Þjóðviljinn - 12.02.1963, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 12. febrúar 1963
ÞJOÐVILJINN
StÐA 7
Enginn myndi trúa okkur ef við segðum, að
Súezskurðurinn hefði verið til í hinu forna Eg-
yptalandi. Næstum því allir vita, að þessi skurð-
ur sem sameinar Miðjarðarhafið og Rauða haf-
ið því fram með réttu, aórn Ferdinands de Less-
eps á árunum 1859—’69. Samt getum við hald-
ið því fram með réttu að svipaður skurður hafi
verið til: Að vísu var hann ekki á sama stað —
hann sameinaði Níl og Súezflóann . . .
VERKVÍSINDI
FORNOLD
Dæmi um húsagerðarJist og verkvísindi fornaldarinnar: Hengigarðarnir i Babýlon.

Aðrir skurðir
Það var byrjað að byggja
þennan skurð á sjöundu öld
fyrir Kristsburð og lokjð við
hann um 500 f. Kr. Skurður-
inn er ekki notaður lengur.
en það sem eftir er af honum
sýnir að hann var ekki neitt
smásmíði — breiddin var 45
metrar, dýptin 5 metrar og
lengdin 180 km. í honum voru
skipastiga-r. en þeir eru allir
horfnir og við' vitum ekki
hvernig gengið var frá þeim.
Til samanburðar má þess geta,
að núverandi Súezskurður er
120 m breiður, 12 m djúpur og
171 km langur.
Við vitum lítið um það
hvernig skurðurinn var notað-
ur; hann var a. m.k. ek'ki eins
þýðingarmikill og sá sem bar-
izt var um 1956 — í fornöld
voru ekki til olíuflutningar og
og ekki heldur imperíalismi.
Verzlunin milili Egyptalands og
austurstrandar Afríku og Ind-
lands fór ekki um þennan
skurð, eini tilgangurinn virðist
hafa verið að tengja Egypta-
land og Arabí-us'kaga. Allavega
var skurðurinn nauðsynlegur
og það voru gerðair á honum
vissar endurbætur, allt þar til
hann hrundi saman á sjöundu
öld e. Kr. En það kom brátt
í ljós hve þýðing armiki 11
skurðurinn hafði verið og með
vaxandi verzlunarviðskiptum
miöaMa gerðus-t æ áleitnari
hugmyndir u-m að koma upp
nýjum skurði — þó ekki yrði
svo af þvl fyrr en á 19. öld.
Kóngar fornaldar byggðu all-
marga skipaskurði. Állir voru
grafnir af þrælum, sem nóg
var af — en við skulum ekki
láta okkur bre-gða við þá stað-
reynd — það var í reynd
vinnuafl þræla sem notað var
við byggingu Súezskurðarins,
verkamennirnir dóu í þúsunda-
tali meðan á verkinu stóð —
og er þó aðeins tæp öld síðan
Persneski kóngurinn Xerxes
lét árið 480 f. Kr. gerá skipa-
skurð yfir Athos-eiðið í Gri'kk-
landi ti’l að skip þyrftu ekki
að leggja á sig krók umhverfis
Athosfjall; — af þessum skurði
er að vísu ekkert eftir nú.
Frægar eru einnig hugmyndir
fornmanna um að gera skurð
yfir Korinþueiði. Neró Rómar-
keisari dró upp mikla áætlun
um verkið, kom því af stað og
tók sjálfur f.vrstu skóflustung-
una. en ekki tókst að ljúka
skurðinum á stormasömum
stjórnarárum hans. Það var
ekki gert fyrr en 1893. En staður-
inn og áætlunin eru í aðalatrið-
um hin sömu og Neró hafði gert
ráð fyrir.
Vitar
Þjóðir hins forna heims voru
allar siglingaþjóðir — og það
er því eðiilegt að snemma
reyndu þær að koma sér upp
vitum. Grikkir urðu fyrstir til;
mjög snemma byggðu þeir eld-
turn-a. en þeir eru löngu
hrundir, og við vitum varla hv*
þeir stóðu. Elzti viti sem við
þekkjum er byggður um 280 f.
Kr. Hann lá á eynni Faros
fyrir utan borgina Alexandríu
og var talinn eitt af furðuverk
um heims. Hann var úr hvit-
um marmara og um 170 m á
hæð (með mikilli undirstöðu
úr grjóti). Byggingarkostnaður
hefur verið um 85 milljónir
ísl. króna. Á hverju kvöldi var
kveiktur eldur af trédrumbum
í vftanum og ljósinu varpað
langt út á haf með aðstoð risa-
spegils. Farosvitinn stóð fram
á 13. öld en þá hrundi hann
saman í jarðskjálfta.
Vatnsleiðslur
Rómverjar voru mestir ve-rk-
fræðingar fornmanna, en eftir
að ríki þeirra hrundi gleymd-
ust vísindi þeirra og uppfinn-
ingarkáþ'ðlska kirkján áleit
þær óguðlegar og andstæðar
guðs vilja. Rómverjar byggðu
langar og skilvísar vatnsleiðsl-
ur og vökvuðu með aðstoð
þeirra þurra dali og sáu borg-
um sínum fyrir rennandi vatni.
í öllum baðhúsum þeirra var
bæði kalt og heitt rennandi
vatn. Margt hefur varðveizt aí
af þessum mannvirkj-um, en
mest í Suður-Frakklandi. í
Pergamon í Litlu-Asíu var
vatnsleiðsla þar sem vatnið
rann síðustu 3 Vz km upp hæð
undir átján loftþyngda þrýst-
Jarðgöng
Jarðgöng eru engan veginn
uppfinning járnbrautaraldar. í
fomöld voru grafin jarðgöng
fyrir vatns-leiðslurnar, ef hæð
eða fjöll urðu á veginum milli
uppsprettu og borgar. Og það
voru einnig grafin jarðgöng
fyrir umferð fótgangandi
manna og vagna — en þau
voru að sjálfsögðu fremur smá.
Það var ótrúlega erf-itt að
grafa jarðgöng með hinum
frumstæðu tækjum fornaldar
— haka og meitli. Það var
ekki fyrr en púðrið og dýna-
mítið komu til sögu, að veru-
legur skriður komst á slíkan
gröft.
Síminn
Auðvitað þekktu menn ekki
ti'l rafmagns í fornöld og gátu
ekki náð firðsambandi með að-
stoð þess. En engu að síður
komu Rómverjar sér upp vold-
ugu „símaneti“. sem gaf góða
raun. Þeir sendu eldmerki og
notuðu þá ákveðið stafróf
nokkurskonar morse. Þeir
byggðu fjöld-a turna með þjóð-
vegum og yfir fjöll, og gátu
á þann hátt komið fréttum á-
leiðis á mjög fljótan hátt. Með-
fram allri strönd Litlu-Asíu.
Norður-Ameríku og Spánar voru
reistar slíkar „turnleiðslur“.
og þær brugðust mjög sjaldan.
Miðstöðvarhitun
Miðstöðvarhitun er enn hálf
gerður lúxus á Italíu, þar eð
loftslag er milt og kuldar ekki
verulegir á veturna. En Róm-
verjar fornaldarinnar notuðu
cngu að síður allmikið mið-
stöðvarhitun. einkum í baðhús-
um sínum, en einnig í auð-
ugra manna húsum. Miðstöðv-
arhitun þeirra var snilldarleg
uppgötvun. Hún minnir nokkuð
á þau hitunarkerfi, sem við
höfum kynnzt á seinustu tím-
um. Eldstæðið (þar sem brennt
var kolum) var í kjal'lara húss-
ins, en inni í gólfinu og veggj-
unum var fyrir komið heilu
leiðslukerfi, sem heita loftið
streymdi um. Bæði gólf og
veggir voru þaktir þunnum
steinplötum og leiðslum kom-
ið fyrir undir þeim. Nú á tím-
um hafa menn aftur snúið sér
að þeirri aðferð að hita upp
góJfið í stað þess að hita með
ofnum, sem senda heita
loftið upp undir þak meðan
gólfið heOzt kalt.
Glergerð
Rómverjar sér í það í
kringum Kristsburð. Um það
leyti var sú list nýfundin upp
að blása glært gler — áður
hafði allt gler verið grænt eða
bláleitt. Frá Róm dreifðist gler-
framleiðslan til Gallíu og
Þýzkalands, en á þjóðflutninga-
tímanum þegar rutl komst á
Evrópu. gleymdist þessi list —
það var aðeins í Feneyjum að
glergerðarmenn héldu áfram
störfum allar miðaldir.
Rómverjar voru þeir fyrstu,
sem byrjuðu að nota gluggagler.
Miðjarðarhafsmenn þurftu að
vísu lítið á því að halda —
menn höfðu opna glpgga eða
réttara sagt dyr, sem stóðu oft-
ast opnar. En í Pompei sem
var ..eyðilögð. .af gosi úr Vesú-
vius á fyrstu öld eftir Krist,
hafa menn fundið litla glugga
með glerrúðum. 1 Ostia hafa
menn fundið rúður sem eru
næstum því eins stórar og við
notum nú. Það væri heldurekki
hægt að ímynda sér hin risa-
stóru baðhús forna-ldarinnar og
upphitun þeirra án glugga.
gerð úr fílabeini. Ef menn
vildu vita hrvað timanum leið,
ýttu þeir á fjöður sem skaut
upp litlum fílabeinstitt; síðan
lásu menn tímann af skuggan-
um sem féll af honum á úr-
skífuna. Einnig voru vatnsúr
mikið notuð — i réttarhöldum
höfðu ákærandi. verjandi og
dórnari ákveðinn ræðutíma,
sem vatnsúrin sögðu til um.
Einnig skulu nefndar hinar
stóru opinberu klukkur, en af
þeim var „turn vindanna" í
Aþenu þekktastur. Hann var
áttstrendur og tólf metra hár.
Á hverja hlið voru uppteiknað-
ir helztu vindamir. Lítil stytta
sýndi vindáttina. Fyrir utan
tuminn var sólúr og inni í
honum vatnsúr. 1 fomöld
voru einnig fundnar
upp hinar svokölluðu mynd-
klukkur. Þær vom svo gerðar
að hverja stund þegar klukkan
sló, kom liítil fígúra út úr smá-
húsi og dansaði — og var sér-
stök fSgúra fyrir Jwerja stund
dagsins.
Blöð
Blaðaútgáfa var mjög fátæk-
lieg í fomöld, þótt menn hefðu
alla möguleika á að láta hana
þróast — þó ekki gæti það
orðið í prentuðu formi. í Róm
komu sarnt sem áður út nokk-
ur einkablöð og stórt dagblað,
Acta diuma (Atburðir dags-
ins), sem Julíus Cæsar stofnaði
árið 59 fyrir Krist. Því miður
hefur ekkert eintak af Acta
diurna varðveitzt. En það er
nefnt í bókum og minningum.
og við vitum allvel hvað í því
stóð. Það skýrði frá ríkisimái-
um, ferðalögum embættis-
manna, opinbemm byggingar-
framkvæmdum, öilu sem gerð-
ist í keisarahölllinni, og ýmsum
smáatburðum dagsins, þ. á m.
fjölskyldufréttum. Efnið var
þannig í stómm dráttum það
sama og í dagblöðum nú.
Ferðalög
Egyptar kunnu að framleiða
gler; — elzta glerblásaraflask-
an sem við þekkjum fannst í
gröf egypzks faraós og er frá
1400 f. Kr. Af Egyptum lærðu
Fönikíumenn síðan listina; þeir
gættu leyndarmálsins mjög
vendilega, en samt kræktu
Klukkur
Anaximandros frá Míletos
fann upp sólúr, sem vel væri
hægt að nota enn þann dag í
dag. Sólúr vom mjög algeng
í fornöld, og það voru einnig
til litil sólúr sem hægt var
að bera með sér. Þau vom
Menn gætu kannske haldið
að ferðalög hefðu verið sér-
staklega erfið í fomöld. er
menn vom jámbrautarlausir,
bilalausir og flugvéialausir.
Menn trúa því lika yfirleitt,
að fornmenn hafi mjög sjaldan
lagt á sig ferðalög. En það er
öðru nær. Við vitum af graf-
steini yfir verksmiðjueiganda
einn í Hierapolis í Litlu-Asíu,
þar sem sagt er frá því að
hann hafi 72 sinnum farið í
verzlunarferðir til ítalíu. Mik-
ill sægur fólks hefur lýst ferð-
um sínum. Og svefnvagna
þekktu menn fyrir 2100 árum.
Farartæki fornaldar vom oft
klunnaleg, en samt aHþægileg
til ferðalaga. Beztir voru vagn-
ar Rómverja — það er sagt að
menn hafi i þeim skrifað og
Framhald á 8. síðu.

Hörður Bergmann:

Á AÐ FLYTJA13 ÁRA
BEKKIYFIRIBARNA-
SKÓLANA?
Þrcttán ára gamlir nemendur í 1. bckk Gagnfræðaskóla Austur-
bæjar. Myndiin var tekin í kennslustofu s.l laugardag.
(Ljósm. Þjóðv. AJG).
Hafinn er áróður fyrir því
í blöðum, að fyrsti bekkur
gagnfræðaskólanna verði flutt-
ur yfir í barnaskóla. Þrír skóla-
menn og einn sálfræðingui
hafa látið þessa skoðun í ljós
í Tímanum, ennfremur Sigurð-
ur A. Magnússon í Lesbók
Morgunblaðsins. Rökin, sem
færð eru fyrir þessari breyi-
ingu em einkum þau, að hún
mundi heppilegri fyrir andlega
líðan nemendanna. vama því.
að þeim fyndist þau orðin full-
orðin óþarflega fljótt og stuðla
þannig að betri aga á þessu
aldursskeiði. Hér er um þsð
margþætt og þýðingarmikið
mál að ræða, að full ástæða
er til að ræða það nánar, frá
fleiri en einu sjónarmiði.
Raunar er harla einkennilegt.
að nú skuli allt í einu farið
að fitja uppá þessari breytingj.
Ekki eru liðin nema rúmleg3
fjögur ár síðan menntamála-
ráðherra skipaði nefnd „til
bess að athuga núgildand:
fræðslukerfi og framkvæmd
þess og gera tillögur um breyt-
ingar á framkvæmd núgildandi
laga eða á lagasetningunní
sjálfri eftir því, sem ástæða
virðist til“. í nefndinni áttu
sæti fulltrúar aUra helzti
aðila, sem hafa með fræðslu
mál í landinu að gera, ríkis
valds, sveitar- og bæjarfélaga
samtaka kennara á öllum stig
um og ennfremur fulltrúar allr,
stj ómmálaf lokkanna. Nefndii
skilaði áliti 1959 og þar segi
svo um það mál, sem hér e
á dagskrá (2. gr. samþykkta
skólanefndar um skólakeri
bamaskóla og gagnfræðaskólal
„Nefndin telur ekki ástæðu tl
að breyta ákvæðum gildand
Iaga um flutning nemenda miL
skólastiga eftir aldri”. Og
greinargerð fyrir þessum li,
segir svo: „Nefndin bar þett.
atriði undir tvo sérfræðingí
þá Benedikt Tómasson skóla
yfirlækni og dr. Brodda Jc
hannesson og voru þeir sam
mála um, að engin sérstök nátt
Framhald á 10. síðu
J
t
Á