Þjóðviljinn - 02.04.1963, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 02.04.1963, Blaðsíða 7
Þriðjudagur 2. apríl 1963 HðDVIUINN SÍÐA 7 É|É| WmPMi ,,Brennið þið vitar“ er brennandi ósk, bæði á sjó og landi. Undir því að vitarnir séu í lagi getur líf manna á sjónum verið komið. En til þess að vitarnir geti lýst, aðvarað og leiðbeint í myrkri, byljum og þóku þarf oftast mann til að stjórna þeim og vakta. Og ekki aðeins mann, heldur samvizkusaman og dug- andi mann. Ymsa hef ég heyrt öfunda vitaverðina — sem lengstaf dvelj- ast fjarri öðrum mannabyggðum — öfunda þa af makindunum og iðjuleysinu! — Vilduð þið kannski vakna á þriggja stunda fresti allan sólarhringinn — eða standa og þurrka vitaglerin án afláts í slyddubyljum ? Seyðíirðingar minnast Otto Wathnes enn með i—í" mikilli aðdáun og virð- ingu. Þennan minnisvarða hafa þeir reist honum við sjó- inn í miðjum bæ síum. BRENNIÐ ÞIÐ VITAR Flóinn var spegilsléttur og kyrr. Það var eins og bátur- inn liði um grábláan síhvikan mjúkan dúk. Við höfðum far- ið í skugga Hyrnunnar, en svo opnaðist sólglitaður fjörður- inn, er teygði sig elns og mjór Jingur inn milli fjallanna. Við þennan mjóa fjörð milli hrikalegra fjalla hefur ýmis- legt gerzt — þótt vart verði þetta talin sögurík byggð. Þarna á ströndinni blasir t.d. við tukthús þeirra fjárðar- manna, þar sem einn hrepp- stjórinn geymdi fvrrum pilt,. einn er hafði hv 1 sér mat, — geymdi hann í ókleifri berg- kví móti hafi. Nokkru innar við fjörðinn geymist saga um annan pilt, er ekki var heldur of vel haldinn — en aðeins utar blasir við eyri sögufræg fyrir þau feikn af mat er þar bárust á land. Gegnt eyrinni gamalt, nafnkunnugt höfðingja- býli og annað slíkt inni við fjarðarbotn. En hér ætla ég hvorki að rekja morðsögur né hetjusögur. Þessari söguþekk- ingu hefur samferðamaður minn miðlað mér, en hann er að skrifa sögu þessarar byggð- ar, enda hverjum manni fróð- ari í þeim efnum. Þið verðið að bíða með söguna þangað til hann hefur lokið því verki! Við stefnum utarlega á ströndina austanmegin. Við blasa hamrar og brattar hlíðar: skriður og klettar frá brúna- hömrunum allt í sjó niður. Hér munu ýmsir hafa lokið göngu sinni er þeir voru að reyna að brjótast til næsta bæjar á vetr- um. Nú er strönd þessi mestöll í eyði. Á einstaka stað yfirgefin hús. Við lendum við klöpp i lítilli vík yzt á tanganum. Fyrir ofan grænt tún og nokkrar byggingar. Þetta er einn af- skekktastur staður á landinu Hér hefur síðustu áratugina verið búið til bess eins að standa vörð um velferð sæfar- enda. Erindi mitt á þennan stað er að hafa tal af vöku- manni á einu afskekktasta út- nesi landsins. Það er ekki úr vegi að rjúfa aðeins þögnina um líf og störf þeirra varð- manna. Samferðamaður minn og fé- lagi, Sigurður Helgason rithöf- undur, er hingað kominn i tvennum tilgangi: heimilda- könnun og nokkurskonar píla- grímsferð; hér er hann fæddur, hér lék hann sér á klöppunum — hann er að hálfu leyti al- inn upp i vitanum! við erum komnir til Dalatanga. Hér á Dalatang'a er unnið fjölþætt starf fyrir öryggi sæ- farenda o. fl. Ótaldir eru þeir sjómenn er horfa og hlusta eftir vitanum á Dalatanga, það eru ekki aðeins þeir sem eiga leið til Norðfjarðar eða Seyð- isfjarðar, heldur og þeir sem utar sigla, Og enn fleiri eru þeir, sem hlusta eftir veðurfrétt- unum frá Dalatanga dag hvem. Þótt saga vitanna í heiminum nái yfir meir en hálf þriðja þúsund ára skortir elzta vitann á Islandi nokkuð til að verða 100 éra. Egyptar eru sagðir hafa reist vita fyrstir manna, á Pharos-eyju 331 ári áður en Kristur frelsari vor fæddist. Hann kvað hafa verið 56 m hár, og stóð fram á 13. öld. Talið er að fyrsti viti á Norð- ' urlöndum hafi verið á Falster- bo í Skáni, gerður um 1200. Árið 1560 var reistur viti á Jót- landsskaga og 1655 á Líðandis- nesi í Noregi. Þótt Danir byrjuðu að byggja vita heima sjá sér um miðja 16. öld voru þeir enn, þrem öldum síðar, frekar tregir til að byggja vita á „den danske koloni. Is- land“, enda auðséð á svari þeirra að þeir töldu ekki þörf annarra vita á Islandi en þeirra sem komu skipum kaupmanna þeirra sjálfra að notum á sumr- in. Á fyrsta þinginu eftir að fjár- veitingavaldið var flutt inn i landið hreyfði Halldór Friðriks- son (þm. Ítvík) og Snorri Páls- son (þm. Eyfirð.) því að reisa vita á Reykjanesi. < Grímur Thomscn taldi þá að danska ríkið ætti að byggja þann vita, þar sem vitabygging- ar heyrðu undir danska flota- málaráðuneytið. Frumvarp um vitabyggingu var því fellt, en í þess stað samþykkti Alþingi að senda „Allraþcgnsamlegast á- varp um að hans hátign allra- mildilegast vildi sjá svo fyrir, að fé verði veitt úr ríkissjóði tiil vitagjörðar á Reykjanesi m. m.“. Flotamálastjórnin danska svaraði 2. sept. 1876 að hún gæti ekki fallizt á skoðun Al- þingis í þessu máli og tekur fram að hún telji vita óþarfa við ísland frá 15. maí til 1. sept., en frá 1. des. til 15. maí liggi allar siglingar niðri — og því engin þörf fyrir vita! Auð- séð á svarinu að þörfin fyrir vita er miðuð við þarfir dönsku kaupmannanna er sigldu til Is- lands á sumrin. Auk þess segir danska flotamálaráðuneytið að í haesta lagi 70 skip muni hafa gagn af vitanum á ári. Reynsl- an sýndi að t.d. á tímabilinu frá 1. ágúst til 15. maí 1881 fóru 813 skip fram hjá Reykja- nesvitanum. 1 Reykjanesvitamálinu varð þó niðurstaðan að Alexander Rothe verkfræðingur var send- ur til að athuga þar staðhætti 1877. Gerði hann áætlun um vitabyggingu. Á fjárlögum Al- bingis 1878—1870 voru veittar 14000,00 kr. til byggingar vita á Reykjanesi og 12000,00 á dönsku fjárlögunum, — og var þarmeð fengið nægilegt fé til vitabyggingarinnar. Rothe hóf starf við vitabygg- inuna 6. ma£ 1878 og afhenti vitann um haustið og var fyrst kveikt á honum 1. des, 1878. Reykjanesvitinn, fyrsti vitinn á íslandi var tekinn til starfa. Var hann að heita mátti eini vitinn á lslandi í tvo tugi ára. Ástæðan til þess hve seint gekk að byggja vita á Islandi var þó síður en svo, að vita væri ekki þörf, heldur réði þar féleysi landsmanna, þjóðar er lotið hafði erlendri undirokun um aldir, og algert skeytingar- leysi herraþjóðarinnar um raunverulegar þarfir Islendinga. Austur á fjörðum voru Norð- menn um þessar mundir allat- hafnasamir. Einna athafnasam- astur var Otto Wathnc, maður sem ekki var aðeins gróðamað- ur heldur mannkostamaður, og minnast Seyðfirðingar hans enn í dag með virðingu og aðdáun. Bjami Sæmundsson segir frá því er hann fór til Kaupmanna- hafnar 1889, að hann hafi þá séð Dalatangavitann „er Otto Wathne lét reisa 1878“. (Um láð og lög. Rvík 1942, bls. 192). Sennilega er hér um misritun eða misprentun að ræða, því bréf mun til er Otto Wathne rltaði Alþingi 19. máí 1895 um að landsjóður greiði kostnað við væntanlegan vita á Dalatanga, er Wathne telur að muni geta tekiið til starfa 1. scpt. þá um sumarið. Hinn 19. júlí sama ár skrifar sr, Einar Jónsson þm. Austf. Alþingi einnig bréf þar sem hann staðfestir að Wathne sé að láta byggja vita fyrir eigin fé, og muni vitinn geta tekið til starfa 1. sept. þá um sum- arið, og muni rekstrarkostnaður verða 500 kr. á ári og er fylgj- andi þvi að landsjóður greiði „Allra[:egnsamlegast ávarp um að • • 11 þann kostnað. Alþingi 1895 veitti 500 kr til reksturs vitans, er skiptist þannig að 300 kr. voru laun vitavarðar, en 200 kr. fyrir olíu og lampakveiki — enda verði þama þokulúður er vitavörður- inn þeyti. Ásmundur Jónsson gerðist svo fyrsti vitavörður á Dalatanga og er erindisbréf hans dagsett 21. ágúst 1896, og segir þar m.a. svo: Vitavörður, Ásmundur Jóns- son, Grund. Samkvæmt fyrirlagi lands- höfðingjans yfir Islandi skipa ég yður Ásmundur Jónsson Grund í Dalakjálka (rétt: Dala- kálki) til þess að gæta vitans á Dalatanga ....“ Undir skrifar sýslumaður N.-Múlasýslu. Ásmundur Jónsson var þó ekki vitavörður nema rúmt ár, því 18. nóv. 1897 fór hann að leita að hagalömbum uppi i fjalli fyrir norðan Grund. Hafði frosið í fjallinu og síðan fallið snjór yfir og gengu lambaleit- armennirnir því á bnoddum. Ásmundur fannst hrapaður, og var haldið að urgan í öðrum broddanum hefði bilað. Vitavörzluna tók Hclgi Há- varðsson, bóndinn á Grund, þá að sér og hafði haria á hendi 1 aldarfjórðung, eða þar til hann lézt 1922. (F. 19. nóv. 1866, d. 22. júlí 1922). Hefst með þessu saga vita- vörzlunnar fyrir sæfarendur, á einum afskekktasta útkjálka landsins Þess gerist ekki þörf að spyrja Sigurð um föður hans, því í Ægi 1923 skrifaði vita- málastjórinn Thorvald Krabbe eftirfarandi: „Helgi Hávarðsson bjó á Grund í Dalakálki fyrir autan, þegar ég kom þangað fyrst, á marzmánuði 1907, og hafði þá búið þar lengi. En afskekktur er staðurinn. Eina leiðin liggur gcgnum Dalaskriður, einn af þcssum manndrápsvcgum, scm fyrir austan liggja í fjallahlið- unum gcgnum urðir, en urðin endar á klcttabrún bcint ofan í sjó. Nærri má geta hvemig slíkur vegur er yfir veturinn, enda höfðu, þegar ég kom þar, flcstlr ábúendur á jörðunum í Dalakálki gefizt upp og flutt burt. En Helgi var eftir og þó með hálfum huga. Heimilið var mannmargt og þvi ekki sjaldan að senda þurfti í kaup- stað, en í slæmu veðri um há- vetur er það háskaferð. — Hann bjó f lítilli baðstofu á leigujörðinni, og til stóð aö hann færi og Grund legðist í eyði. Síðan 1898 hafði Helgi stundað þann litlá vita sem Wathne gamli lét setja upp þar — og ég hygg, að þetta litla ljós hafi átt sinn þátt í Halldór Kr, Friðriksson þingmaður Reykvíltinga Snorri Pálsson þingmaður Eyfirðinga að Helgi hafi —- þrátt fyrir allt — verið tregur til að yfirgefa Dalatangann. Síðan var — 1908 — nýi vitinn, stærri og fullkomnari, reistur og 1918 lcomu þokulúðursstöðin, sem Helgi tók einnig að sér með aðstoð sona sinna. Hvort fveggja var honum mjög annt um, enda var ætíö mesta unun að koma til hans, allt var fag- urt og hreint. 1 smáu og stóru var hann nákvæmur og pössun- arsamur og sérstaklega spar- samur. Honum leið illa þegar eitthvað fór öðru visi en það átti að fara. Og ég þykist vita að hann í sinum einkamálum hafi haft sömu góðu eiginleik- ana ....“ 1 þessari sti^ttu frásögn hefur Thorvald Krabbe ekki aðeins lýst Helga Hávarðssyni heldur og mjög vel því hvemig var að búa og starfa á þessum stað. — Næst skulum við svo for- vitnast nokkuð meira um Dala- tanga. J.B.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.