Þjóðviljinn - 21.03.1963, Qupperneq 7

Fimmtudagur 21. marz 1963
ÞJðÐVILJiNN
\
SfÐA
Og hefbi ekkert ! Ahyggjuíuil rödd
d móti því
!
I
I
*
1
íslenzk alþýða hefur
vissulega misst um margt
sjónar á brýnasta hlut-
verki sínu í því flóði að-
vífandi stríðsgróða og
tæknilegra stórbreytinga
sem yfir hana hefur dun-
ið síöustu áratugina.
Meginþróttur hennar
hefur beinzt aö því að
klófesta sinn hlut í þeim
veraldlegu gæöum sem
verið hafa á boðstólum.
Hinu hefur hún gefið
minni gaum aö mörg
þessara gæöa gætu orðið
of dýru verði keypt.
Stundum virðist hún
jafnvel gleyma því í bili
að hún heyri til sérstakri
þjóð í skýrt afmörkuðu
landi, enda þótt öll til-
vera hennar í framtíðinni
sé undir skilningnum á
þeirri staðreynd komin.
En hafi tilfinning al-
mennings sljógvastí þess-
um efnum, þá kastar þó
fyrst tólfunum þegar í-
huguð er andleg og sið-
ferðileg þróun mennta-
manna og menningar-
legra forsvarsmanna á
sama tímabili. Það ætti
að vera óþarfi að rifja
upp sögu þjóðmálaskör-
unga vorra í sambandi
við hernaöairstefnuna hér
á landi — og þó: það er
eins og hver ósvinna
gleymist jafnharöan nú
á dögum. Kannski man
nú enginn lengur að á
meöan þeir voru að véla
þjóðina inn í stríösbanda-
lag sóru þeir og sárt við
lögðu að hér skyldi aldrei
verða herseta á friðartím-
um. En svo brátt varð
þeim í brók að rjúfa eið-
ana aö nú hefur setið
hér her á annan áratug.
Og sífellt er haldið á-
fram að leita leiða til að
flækja þjóðina inn í ný
og ný bandalög. Nú er
ekki einu sinni verið að
sverja fyrir neitt í upp-
hafi — tímar samvizk-
unnar eru löngu liðnir —
heldur gengið hiklaust og
opinskátt til verks. Sjálf-
ur menntamálaráðherra
landsins gerir meira að
segja þau vísu orö að sín-
um að helzta ráðið til að
efla sjálfstæði þjóðar sé
að fórna sjálfstæði henn-
ar. Með því öfugmæli
mun hann eiga við það
að um sér-íslenzkt sjálf-
stœði sé trauöla framar
að ræða, heldur hlutdeild
í svo og svo mörgum
bandalögum af ýmsum
toga. Við eigum með öðr-
um orðum að gefa sjálf-
stæði íslenzka lýðveldis-
ins — tæplega tvítugt —
mro á bá+'Tvn <-><t 10+0 1—"
OKKAR
A MILLI
renna inn í einhverskon-
ar óskilgreinilegt heildar-
sjálfstœði erlendra stríðs-
gróðakerfa — og þá
sennilega meö þá
eykonsku „auðstjórn al-
mennings“ að leiðar-
stjörnu sem nú hefur
verið presinteruð í mogg-
anum um sinn.
Hvað segja svo aörir
menntamenn vorir við
öllum þessum tíðindum?
Hvað segir menntamála-
ráö íslands? Spyrjiö for-
manninn. Hvað segir há-
skóli íslands? Spyrjið
rektorinn. Hvað segir
þjóðkirkja íslands? Spyrj-
ið biskupinn. Ojæja, hvar-
vetna mynduð þið fara í
geitarhús að leita ullar.
Hvarvegna myndi mæta
ykkur ábyrgðarfull þögn
—r jafnvel hjá hinum
smuröa moskvuagent sem
einu sinni var. Sjálfstæði
ísiattöS Virðist ekki köma'
þessum menningarstofn-
unum íslands lengur við.
Sjálfstæði íslands er að
verða úrelt fyrirbæri á
atómöld. Það verður að
fóma því fyrir „öryggið“.
Þaö veröur aö fórna því
fyrir auðstjórn þess „al-
mennings“ sem lifað hef-
ur af allar styrjaldir:
morganana, rotskildina
og krúppana.
Og tökum nú dæmi um
breytingar hugarfarsins.
Ekki alls fyrir löngu var
íslenzkur menntamaður,
tengdur háskólanum, á
feröalagi í Berlín — þing-
eyingur sem hefur verið
jafnaðarmaður, þjóðvam-
armaður og allt aö því
moskvuagent á stundum.
Þar varð hann meðal
annars fyrir þeirrl snöggu
reynslu að líta Atlanz-
hafsbandalagið nýjum
augum. í einni sjónhend-
ingu vitruöust honum
þau sannindi að „eyja vor
við íshaf og múrgirta
eyjan í Berlín“ væru
vandstödd svæði nató-
heildar „og kynnu örlög
þeirra aö tvinnast eitt-
hvaö, þó langt sé á milli.“
Síðan hitti menntamað-
urinn austanflúna konu
j árnbrautarverkamanns
sem lét í veðri vaka að
ef berlínska eyjan missti
trúna á hlutverk sitt
gæti íslenzka eyjan átt
von á að veröa að taka
við obbanum af íbúum
hennar til fyrirgreiöslu.
Segir svo menntamaö-
urinn orðrétt: „Mér
hnykkti við orö þessarar
lífsreyndu konu, kæmi
ekki á óvart að hitta
niðja hennar í starfi á
íslandi fyrir 1980 — og
hefði ekkert á móti því.
Mér hnykkti aöeins af
því, hve nútíðarflutning-
ar eru hugsaöir í stórum
stíl eftir reynslu þessa
flóttafólks, ekki í fáein-
um þúsundum, sem getur
verið æskilegur skammt-
ur í margt þróunarland,
heldur 1 milljónum á
milljón ofan.“
Þessi tilfæröu orð
spegla uppgjöf mikils
þorra íslenzkra mennta-
manna svo sem framast
verður á kosið. Jafnvel
þeir sem einlæglegast
hafa sökkt sér í fjársjóöu
íslenzkrar tungu og sögu
hafa allt í einu ekkert á
móti því aö fá svo sem
tíu þýzka innflytjendur á
'móti' hverjum éinum ís-
lendingsgarmi sem fyrir
er — það er bara hinn
stóri stíll þeirrar aust-
anflúnu sem geðbrigðun-
um veldur. Annaö er þaö
ekki. Ekki aðkenning af
ótta við að þýzku millj-
ónirnar kunni að trufla
eitthvaö lífsskilyrði ís-
lenzkrar menningar.
Hvaða rullu spilar það
þó íslenzkt sjálfstæði
veröi orðið að gaseitraðri
fótaþurrku í stórþýzku
atómveldi fyrir 1980? Ell-
egar þá ósýnilegri ögn í
einhverri þýzk-fransk-
brezk-amerískri samsuðu
heimskapítalismans fyrir
1970? Guð gefi okkur hið
nýja, stóra sjálfstæði sem
allra allra fyrst!
Þegar maöur íhugar
hin undursamlegu sinna-
skipti sumra íslenzkra
menningarforkólfa upp á
síðkastið, þá gefst mað-
ur upp viö að vitna í Jón
forseta og aðrar sjálf-
stæðiskempur fortíðar-
innar — fjarlægðirnar
eru að verða svo yfir-
þyrmandi. Manni fer
einna helzt líkt og kon-
um þeim sem slá sér á
lær við hneykslanleg tíð-
indi og andvarpa í ráða-
leysi: Eg á nú bara ekki
nokkurt orð!
!
\

!
Páll H. Jónsson.
A sautjánda bekk.
Bókaverzlun Sigfúsar
Eymundssonar.
íslendingar eiga töluverðan
her skálda og þótt við bölvum
stundum og nöldrum og segjum
að ljóð séu að miklum meiri-
hluta bölvaður leirburður, þá
erum við samt innst
inni töluvert ánægðir
yfir því, að enn skuli
menn setjast niður og
glíma við sjálfan sig
og umhverfi sitt í Ijóði
og hafa dirfsku til að
láta það frá sér fara.
Því svo mikið er víst,
að hver sem örlög þessa
skáldskapur annars
verða, þá er þessi
skáldskapur yfirleitt
nytsamur fyrir breidd
í bókmenntum, og þar
að auki hefur það vafa-
laust haft góð áhrif á
skáldið sjálft að takast
á við merkileg viðfangs-
efni.
Páll H. Jónsson hefur
áður gefið út ljóðabók
— Nótt fyrir norðan,
sem kom út 1955.
Páll yrkir að mestu
í hefðbundnu formi, og
þegar hann sleppir hin-
um ytri einkennum þess
heldur hann hinum
innri. Oft yrkir hann
smekklega, lipurt — og skyn-
samlega, ef svo mætti að orði
komast, lætur ekki ginna sig
út í ógöngur:
£g þráði haustið; haust í
rauðum feldi;
hljóðláta daga, milda nætur-
skugga;
laufvindaþyt viö lítinn stofu-
glugga,
lágróma nið á stjörnubjörtu
kvcldi.
segir í einni sonnettu hans. Þó
skal það viðurkennt að yfirleitt
tekst Páli ekki að koma lesara
sínum á óvart. Og því verður
heldur ekki neitað, að skáldinu
tekst ekki að komast hjá þeim
voða að form sem það hefur
valið sér verði því beinlínis
fjötur um fót:
. . og hettan sem hann bar
var dregin yfir höfuð hér um
bil
og hönd í vasanum í leit að yl.
Yfirleitt er tónn þessara
kvæða rólegur, yfirvegaður,
stundum hversdagslegur. 1
kvæðinu Ég á von á gesti hefur
höfundur látið freistast af
rómantískum dauðahrolli og er
Hannes Pétursson einhverstað-
ar í baksýn, en öll verður sú
lýsing fremur átakalítil. Það
Páll H. Jónsson
kvæði sem kveðið er af hvað
mestum hita er Á sautjánda
bekk, sem hefur gefið bókinn
nafn, en þar er höfundur vígð-
ur til göfugrar leiklistar.
1 bókinni ber mikið á áhyggj-
um skáldsins vegna margvís-
legra ávirðinga og afglapa
mannanna. Honum finnst það
ekki béinlínis áðlaðaridi heimur
sem hann hefur fæðzt til, og
hefur hann að sjálfsögðu ail-
mikið til síns máls. Hann hafði
beðið forsjónina um flugvængi,
um jötunsterka sjömílnaskó, um
flugbeitt sverð réttlátrar reiði,
listamannshendur — en ekkert
af þessu hlaut hann og nú seg-
ir hann beizkur:
gef mér það sem
heimurinn virðir . .
rándýrs tennur
rándýrs klær.
En þessi mál eru einkum
gerð að umræðuefni í „sendi-
bréfi“ sem skrifað er til skálda.
Hann vill hlut þeirra mikinn:
Þið eruð kjörin og þið eruð
bundin í vandann.
Þrifið til svipunnar! Hreinsið
musterisgarðinn!
Rekið á heimsenda harðstjórans
ófreskjudjöful.
enda finnur hann nóg verkefni
hvar sem litið er:
Kúgarans bölvun er elns bæði
austur og vestur.
AHstaðar sama glíman við
sama fjandann.
Kynslóðin blinduð og sjúk bæði
suður og norður
sýndar og yfirborðs vizka flest
hennar speki . . .
Og fleira er sagt í þessum dúr;
þetta er áhyggjufull hugsun og
ber töluverðan keim af biblíu-
spámönnum, heiðarleg hugsun
ef svo mætti segja en ekki
þróttmikil. Og blandast þessar
hugleiðingar saman við þanka
um eigin stað: „Hér vaki ég um
nótt fyrir norðan. Niður frá
elfarstraum lífsins berst til mín
um gluggann". En höfundur
vantreystir sjálfum sér til stór-
ræða, og er það honum ekki
hvað sízt fjötur um fót að hann
getur ekki tekið upp neitt
merki og er því dæmdur til að-
gerðaleysis:
Ég hreinsa musterið ekki. Ef að
líkum lætur
lifi ég áfram og dey við hinn
nagandi efa:
Hver er þar spámaður? Hvern
á að reka úr þeim garði?
Og í lokakvæði biður hann
sumarið um enn einn sólskins-
dag en fær það svar að hann
skuli ylja sér við haustsins
bleiku sól.
A.B.
FærEsperanto frið-
arverðlaun Nobels?
Allmargir ráðherrar, þing-
menn þjóðþinga, velþekktir
heimspekingar, sagnfræðingar,
prófessorar í alþjóðarétti og fé-
Iagsvísindum og aðrir málsmet-
andi menn frá 13 löndum hafa
Iagt til við Nóbels-ncfndina í
Oslo, að Almenna Esperanto-
sambandið (Universala Esper-
anto-Asocio), hljóti friöarvcrð-
laun Nóbels fyrir árið 1963.
Meðal meðmælenda er Viggo
Kampmann fyrrv. forsætisráðh.
Dana, Guy Mollet, þingmaður og
fyrrv. forsætisráðherra Frakka:
Thanopodlos Dimitrios, fyrrv.
ráðherra og núverandi varafor-
seti gríska þingsins; Virginio
Bertinelli verkamálaráðherra
ítala; Tadeusz Kotarbinski.
fyrrv. forseti pólsku vísinda-
akademíunnar; próf. Oscar
Secco Ellauri, fyrrv. mennta-
málaráðherra og núverandi utan-
ríkisráðherra Uruagy; Aase
Bjerhoit, ráðherra í norsku
stjórninni; Fi'anz Jonas, þing-
maður og borgarstjóri í Vínar-
borg; allmargir þingmenn
franska þingsins, 11 þingmenn
ítalska þingsins, 14 þingmenn
hollenzka þingsins, þingmenn
frá Ceylon, Madagaskar og
Uruguay; prófessorar og heim-
spekingar frá Spfcá. ítalíu,
Japan, Póilandi og Uruguay.
Meðmælendur leggja áherzli
á vaxandi útbreiðslu alþjóða-
málsins Esperanto síðastliðin ár
víða um heim. Þeir vekja at-
hygli á þeim umfangsmiklu
bókmenntum, sem þýddar hafa
verið á málið og úr því á ýms-
ar þjóðtungur og hafi Esper-
anto þannig lagt fram drjúgan
skerf til kynningar á menn-
ingarverðmætum. Þeir benda á
tengihlutverk hinna mörgu
tímarita, vísindalegra og bók-
menntalegra, sem út kom á
Esperanto. Þeir nefna útsend-
ingar útvarpsstöðva á alþjóða-
málinu, ýmiskonar listakeppni
og listhátíðir, þar sem Esper-
anto hefur verið annaðhvort
aðalmál ellegar millimál, vís-
indarit á Esperanto og milli-
iðalaus samskipti vísindamanna,
sem þegar hafa lært alþjóða-
málíð. Jafnframt veita með-
mæiendur margháttaðar upp-
lýsingar um starfsemi Almenna
Esperanto-sambandsins, einkum
þá hlið, sem beint varðar frið-
armálin.
Vandamál það, sem tungu-
málafjöldinn skapar, verður
auðsærra með degi hverjum. Sú
lausn, sem alþjóðamálið Esper-
anto býður á þessum vanda,
Or. L. L. Zamcnhof, höfundur
alþjóðamálsins Esperantó —
tréskurðarmynd eftir Reto Ros-
etti.
verður að sama skapi auðsærri.
Það þarf því engan að undra,
að þvílíkt mannval á vettvangi
stjómmála, vísinda og heim-
speki skuli beita sér fyrir fram-
boði Almenna Esperanto-sam-
bandsins til friðarverðlauna
Nóbels á þessu ári.
Haít í hótunum við
setjara í New York
NEW YORK 19/3 — Stjóm
bandaríska setjarasambandins
hótaði í gærkvöld að hætta öllum
fjárhagsstuðningi við setjara þá
í New York sem í verkfalli eru
nema því aðeins að verkfalls-
menn breyti ákvörðun sinni um
að vísa málamiðlunartiliögu Ro-
berts Wagners borgarstjóra á
bug. í gær felldu setjararrv’r til«
löguna á félagsfundi.
i
i
4
4
i i