá úrsfítaorustu heimsstyrjaldarinnar
s vegna stöðvuðum
ýzka herínn
Viðtal við Sjúíkoff
marskálk, sem stjórnaði
vörn Stalíngrads
Fyrlr tuttugu árum, 2. febrúar 1943 klukkan 16, sendi yfirmaður sov-
ézku herjanna á Donvígstöðvunum, Rokossovskí hershöfðingi, Stalín eft-
irfarandi símskeyti: „í samræmi við fyrirskipanir yðar hafa hersveitirnar á
Donvígstöðvunum gersigrað og gereytt óvinahernum við Stalíngrad. Þar
sem hinu umkringda óvinaliði hefur verið tortímt, er lokið vopnaviðskipt-
um í Stalíngrad og umhverfi hennar“. Tveimur dögum áður hafði von
Paulus marskálkur gefizt upp fyrir sovéthernum í kjallara verzlunarhúss-
ins Univermag í Stalíngrad, en von Manstein reynt að bjarga sér á flótta
í áttina til Donfljóts með leifar fjórða skriðdrekahersins.
Orustunni um Stalíngrad sem staöiö haföi frá því
í lok ágústmánaðar 1942 fram í lok janúar 1943 var
lokiö. Þjóöverjar höfðu misst í henni samtals yfir
300.000 manns, vopn og önnur hergögn tveggja
herja, sjötta hersins og fjóröa skriödrekahersins og þar
höfðu aðrar sextán herdeildir úrvalsliös feriö í súginn.
Af hinu innikróaða liði höfðu 100.000 verið teknir hönd-
um, þaraf 2500 herforingjar, 23 hershöföingjar og einn
marskálkur. Hundruö flugvéla nazista voru skotin nið-
ur þá fimm mánuöi sem bardagarnir stóöu. í rústum
borgarinnar fundust lík 147.000 Þjóöverja og 47.000
sovézkra hermanna.
í fyrsta sinn frá upphafi stríösins voru hersveitir
Hitlers komnar á undanhald. Þáttaskil voru oröin. Stal
íngrad sem Hitler ætlaöi aö veröa gröf síðustu vona
Sovéts, varð í staðinn upphaf ósigurs Þriðja ríkisins.
Orustan um Stalíngrad hafði
í rauninnii hafizt þegar í mið.i-
um ágúst, þagar hersveiti r
Hitlers höfðu brotið á bak aft-
ur andstöðu sovéthersins við
Don og hófu sókn sína áleiðis
tiil Volgu.
12. septamber fóru þeir Ere-
ménko hershöfðingi, yfirmaður
hersins við Staiíngrad, og
Krústjoff hershöfðingi. fulltrúi
í stríðsráðinu þar, eftir tilvisun
yfiherstjómafinnar fram á það
við Vassili Sjúílkoff hershöfð-
ingja, að hann tæki við stjóm
62. herdeildarinnar. og fólu
honum jafnframt að verja Stal-
íngrad til hinzta manns.
Tveimur dögum siíðar hófu
Þjóðverjar ofsalega sókn í átt
til Stalíngrad og tefldu fram
beztu herdeildum sínum, 500
skriðdrekum, 400 flugvélum og
um þúsund fallbyssum. Sveit-
ir úr skriðdrekaher þeirra
sóttu fram þar til þær áttu
aðeins eftir 800 metra að aðal-
stöðvum stjórnar 62. herdeild-
arinnar. öðmm tókst að kom-
ast að fljótsbakkanum um
stundarsakir. Þær voru hrakt-
ar aftur, en hófu gagnsókn
daginn eftir og þannig gekk
það í 143 daga án nokkurs af-
láts. Hinir sovézku hermenn
og óbreyttu borgarar sem stóð-
ust þessar árásir og börðust
stræti úr stræti. hús úr húsi,
dag og nótt í þessari mestu
orustu veraldarsögunnar höfðu
að vígorði: „Hinum megin
Volgu er okkur ekk'i búið
land.“
4. febrúar 1943 ávarpaði
Krústjoff hershöfðingi með
Sjúíkoff sér við hlið hermenn
og óbreyta borgara, sem kom-
izt höfðu lífs af, á aðaltorgi
12. febrúar n.k. fæddist
skammt frá Túla í Moskvuhér-
aði. Hann ber enn í öllu fari
sínu svip bóndans, einn þeirra
sögufrægu herforingja sem
komu úr sveitum Rússlands í
byltingunnii og fengið hafa
allan sinn þroska undir sovét-
stjórn.
Hann gerðist sjálfboðaliði í
Rauða hemum átján ára gam-
all, herfylkisstjóri varð hann
niítján ára, fyrst í baráttu við
hvítiliða Koltsjaks, síðan á
pólsku vígstöðvunum. Hann
Sjúíkoff.
Æðstaráði þeirra, en þrátt fyr-
ir allar vegtyllur er hann
maður yfirlætislaus, hreinn og
beinn.
Við spyrjum hann: „Hvernig
stóð á því að sókn Þjóðverja
stöðvaðist við Stalíngrad, en
ekki annars staðar? Einmitt þá,
en hvorki fyrr né síðar? Hvaða
hierstjórnarbrögðum var beitt
tiT þess að við Stalíngrd réðust
úrslit síðari heimsstyrjaldar-
innar?“
Sverrir
Kristjánsson:
Rœður
og riss
...víst er um það. að
í þessari bók er meira
af skáldlegum tilþrif-
um en í öllu ævistarfi
ýmissa þeirra manna
sem íslendingar hafa
látið komast upp með
að kalla sig skáld.“
Jónas Árnason
(Þjóðviljinn)
Verð ób. kr. 200,00.
ib. kr. 240,00.
HEIMSKRINGLA
Myndin er tekin í affalstöðvum 62. herdeildarinnar scm bar hita og þunga varnarinnar í Stal-
íngrad. Frá vinstri: Krylenko liershöfffingi, formaður herdeildarráffsins, Sjúíkoff hershöfffingi síff-
ar marskálkur, yfirforingi herdeildarinnar, Gúrkoff hershöfðingi og Itodintséff hcrshöfðingi.
Fyrri
Stalingrads, meðan tugir þús-
unda þýzkra fanga, særðra og
aðframkominna, héldu yfir ís-
inn á Volgu.
Þetta gerðist fyrir tuttugu
árum. Þessa dagana þegar
minnzt er sigursins við Staliin-
grad fórum við fram á og
fengum viðtal við einn höf-
uðsmið sigursins yfir berjum
nazista. Vassili Sjúíkoff. mar-
skálkur Sovétríkjanna, fyrsti
varalandvarnaráðherra og yf-
irmaður sovézka landhersins.
tók á móti okkur í skrifstofu
sinni.
Sjúíkoff sem verður 63 ára
gekk í kommúnJistaflokkinn
1920 og lauk við nám í her-
skólsanum fáum árum eftir lok
b orgarastríðsins.
Þegar síðari heimsstyrjöldin
hófst var hann staddur íl Kína,
þá hernaðarráðunautur Sjang
Kajséks. Hann var kvaddur
heim í maí 1942, var útnefndur
herstjóri og tók þátt í vamar-
baráttunni á Donsteppunum,
sem seinkaði framsókn Þjóð-
verja og gerði kleift að undir-
búa varnir Stalíngrads. Hann
tók þátt í allri orustunni um
Stalíngrad.
Árið 1945 fór hann fyrir her
sínum yfir Vislu og Odru og
hélt áfram til Berlínar.
Tvisvar sínnum hefur hann
verið sæmdur titlinum Hetja
Sovétríkjanna. fjórum sinnum
Lenílnorðunni, fjórum sinnum
orðu Rauða fánans, þrivegis
Súvorofforðunni og öðrum
heiðurspeningum, hann er fuli-
trúi í miðstjórn Kommúnista-
flokks Sovétríkjanna og í
Sjúikoff lætur aftur augun
aindartak, eins og til að skerpa
minnáð og svarar siiíðan:
„Orustan um Stalíngrad hófst
sumarið 1942 og stóð í sex
mánuði. Allt fram að þessu
höfðu herir okkar haldið und-
an. Þeir höfðu greitt óvininum
mörg högg, en ekkert sem úr-
slitum gat ráðið.
En svo allt í einu, nærri því
óskiljanlega. létu hersveitir
okkar ekki lengur undan síga.
Þær stöðvuðust þarna við
Volgu, tvö þúsund kílómetra
frá sovézku landamærunum og
létu ekkert á sig fá. heldur
sigruðu hverja úrvalshersveit-
ina af annarri, sem Þjóðverjar
sendu gegn Stalíngrad. Á þess-
ari stundu urðu þáttaskil í síð-
ari heimsstyrjöldinni og r-eynd-
ar allri mannkynssögunni.
Montgomery marskálkur er
beirrar skoðunar að úrslitahíð
n'ðari heimsstyrjaldarjnnar hafi
staðið í Norður-Afríku, við E1
Alamein, en mér virðast ekki
haldbær rök fyrir því sjónar-
miði.
Þér munuð skilja að Hitler
var miklu mikilvægara brauð
Úkraínu, olía Kákasus og lið-
veizla Japans og Tyrklands í
stríðinu gegn Sovétríkjunum
heldur en sandur Norður-Afr-
íku. Það var reyndar einmitt
af þessum sökum sem öllum
úvalsherdeiildum Þjóðverja var
beitt gegn Stalingrad.
Og rétt er, að hér vaknar
spurningin: Hvernig stóð á því
að okkur tókst að stöðva óvin-
inn við Stalíngrad en ekki á
einhverjum öðrum stað? Marg-
ir herforingjar. erlendir sem
innlendir, halda því fram að
herstjórn okkar hafi hér rið-
ið baggamuninn. Styrkleikar
beiggja hafi verið rétt reiknað-
ir. hersveitum okkar rétt niður
skipað, sóknaráfangar þeirra
rétt áætlaðir og allt hafi þetta
ráðið sigri okkar. En í þessu
felst að allar fyrri herstjómar-
óætlanir okkar hafi verið rang-
ar, að hersveitum okkar hafi
áður verið illa stjórnað. En
þetta er ekki rétt. Við vitum
að einnig áður en viðureignin
hófst við Volgu höfðu verið
teiknar laukréttar ákvarðanir,
samdar óaðfinnanlegar áætlan-
ir, svo að allar nálamar voru
á sínum rétta stað á kortinu.
En þetta nægði ekki. Nálar
okkar brotnuðu undan sóknar-
þunga þýzku herjanna og á-
kvarðanir okkar komust aldrei
lengra en á pappírinn.
En við Volgu var hins vegar
staðið við það sem sagt var
fyrir um í herstjórnaráætlun-
unum. Hvers vegna? Það er
spumingin sem svara þarf frá
sjónarmiði sögunnar.
Eg tel að þessi þáttaskil hafi
orðið við Volgu vegna þess að
flokkur okkar sagði við her-
mennina og alla sovézku þjóð-
ina án nokkurra undanbragða
þann sannleika sem varð að
segja: „Annaðhvort stöðvum
við óvininn við Volgu eða við
förum óbætanieigar hrakfarir
sem leiða munu af sér sigur
fasismans. Yfir Volgu getum
við ekki farið. Þegar stefnu-
miðið er Ijóst, þá er einnig
staðið við þær áætlianir. sem
gerðar eru til að ná því. Her-
menn og ilbúar Staliíngrads
lögðu þá fram allt, sem þejr
máttu til að tortíma stríðsvél
nazista. í hinni löngu viður-
eign komu á hverjum degi
fram nýjar og nýjar hugmynd-
ir um hvernig baráttuni skyldi
bezt háttað og þær rugluðu
þýzku herstjórnina í ríminu
og gerðu að emgu fullkomnar
áætlanir þýzku herforingjanna.
Til dæmis veit enginn að
vígorðið: „Hinum megin Volgu
er okkur ekki búið land“, var
ekki mælt af vörum herstjóra
okkar, heldur var það komið
frá óþreyttum hérmanni. úr-
valsskyttunni V'assili Saitséff,
borga-ra í Stalímgi-nd tmr Sem
hann býr enn ' dag.“
Framhald á 10. síðu.
i
I
4