Þjóðviljinn - 23.02.1963, Blaðsíða 10

10 SÍÐA
ÞJOÐVILJINN
Laugardagur 23. febrúar 1963
bréfið, braut það saman og fann
lakkstöng.
Hinn tíunda ágúst 1845 lögðu
þau af stað frá Santa Fe og
riðu í vesturátt til Kio Grande
del Norte. Þau vorú á leið til
Californíu.
18.
Los Angeles-kaupmennirnir
notuðu ekki vagna. Þeir sem
fóru til Californíu, fóru ríðandi.
Karlmennimir riðu múldýrum,
vegna þess að múldýrin þoldu
ferðalagið betur en hross en
vegna borgaruppruna síns fengu
Garnet og Florinda sínar þrjár
smáhryssumar hvor. Garnet
nefndi sínar hryssur Daisy,
Sunny og Kate. Florinda kallaði
sínar Amaryllis, Gloriönu og
Celestínu. — Ég er svo hrifin
af löngum, fallegum nöfnum, —
sagði hún.
1 lestinni voru tvö hundruð
manns og svo fjárhópur sem rek-
inn var á undan til að hafa
nýtt kjöt á leiðinni. Engir vís-
lindar voru á því svæði sem
ferðinni var heitið um. Burðar-
múldýrin voru klyfjuð ullartepp-
um, silfri og bandarískum vörum
sem kaupmennirnir höfðu keypt
í Santa Fe. Kaupmennirnir vöru
átján, sex þeirra innbomir Cali-
fomíumenn og hinir kanar. Það
var líka flokkur essreka og þjóna
— flestir mexikanskir — og t£u
konur.
Garnet og Florinda voru einu
bandarísku konurnar í hópnum.
Tveir af californísku kaupmönn-
unum voru með konur' sínar með
sér og einnig voru tveir banda-
rískir kaupmenn með mexíkansk-
ar stúlkur, sem ekki vom giftar
þeim. Fjórar kynblandaðar stúlk-
ur voru líka í lestinni, þaer áttu
hvítan föður og móður af indí-
ánakyni frá landinu fyrir norð-
an Santa Fe. Andlit þeirra voru
Sterkleg og svipbrigðalaus og þær
voru ótrúlega duglegar að bjarga
sér. Garnet var fegin því að þær
voru í hópnum. Eins og upp-
eldi hennar hafði verið, hefði
hún átt að vera hneyksluð á
návist þeirra. En það var hún
ekki. Hún vissi að vegna þess-
ára stúlkna yrði ferðin til Cali-
forníu henni að sumu leyti auð-
veldari en ferðin til Santa Fe.
Það var fráleitt að gera sér
upp dyggðuga vanþóknun, þeg-
ar hún var ekki fyrir hendi.
Kynblönduðu stúlkurnar töluðu
aldrei við hana og ekki við
neina aðra heldur, að því er
hún fékk bezt séð. Þær voru
bara þama.
Gagnstætt mönnunum á leið til
Santa Fe. höfðu Californíu-kaup-
mennimir sæs
Hver kaupmaður hafði að
minnsta kosti einn pilt sem gerði
ekkert annað en snúast kringum
hann, flestir höfðu tvo eða þrjá.
Þessir náungar gátu þolað alls
konar þrengingar þegar nauðsyn
krafði, en þeir sáu enga ástæðu
til að njóta ekki þeirra þæginda
sem þeir gátu fengið. Gamet var
undrandi á því, hve vel var hægt
að láta sér líða með því einu
sem bera mátti á múldýrum.
Þau lögðu af stað í dögun og
riðu þar til fyrirmæli komu um
að taka skyldi matarhlé. Þá var
hún heit og þreytt, en um leið
og hún renndi sér af baki. kom
einn af piltum Olivers og tók
við hestinum, meðan annar þaut
af stað til að fylla vatnsflösku
hennar. Til að liðka stirða vöðv-
ana gekk hún yfir til essrekanra
og horfði á þá taka niður
klyfjarnar. Þeir tjóðruðu dýrin
með löngum leðurólum sem köll-
uðust rietas við staura sem rekn-
ir voru niður í jörð. Það var
nægilegt beitiland þarna með-
fram Rio Grande.
Meðan hún var á rölti, byggðu
vikapiltarnir handa henni hús.
Þeir lögðu klyfsöðlana hvem
ofaná annan til að fá fjóra veggi
og yfir veggina lögðu þeir ullar-
teppi fyrir þak. Þegar- ,.húsið“
var tilbúið, kom einn af pilt-
unum með vatnsfötu, svo að hún
gæti þvegið sér í næði, meðan
matsveinarnir kveiktu eld, Þeg-
ar hún var tilbúin og kom út
aftur, var maturinn tilbúinn.
Hann var ljúffengur. Það var
nýtt kindakjöt, kryddað með
pipar og þurrum lauk, geitarost-
ur og stórar, rauðar mexíkansk-
ar baunir. Stundum var kjöt af
fuglum sem karlmennimir höfðu
skotið. í stað brauðs notuðu þau
atole, maísmjöl sem þau gerðu
graut úr, eða pinole. blöndu af
þurrum maís og kanil og sykri.
Þegar sjóðandi vatni var hellt
samanvið þetta, var bæði atoie
og pinole ágætis matur.
Eftir miðdegisverðinn lögðust
allir til svefns, nema þeir sem
stóðu vörð. Garnet svaf í litla
húsinu sínu eða á ullarábreiðu
fyrir utan það, ef hitinn var allt-
of mikill. Karlmennirnir sváfu
umhverfis klyfjarnar, svo að þeir
gætu brugðið við skjótt og not-
að þær sem brjóstvörn ef á þá
yrði ráðizt.
Það voru aðeins Garnet og
Florinda sem höfðu nokkurt af-
drep. Hitt fólkið var orðið ferða-
vant og fann enga hvöt hjá sér
til að vera út af fyrir sig. En
í næturstað var þetta eins og
heilt smáhúsaþorp. Allir notuðu
klyfsöðlana fyrir veggi og ullar-
teppi fyrir þak og inni voru hlý
i'Uartenni og vísúndasiri'nn fvHr-
rúm. Það var mjög heitt á dag-
inn en furðulega kalt á næturn-
ar. „Húsin“ stöðu þétt af örygg-
isástæðum. Ef hættumerki var
gefið, gátu mennimir rifið burt
teppisþakið og staðiö innan
veggja og skotið. Þessir veggir
voru hlýir og þéttir, því að pilt-
arnir voru dugandi og hreyknir
af starfi sínu. Californíuverzlun-
in var hættuleg og kaupmenn-
imir í miklu áliti í Los Angeles
og grennd. Piltarnir, sem voru
í þjónustu kaupmannanna, rétt
eins og sveinar riddaranna áður
fyrr, nutu líka talsverðrar virð-
ingar heima fyrir.
Þegar þau komu að Rio
Grande beygðu þau í norður og
fylgdu ánni þar til þau komu að
lítilli á, sem hét Ghama. Þar fóru
þau yfir Rio Grande og fylgdu
Ghama í norðvestur að litlu,
syfjuðu þorpi sem hét Abiquiu.
Handan við það riðu bau með-
fram Ghama inn á villt indíána-
svæði sem var hæðótt, grýtt og
kjarri vaxið.
Indíánarnir þarna voru spach-
har og comanchar, villtustu ætt-
bálkarnir þar vestra. Þeir leynd-
ust í fjöllunum, reiðubúnir að
æða niður ef eitthvað var slak-
að á verðinum hjá lestinni. En
slíkt kom ekki fyrir. Þessir karl-
menn kunnu sitt handverk. Þeir
voru svo duglegir, að Garnet var
eiginlega óhrædd, enda þótt Oli-
ver varaði hana við comönchun-
um.
Hann sagði að comancharnir
væru útfarnir pyndingamenn. |
Þeir legðu í vana sinn að höggva j
fangana í stykki. Oliver fékk j
henni byssu og bað hana að ,
ganga með hana í belti um mitt- j
ið. 1 skóginum við Council Grove !
hafði hann kennt henni að hand- j
leika riffil og nú, nokkru eftir j
brottförina, hafði hanð fengið j
hana til að skjóta í mark til að j
ganga úr skugga um að hún j
kynni enn að nota byssu.
— Mundu nú, sagði hann, að
dugandi ferðalangur er sá sem !
þekkir hætturnar og ræður við.
þær, en hann hugsar ekki um í
þær. Skilurðu það?
Gamet kinkaði kolli alvarleg
í bragði. Hún fór að hugsa um
hvað hún hefði verið að gera um i
þetta leyti í fyrra. Þá hafði hún !
verið við Rockaway strönd og ;
drukkið límonaði á skuggsælum j
svölunum. Öliver hélt áfram: j
— Við erum allir mjög vel 1
vopnaðir og við vitum hvernig
við eigum að verjast. En ég verð
að vara þig við. Ef þú ert eins
ágæt og ég held þú sért, þá
gengurðu með þessa byssu á þér
en þú liggur ekki andvaka og
hugsar um hvers vegna þú ert
með hana.
Garnet hét því. Og þegar
leið á ferðina milli fjallanna,
komst hún að raun um að ekk-
ert í heiminum gæti gert hana
andvaka. Þegar þau áðu, var hún
svo þreytt að hún sofnaði um
leið og hún lagðist útaf og svefn-
inn var eins og svart flauel.
Hún sá að Florinda var líka
vopnuð og á leiðinni meðfram
Chama-ánni spurði Garnet hana,
hvort Penrose hefði sagt henni
frá comönchunum.
— Já, reyndar, sagði Florinda,
og hann lýsti þeim heldur ó-
skemmtilega. Ef þeir ná manni
lifandi, virðast þeir stofna til
stórveizlu og skemmta gestunum
með því að brytja mann í spað.
— Varðstu ekki hrædd?
— Auðvitað varð ég hrædd. En
svo fór ég að hugsa um, að þess-
ir náungar ferðast um þetta
landsvæði árum saman og ég
hugsaði sem svo að þeim tækist
það sennilega í eitt skiptið enn.
líka, sagði Gamet. — Til þessa
hefur ekkert komið fyrir.
— Nei, og ég býst ekki við að
neitt komi fyrir. Þessir náungar
vita að hverju þeir ganga.
Garnet horfði með aðdáun á j
þessa árvökru, þöglu menn sem
höfðu slett úr klaufunum í Santa j
Fe vikuna á undan. Hér voru j
þeir sívakandi og aðgætnir. j
Flestir þeirra byrjuðu daginn !
með því að fá sér whiskilögg. j
Þeir sögðu að það hitaði þeim j
í morgunsvalanum, en þeir vissu j
alltof vel hvað í húfi var til þess 1
að drekka sig fulla í ferðinni. !
Garnet tók eftir Texas sem hafði j
eytt tíma sínum í Santa Fe í að .
sitja einn og ljúka þessu af. !
Hann virtist einmitt hafa lokið
sér af. í ferðalaginu snerti hann
aldrei flöskuna.
Þau riðu gegnum landslag sem
var svo sérstætt og fagurt að f
Garnet tók andköf af hrifningu j
í hvert sinn sem beygt var. Stíg- i
urinn lá upp á milli fjallanna.
ekki hversdagslegra grárra fjalla
eins og hún hafði séð, heldur lit-
ríkra fjalla, svartra, rauðra og
koparlitra. Hundruð skærra lit-
brigða bar við skærbláan him-
in. Milli fjallanna óx skógur
sem líktist furuskógi og runnar
SMOTTA
Hvernig er með þessa stefnumótspilta þína, — fá þeir aldrei
neitt að borða heima hjá sér?
BarkcarbleHir í „Himim hvítu seglum"
Framhald af 7 .síðu,
Jón heitinn hótar að losa spýt-
una sjálfur segir Sigurður:
„Látum hann reyna. Sjáurri
hvað setur.“
„Svo stígur Sigurður skurður
um borð í Samson sinn, —
fyllir skipið á örskömmum
tíma, þjarkurinn, og siglir mik-
inn á Samson sínum inn fjörö,
hefur uppi hverja pjötlu, þaul-
vanur sjómaðurinn, lærður að
auki, eini maðurinn með prófi
í Hrútafirðinum. — — Út af
Spillinum er sker, sem er í
kafi um háflóð, og nú er há-
flæði, en Sigurður er jafnkunn-
ugur skerinu og buxnastrengn-
um sínum og skipar að venda
til að vera frír af skerinu. Þeir
hala inn skautið. En Samson
neitar vendingu, þeir reyna
aftur og í hið þriðja sinn, en
allt kemur fyrir ekki. Þeir
bruna beint upp á skerið, og
höggið kemur undir miðstytt-
una og hún gengur upp úr
dekkinu. Þá segir Sigurður:
Skundaði Samson skerið á
í skemmtivindi fínum,
laglega stýrði lærður þá
lagsmönnum undir sínum.
Laglega stýrði fjandinn þá
lagsmönnum undir sínum, segja
fjandmenn Sigurðar og hann
hlær mikinn, þegar hann heyr-
ir nýja botninn“.
Þannig innsigla þeir Andrés
og Jóhannes Helgi frásögnina
um Sigurð Hallbjarnarson.
kunnan skipstjóra og atorku-
mann á Vestfjörðum, síðar út-
gerðarmann á Akranesi.
Nú vill svo til, að ég var
nákunnugur Sigurði Hallbjarn-
arsyni og veit vel deili á þeim
atburðum, sem hér er tæpt á.
— Þetta er ekki sagnfræði, —
ekki getur það talizt þjóðlegur
fróðleikur og vafalaust ætlast
höfundar ekki til, að það heyri
lygasögunni. Þetta er einhvers-
konar grautur af öfugmælum
og öfgum, heilaspuna og mis-
minni, svo að frásögnin stend-
ur ein sér.
Það er þá. fyrst að hrekja,
að Sigurður Hallbjarnarson var
aldrei kallaður Sigurður skurð-
ur. Hér hafa höfundar einhverja
glóru um annan mann, en sá
ovw okinstjóma:--
1. mynd: — >;ú skal ég sýna
þér, hvað ég var einmitt að
kaupa, Ejrési minn.
2. mynd: Stína mín. En hvað
þetta er fallegt!
Ég er svo glöð, að þér líkar
þetta.
3. mynd: Undursamlegt.
Þetta virkaði líka svo fal-
lega á mig.
4. mynd: Já, —
bæ til þess að
þurrku!
fór niður i
kaupa gólf-
maður, ekki hákarlamaður og
stjómaði ekki Samsyni. — Sig-
urður Hallbjarnarson var ekki
drykkjumaður, þó að hann hafi
vafalaust vitað, hvernig vín var
á bragðið. — Sigurður Hall-
bjarnarson var ekki hagyrðing-
ur og er mér ekki kunnugt um
neina vísu, er hann hafi kast-
að fram. Að hann hafi verið
„gjallandi upp í andlitið ó
mönnum og gert grín að þeim
og aldrei sett sig úr færi að
eignast óvin og orðið vel á-
gengt“ er furðuleg frásögn i
eyrum okkar samsveitunga
hans. Þessar setningar hefðu
verið betur ósagðar, enda
höggva höfundar þar fullnærri
sjálfum sér. Til þess að and-
mæla þessu níði um óvinsæld-
ir Sigurðar skal ég geta þess,
að skiprúm hjá honum var
jafnan eftirsótt. Þótti gott hjá
honum að vera, enda reyndi
hann að gera hlut manna sinna
sém drýgstan. Formenn á Suð-
ureyri bratust oft á sjó í harð-
inda tíð og illfæru sjóveðri, •■'n
þegar að landi kom, gáfu þeir
í soðið á báðar hendur þeim
plássmönnum, sem ekki . áttu
hlut í fjöru. Sigurður Hall-
bjarnarson var oft í hópi þess-
ara formanna. Hann þótti einnig
áreiðanlegur og heiðarlegur í
viðskiptum.
Þá skal á það bent, að sker
það, sem þeir félagar segja frá,
að sé út af fjallinu Spilli, er
ekki til. Höfundar segja, að
Sigurður hafi siglt mikinn á
Samsyni inn Súgandafjörð, en
í sömu andrá eru þeir komnir
norður í Hrútafjörð. „Lærður
að auki, eini maðurinn með
prófi í Hrútafirðinum", segja
þeir. — Ojæja. —
Hið eina, sem er rétt í þess-
ari frásögn er það, að Sam-
son renndi á grunn í Súganda-
firði. Minna gat það varla ver-
ið. Annars er þar flestu öfugt
snúið.
Ég var sjónarvottur að þeim
atburði, nýlega fermdur og
vann við fiskverkun hjá Ás-
geirsverzlun.
Það var dag einn undir vor-
ið og fólk við vinnu á Suður-
eyrarmölum. Samson sigldi
ekki „mikinn“, því að veður
var kyrrlátt, aðeins hægur aust-
ræningur út fjörðinn, smásævi.
Skipið neitaði vendingu og
rann upp í nesodda, sem heitir
Brimnes, þar sem nú er brim-
brjótur, skammt utan Suðureyr-
ar. Þetta var ekki slíkt heljar-
strand, sem höfundar Hvítra
segla skýra frá, að við höggið
hafi miðstytta gengið upp ur
dekkinu. Skipið laskaðist lítið
og losnaði aftur við litlar til-
færingar sama daginn. Og
enginn Sigurður orti vísu þá,
sem tilfærð er um atburðinn.
Sá maður, sem vísuna orti, stóð
við hliðina á mér. Það var
skáldið á Þröm, Magnús Hj.
Magnússon. 1 bókinni er sagt
rangt frá þes-sum kveðskap, —
vísurnar voru reyndar tvær, —
en ég hirði ekki að rekja frá-
sögn af því að þessu sinni.
Nokkram ámm síðar en
þessi atburður gerðist, réðist
ég í skiprúm til Sigurðar Hall-
bjarnarsonar á einn hinna
„stóru báta“, sem nú er Het-
móður RE 200. Ég var með hon-
um á þorskveiðum og síldveið-
um allt frá Faxaflóa og Jökul-
dýpi norður fyrir land til Me!-
rakkasléttu. Ég kynntist hon-
um því allvel, bæði í blíðu og
stríðu. Þeir höfundar Hvítra
segla segja: — Hann „treður
illsakir við báða heimana, og
þegar refsingin kemur yfir
hann og skip hans er að brotna
undir honum, þá kastar Sig-
urður skurður fram vísu“, Og:
„sá fjandskapur, sem hann hef-
ur egnt yfir sig, nær yfir landa-
mæri lífs og dauða“. — Nú var
það í einni veiðiferðinni á Her-
móði, er við vorum úti undir
Grænlandsís á reki, að telja
má að við væram á landa-
mærum lífs og dauða. Við
hrepptum ofviðri, brotsjór reið
yfir og skipið lá á hliðinni mar-
andi í hálfu kafi. Naumast
þurfti nema annan brotsjó, til
þess að yfir lyki. En sá brot-
sjór reis ekki. Sá Sigurður, sem
stjórnaði skipi sínu heilu til
lands í því áhlaupsveðri, var
ekki neinn kerskissvarkur. —
Og mér er ekki kunnugt um þá
fjandmenn Sigurðar, sem þeir
frændur tala um, — og reynd-
ar ekki um neinn fjandskap
í hans garð.
Það verður því að vísa þess-
um ógerðarskap heim til föð-
urhúsanna. Jafnframt verður
að telja illa farið, að Jóhannes
Helga skyldi henda það að
glepjast svo af Drésa frænda
sínum, sem raun ber vitni.
Sigurður Hallbjarnarson er
fallinn frá. Hann lézt árið 1946,
tæplega sextugur að aldri.
Hann hafði vafalaust mannlega
galla, eins og við hinir, ég
ætla ekki að hvítþvo hann. En
mynd sú, sem dregin er af
honum í Hvítum seglum er
vanvirða fyrir höfunda bókar-
innar.
Úr þessari einu opnu bókar-
innar, sem ég hef gert að um-
talsefni, hafa drifið dökkar
slettur á Hin hvítu segl. Það
er vonandi, að seglin dökkni
ekki meira.
Þjóðkunnur Dýrfirðingur hef-
ur bent mér á, að þeirí frænd-
ur hafi einnig afrekað sitt
hvað, sem til hreystiverka má
telja, svo sem það, að flytja
Ellefsen, hinn norska hvalveiði-
mann, með verksmiðju sína og
hvalþjósur úr Önundarfirði og
vestur í Dýrafjörð. En þess
mun ekki getið, hvort farið var
fyrir Barða eða yfir Gemlu-
fallsheiði. — Ég man enn sög-
ur, sem Drési, sigldur maður-
inn, sagði okkur strákunum á
Suðureyri þetta vertíðarbrot,
sem hann drakk og pissaði þar.
Ef hann óskaði eftir, gæti ég
fært eina þeirra í letur. Ég
held, að hann hafi þá þegar
verið farinn að búa sig undir
þá skrásetningu minninga
sinna, sem nú hafa séð dagsins
Ijós. G.M.M.