Þjóðviljinn - 24.02.1963, Blaðsíða 7
----- ÞJÓÐVILJINN
Annir
er orðið íremur lítið eftir i
eigu fólks af alþýðulist sem
einhvers virði er. Það mætti
kannske nefna eitthvað af slík-
um gripum, en ekki neina sem
við ættum lagalegan rétt til.
Hins vegar er alltaf eitthvað
sem finnst í jörðu — og mesta
furða hvað það hafa þó verið
ágætir hlutir innan um, sem
hafa verið dýrir á sínum tíma.
Ekki get ég sagt nákvæm-
lega hve margir gripir berast
árlega — en venjulega eru
færslur á hverju ári um hundr-
að, gripirnir eru auðvitað fleiri.
Og það líður aldrei svo ár að
ekki berist eitthvað verulega
gott.
En að sjálíu leiðir, að
vaxtarskilyrði safnsins eru
heldur lítil, landið er stórt og
hefur verið tiltölulega stutt í
byggð, fólkið fátt. En þetta
gerir auðvitað engum neitt
nema fornleifafræðingum.
— Hverjar hafa verið helztu
annir starfsmanna safnsins að
undanfömu?
Kristján ETdjárn, þjóöminjavörður.
1 dag eru liðin hundr-
að ár frá stofnun Þjóð-
minjasafnsins. Frá því
að það varð til á köldu
Dómkirkjulofinu fyrir
tilstilli Sigurðar mál-
ara, þess rómantíska
vakningamanns sem af
fágætum eldmóð reyndi
að blása íslendingum í
brjóst þjóðlecrum metn-
aði og virðingu fyrir
beim minjum er höfðu
legið svo lengi óhirtar
hjá garði. Síðan hefur
marat á daga safnsins
drifið; það auðgazt að
gripum á hverju ári,
skipt um verustað oft-
ar en einu sinni, starf-
semi þess orðið marg-
breyttari og víðtækari.
I tilefni bessara tíðinda
höfum við borið nokkr-
ar spurningar fyrir
Kristján Eldjárn þjóð-
minjavörð — ekki þó
um merka atburði úr
sögu þess, heldur fyrst
og fremst um þess líð-
andi stund, daglegar
annir. —
Nýir gripir
Áhugi, þú spyrð um óhuga
almennings fycir Þjóðminja-
safninu. Jú jú það vantar eklii,
hann er tölverður og kemur
fram með ýmsu móti. Menn
hafa sínar kenningar auðvitað,
skrifa okkur, spyrja hvenær
ætlar þú að koma hingað að
grafa. hvenær á að grafa i
þennan hól? ^umar þessar
kenningar eru heldur slæmar.
ekki sízt þær sem koma frá
útlöndum. Það er næsta furðu-
legt sem menn geta látið sér
detta í hug. Þessi áhugi er
gamall með íslendingum —
þar að auki virðist svo sem
fornleifafræði sé mikið í tízku
um allan heim. Mikið gefið
út af allskonar aðgengilegum
bókum um þessi efni, dagblöð
einnig mjög spennt fyrir stór-
fréttum af fornleifafundum.
Jú, það er oft tölvert upp
úr þessum ábendingum að hafa.
Það var til dæmis mjög dýr-
mætt þegar Sigurður Björns-
son á Kvískerjum rótaði ofan
af bæjartóftum sumarið 1957.
Hann gerði okkur strax við-
vart — og þetta reyndist gagn-
merkur bær, hafði farið í eyði
í Heklugosinu 1362. Og skammt
er að minnast þess, að í hitt-
eðfyrra var okkur færður
spjótsoddur sem fundizt hafði
í Fljótshlíð. Þetta var ryð-
klumpur, en þegar búið var að
hreinsa hann kom I ljós «ð
hann var prýddur silfurorna-
menti á falnum og reyndar
bezti spjótsoddur sem við höf-
um fengið.
Annars berst okkur nú orðið
fremur lítið af gripum. Það er
búið að safna svo miklu, til
dæmis á byggðasöfnin. og það
— Við vorum frekar lítið i
uppgreftri síðastliðið sumar.
Það kom meðal annars til af
því að farið var til Nýfundna-
lands í leit að elztu ameriku-
förum. En það var unnið að
því að grafa upp Reyðarfell
hjá Húsafelli, sá bær fór i
eyði um 1500 og hafði þá lengi
verið í byggð, þeim greftri er
ekki lokið enn. Sumarið vill
reynast nokkuð stutt, og af-
skaplega erilsamt — það koma
orðið svo margir gestir til þess-
arar borgar.
— Og hvernig líður svo vet-
urinn?
— Það er von þú spyrjir,
.segúrKristján, menn ganga yf-
irleitt með þá hugmynd að eng-
ir hafi náðugri daga en ein-
mitt safnmenn. En manni leggst
alltaf eitthvað til, það vantar
ekki. Það er unnið úr því sem
safnaðist um sumarið, það er
unni að Árbók fomleifsfélags-
ins, tölverður tími fer í ýmis-
konar samvinnu og tengsl við
erlend söfn — og það eru ó-
kaflega margir snúningar kring-
um safngripina sjálfa.
Örnef nasöf nui.
Ekki má heldur gleyma ýmsri
starfsemi annarri. Það er nú
unnið á vegum safnsins að ör-
nefnasöfnun. Hún fer þannig
fram að farið er á hvem bæ
ó einhverju ákveðnu svæði og
þeir sem fróðastir eru taldir
á bænum beðnir að gefa upp
öll ömefni á landareigninm.
Síðan er reynt að hafa sam-
band við aðra fróða menn iil
fyllingar — til dæmis brott-
flutta menn, þar til ekki þykir
nein von til þess lengur að
fleira megi hafa upp. Þessi
nauðsynlega söfnun er nú ali-
langt komin — hún byrjaði
reyndar á vegum Fomleifa-
félagsins. Sumar örnefnaskýrsl-
urnar eru orðnar 30—40 ára
I leit að
Sigurður A. Magnússon he:-
ur enn látið í ljós áhyggjur
sínar af skoðunum Á.B. á
bókmennta gagnrýni og les það
af sunnudagspistlum, að þar
sé því neitað „að allur mann-
legur sannleikur sé mikils-
verður af hvaða rótum sem
hann kann að vera runninn"
— og væri að vísu slæmt ef
satt væri. Ennfremur telur
hann það hina mestu firru að
ákveðið lífsviðhorí geti dugað
rithöfundum betur en önnur
— á einhverjum ákveðnum
tíma — til djúps skilnings og
rismikillar túlkunar á við-
fangsefni þeirra — mannin-
um.
Við skulum reyna að forð-
ast endurtekningar (væri þó
freistandi að nefna nokkui
dæmi, t.d. bera saman þrótt
og reisn þeirra bókmennta
Úlfheiðarsteinn, legsteinn yfir tJlfheiði Þorstcinsdóttur
á Burstafelli er Iczt árið 1569. Sonur hcnnar, Eirlkur
Árnason, kallaður prestahatari, mun hafa látið höggva
henni steininn, en þar sem gerð hans var óvenjulcg
hér á Iandi, myndaðist um hann þjóðsaga. Letrunin
er einnig mjög óvenjuleg og viirðist lúta að æði stirð-
legri sambuð þeirra mæðgina meðan bæði lifðu.
síðustu ljóðabók Hannesar
Péturssonar, Stund og staðir.
Þar segir m.a. „Tónninn er
nær alltaf dimmur, bölsýnin
yfirgnæfandi. Ég sakna lifs-
tjáningar, lífstrúar, sern
myndi mótvægi gegn dauða-
beygnum og skapi þau ótök
sem urðu mér svo eftirminni-
leg í annarri bók Hannesai
(..) Sé ljóðlistin ekki borin
uppi af sterkri og óbifandí
trú á lífið vantar í hana
veigamikinn þátt“ .. Þetta
eru mjög athyglisverð um-
mæli. Það er sagt að bað
vanti veigamikinn þótt í ljóð-
list sem ekki er borin uppi af
sterkri og óbilandi trú á Uf-
ið. Nú. ef skáld skortir þessa
trú, þá hljóta að vakna ýms-
ar merkilegar spurningar: um
það lífsviðhorf hans, þó heim-
speki, þær ályktanir. sem
'káldið dregur af oairiHtnn
sem spretta af lífsskilningi og
lífsviðhorfum endurreisnar-
tímans við vesaldóm bók-
menntalegrar og heimspeki-
legrar hugsunar þeirra tíma
er á undan fóru). En mig
langar aðeins til að gera eina
stutta athugasemd' við það
sem þegar hefur verið skrif-
að.
1 desember síðastliðnum
birtist í dagblaði ritdómur um
-------------------- SlÐA 7
gamlar og því sögulegar heim»
ildir því stór hluti ömefna er
á hverfanda hveli. En það tr
enn of snemmt að tala um
skipulagða vinnslu á þessu
efni.
Þjóðháttaskrá
Ennfremur höfum við ó síð-
ustu árum unnið að þjóðhátta-
skráningu. Við tökum fyrir viss
svið þjóðlífsins eins og þau
voru fyrir þyltinguna í atvinnu-
háttum. Um þetta tökum við
saman spurningaskrá og send-
um fróðum mönnum um allt
land, og þeir sem tíma hafa
skrifa upp á þetta plagg.
Þarna á borðinu liggur síðasta
spurningaskráin — sú áttunda
í röðinni — og er hún um frá-
færur. Þar áður spurðum við
um kvöldvökur. Þá höfum við
til dæmis spurt um slátrun og
sláturverk. um nautpening,
haugburð og vallarvinnu, and-
lát og útfararsiði. Þórður fræði-
maður Tómasson frá Vallna-
túni hefur unnið gott starf við
að taka saman þessar skrár.
— Hvernig hafa undirtektirn-
ar orðið?
— Menn hafa tekið þessum
sendingum okkar vinsamlega.
Við sendum spumingaskrárnar
í rúmlega hundrað staði og
við höfum fengið þetta 60—90
svör, og það er varla nokkur
svaramanna sem ekki kemur
með eitthvað gott.
Þetta er merkileg starfsemi
og hefði getað orðið enn merki-
legri ef við hefðum byrjað ekki
árið 1959 heldur allmiklu fyrr.
Að vísu höfum við þá sér-
stöðu meðal annarra þjóða —
sem hafa, vel ó minnzt, einnig
gefið slíkri skráningu mikinn
gaum — að það var búið að
safna tölveröu hér áður, og
margt er hægt að finna í þessu
mikla flóði af karla sögum og
kerlinga sem við eigum við
að stríða. En gallinn er sá að
margt af þessu er ónákvæmt,
rétt drepið ó ýmsa hluti en
þeim ekki gerð nein skil. Já,
þaö hefði verið nauðsynlegt að
byrja fyrr.
Gamlar byggingar
Þá er það í okkar verkahring
að hugsa um gamlar bygging-
ar, nokkra sveitabæi og kirkj-
ur sem ríkið á og eru undir
vemd Þjóðminjasafnsins. Víði-
mýrarkirkju, Saurbæjarkirkju,
Hólakirkju, Glaumbæ í Skaga-
firði, Laufás og Grenjaðarstað
í Þingeyjarsýslu, Burstafell i
Vopnafirði — þetta er það
helzta. Þetta er tölvert erfitt,
bæði vegna byggingarefnis og
veðráttu.
— Fyndist þér ástæða til að
safnið tæki fleiri hús undir sína
vemd?
— Það eru ýmis hús í kaup-
stöðum sem koma til greina —
í Reykjavík hefur bæjarfélagið
sjálft gert nokkuð í þessum
málum, og svipuð áform eru á
Akureyri. Þú minnist á ferð
Harðar Ágústssonar vestur a
land sem hann hefur lýst í
Birtingi — jú e.t.v. ætti að
varðveita sum þeirra húsa, sem
þar er getið, og það er ágætt
að fá á þeim nákvæma lýs-
ingu.
Framhald á 10. síðu.
þróun mannlegs félags — og
ráða þessu trúleysi. þessan
bölsýni sem hefur svo aftJi
neikvæð áhrif á ljóðlist
skáldsins. Það hlýtur að vera
eðlilegt að spyrja svo.
En hver er ritdómarinn? Er
það kannski sá vafasami ein-
sýnismaður Árni Bergmann ?
Nei. alls ekki. Hannes Péturs
son er virðulegt borgaralegt
skáld og það virðist engm
sérstök ástæða til að ætlast til
sérstakrar bjartsýni eða ..o-
bilandi trúar á l(fið“ af slík-
um manni. Gleymum bv>
heldur ekki. að Hannes neitai
sér um bað skjól ( roki tím-
ans sem framhaldslíf veitir
Matthíasi Johannessen
Nei. sá sem skráði á blað
ofangreindan fróðleik um
Hannes Pétursson er Sigurðtn
Magnússon aðqlritnAmari
••„.r.nMoVU, A n
1