Þjóðviljinn - 02.04.1963, Blaðsíða 7
Þriðjudagur 2. apríl 1963
HðDVIUINN
SÍÐA 7
É|É| WmPMi
,,Brennið þið vitar“ er brennandi ósk, bæði á sjó og landi.
Undir því að vitarnir séu í lagi getur líf manna á sjónum verið
komið. En til þess að vitarnir geti lýst, aðvarað og leiðbeint í
myrkri, byljum og þóku þarf oftast mann til að stjórna þeim og
vakta. Og ekki aðeins mann, heldur samvizkusaman og dug-
andi mann.
Ymsa hef ég heyrt öfunda vitaverðina — sem lengstaf dvelj-
ast fjarri öðrum mannabyggðum — öfunda þa af makindunum
og iðjuleysinu! — Vilduð þið kannski vakna á þriggja stunda
fresti allan sólarhringinn — eða standa og þurrka vitaglerin án
afláts í slyddubyljum ?
Seyðíirðingar minnast
Otto Wathnes enn með i—í"
mikilli aðdáun og virð-
ingu. Þennan minnisvarða
hafa þeir reist honum við sjó-
inn í miðjum bæ síum.
BRENNIÐ ÞIÐ VITAR
Flóinn var spegilsléttur og
kyrr. Það var eins og bátur-
inn liði um grábláan síhvikan
mjúkan dúk. Við höfðum far-
ið í skugga Hyrnunnar, en svo
opnaðist sólglitaður fjörður-
inn, er teygði sig elns og mjór
Jingur inn milli fjallanna. Við
þennan mjóa fjörð milli
hrikalegra fjalla hefur ýmis-
legt gerzt — þótt vart verði
þetta talin sögurík byggð.
Þarna á ströndinni blasir t.d.
við tukthús þeirra fjárðar-
manna, þar sem einn hrepp-
stjórinn geymdi fvrrum pilt,.
einn er hafði hv 1 sér mat,
— geymdi hann í ókleifri berg-
kví móti hafi. Nokkru innar
við fjörðinn geymist saga um
annan pilt, er ekki var heldur
of vel haldinn — en aðeins
utar blasir við eyri sögufræg
fyrir þau feikn af mat er þar
bárust á land. Gegnt eyrinni
gamalt, nafnkunnugt höfðingja-
býli og annað slíkt inni við
fjarðarbotn. En hér ætla ég
hvorki að rekja morðsögur né
hetjusögur. Þessari söguþekk-
ingu hefur samferðamaður
minn miðlað mér, en hann er
að skrifa sögu þessarar byggð-
ar, enda hverjum manni fróð-
ari í þeim efnum. Þið verðið
að bíða með söguna þangað
til hann hefur lokið því verki!
Við stefnum utarlega á
ströndina austanmegin. Við
blasa hamrar og brattar hlíðar:
skriður og klettar frá brúna-
hömrunum allt í sjó niður. Hér
munu ýmsir hafa lokið göngu
sinni er þeir voru að reyna að
brjótast til næsta bæjar á vetr-
um. Nú er strönd þessi mestöll
í eyði. Á einstaka stað yfirgefin
hús. Við lendum við klöpp i
lítilli vík yzt á tanganum. Fyrir
ofan grænt tún og nokkrar
byggingar. Þetta er einn af-
skekktastur staður á landinu
Hér hefur síðustu áratugina
verið búið til bess eins að
standa vörð um velferð sæfar-
enda. Erindi mitt á þennan
stað er að hafa tal af vöku-
manni á einu afskekktasta út-
nesi landsins. Það er ekki úr
vegi að rjúfa aðeins þögnina
um líf og störf þeirra varð-
manna.
Samferðamaður minn og fé-
lagi, Sigurður Helgason rithöf-
undur, er hingað kominn i
tvennum tilgangi: heimilda-
könnun og nokkurskonar píla-
grímsferð; hér er hann fæddur,
hér lék hann sér á klöppunum
— hann er að hálfu leyti al-
inn upp i vitanum! við erum
komnir til Dalatanga.
Hér á Dalatang'a er unnið
fjölþætt starf fyrir öryggi sæ-
farenda o. fl. Ótaldir eru þeir
sjómenn er horfa og hlusta
eftir vitanum á Dalatanga, það
eru ekki aðeins þeir sem eiga
leið til Norðfjarðar eða Seyð-
isfjarðar, heldur og þeir sem
utar sigla, Og enn fleiri eru
þeir, sem hlusta eftir veðurfrétt-
unum frá Dalatanga dag hvem.
Þótt saga vitanna í heiminum
nái yfir meir en hálf þriðja
þúsund ára skortir elzta vitann
á Islandi nokkuð til að verða
100 éra. Egyptar eru sagðir hafa
reist vita fyrstir manna, á
Pharos-eyju 331 ári áður en
Kristur frelsari vor fæddist.
Hann kvað hafa verið 56 m
hár, og stóð fram á 13. öld.
Talið er að fyrsti viti á Norð-
' urlöndum hafi verið á Falster-
bo í Skáni, gerður um 1200.
Árið 1560 var reistur viti á Jót-
landsskaga og 1655 á Líðandis-
nesi í Noregi.
Þótt Danir byrjuðu að byggja
vita heima sjá sér um miðja 16.
öld voru þeir enn, þrem öldum
síðar, frekar tregir til að byggja
vita á „den danske koloni. Is-
land“, enda auðséð á svari
þeirra að þeir töldu ekki þörf
annarra vita á Islandi en þeirra
sem komu skipum kaupmanna
þeirra sjálfra að notum á sumr-
in.
Á fyrsta þinginu eftir að fjár-
veitingavaldið var flutt inn i
landið hreyfði Halldór Friðriks-
son (þm. Ítvík) og Snorri Páls-
son (þm. Eyfirð.) því að reisa
vita á Reykjanesi.
< Grímur Thomscn taldi þá að
danska ríkið ætti að byggja
þann vita, þar sem vitabygging-
ar heyrðu undir danska flota-
málaráðuneytið. Frumvarp um
vitabyggingu var því fellt, en í
þess stað samþykkti Alþingi að
senda „Allraþcgnsamlegast á-
varp um að hans hátign allra-
mildilegast vildi sjá svo fyrir,
að fé verði veitt úr ríkissjóði
tiil vitagjörðar á Reykjanesi m.
m.“.
Flotamálastjórnin danska
svaraði 2. sept. 1876 að hún
gæti ekki fallizt á skoðun Al-
þingis í þessu máli og tekur
fram að hún telji vita óþarfa
við ísland frá 15. maí til 1.
sept., en frá 1. des. til 15. maí
liggi allar siglingar niðri — og
því engin þörf fyrir vita! Auð-
séð á svarinu að þörfin fyrir
vita er miðuð við þarfir dönsku
kaupmannanna er sigldu til Is-
lands á sumrin. Auk þess segir
danska flotamálaráðuneytið að
í haesta lagi 70 skip muni hafa
gagn af vitanum á ári. Reynsl-
an sýndi að t.d. á tímabilinu
frá 1. ágúst til 15. maí 1881
fóru 813 skip fram hjá Reykja-
nesvitanum.
1 Reykjanesvitamálinu varð
þó niðurstaðan að Alexander
Rothe verkfræðingur var send-
ur til að athuga þar staðhætti
1877. Gerði hann áætlun um
vitabyggingu. Á fjárlögum Al-
bingis 1878—1870 voru veittar
14000,00 kr. til byggingar vita
á Reykjanesi og 12000,00 á
dönsku fjárlögunum, — og var
þarmeð fengið nægilegt fé til
vitabyggingarinnar.
Rothe hóf starf við vitabygg-
inuna 6. ma£ 1878 og afhenti
vitann um haustið og var fyrst
kveikt á honum 1. des, 1878.
Reykjanesvitinn, fyrsti vitinn á
íslandi var tekinn til starfa.
Var hann að heita mátti eini
vitinn á lslandi í tvo tugi ára.
Ástæðan til þess hve seint
gekk að byggja vita á Islandi
var þó síður en svo, að vita
væri ekki þörf, heldur réði þar
féleysi landsmanna, þjóðar er
lotið hafði erlendri undirokun
um aldir, og algert skeytingar-
leysi herraþjóðarinnar um
raunverulegar þarfir Islendinga.
Austur á fjörðum voru Norð-
menn um þessar mundir allat-
hafnasamir. Einna athafnasam-
astur var Otto Wathnc, maður
sem ekki var aðeins gróðamað-
ur heldur mannkostamaður, og
minnast Seyðfirðingar hans enn
í dag með virðingu og aðdáun.
Bjami Sæmundsson segir frá
því er hann fór til Kaupmanna-
hafnar 1889, að hann hafi þá
séð Dalatangavitann „er Otto
Wathne lét reisa 1878“. (Um
láð og lög. Rvík 1942, bls. 192).
Sennilega er hér um misritun
eða misprentun að ræða, því
bréf mun til er Otto Wathne
rltaði Alþingi 19. máí 1895 um
að landsjóður greiði kostnað við
væntanlegan vita á Dalatanga,
er Wathne telur að muni geta
tekiið til starfa 1. scpt. þá um
sumarið. Hinn 19. júlí sama ár
skrifar sr, Einar Jónsson þm.
Austf. Alþingi einnig bréf þar
sem hann staðfestir að Wathne
sé að láta byggja vita fyrir eigin
fé, og muni vitinn geta tekið
til starfa 1. sept. þá um sum-
arið, og muni rekstrarkostnaður
verða 500 kr. á ári og er fylgj-
andi þvi að landsjóður greiði
„Allra[:egnsamlegast ávarp um að
• •
11
þann kostnað.
Alþingi 1895 veitti 500 kr til
reksturs vitans, er skiptist
þannig að 300 kr. voru laun
vitavarðar, en 200 kr. fyrir olíu
og lampakveiki — enda verði
þama þokulúður er vitavörður-
inn þeyti.
Ásmundur Jónsson gerðist svo
fyrsti vitavörður á Dalatanga
og er erindisbréf hans dagsett
21. ágúst 1896, og segir þar m.a.
svo:
Vitavörður, Ásmundur Jóns-
son, Grund.
Samkvæmt fyrirlagi lands-
höfðingjans yfir Islandi skipa
ég yður Ásmundur Jónsson
Grund í Dalakjálka (rétt: Dala-
kálki) til þess að gæta vitans
á Dalatanga ....“ Undir skrifar
sýslumaður N.-Múlasýslu.
Ásmundur Jónsson var þó
ekki vitavörður nema rúmt ár,
því 18. nóv. 1897 fór hann að
leita að hagalömbum uppi i
fjalli fyrir norðan Grund. Hafði
frosið í fjallinu og síðan fallið
snjór yfir og gengu lambaleit-
armennirnir því á bnoddum.
Ásmundur fannst hrapaður, og
var haldið að urgan í öðrum
broddanum hefði bilað.
Vitavörzluna tók Hclgi Há-
varðsson, bóndinn á Grund, þá
að sér og hafði haria á hendi
1 aldarfjórðung, eða þar til
hann lézt 1922. (F. 19. nóv. 1866,
d. 22. júlí 1922).
Hefst með þessu saga vita-
vörzlunnar fyrir sæfarendur, á
einum afskekktasta útkjálka
landsins Þess gerist ekki þörf
að spyrja Sigurð um föður hans,
því í Ægi 1923 skrifaði vita-
málastjórinn Thorvald Krabbe
eftirfarandi:
„Helgi Hávarðsson bjó á
Grund í Dalakálki fyrir autan,
þegar ég kom þangað fyrst, á
marzmánuði 1907, og hafði þá
búið þar lengi. En afskekktur
er staðurinn. Eina leiðin liggur
gcgnum Dalaskriður, einn af
þcssum manndrápsvcgum, scm
fyrir austan liggja í fjallahlið-
unum gcgnum urðir, en urðin
endar á klcttabrún bcint ofan
í sjó. Nærri má geta hvemig
slíkur vegur er yfir veturinn,
enda höfðu, þegar ég kom þar,
flcstlr ábúendur á jörðunum í
Dalakálki gefizt upp og flutt
burt. En Helgi var eftir og
þó með hálfum huga. Heimilið
var mannmargt og þvi ekki
sjaldan að senda þurfti í kaup-
stað, en í slæmu veðri um há-
vetur er það háskaferð. —
Hann bjó f lítilli baðstofu á
leigujörðinni, og til stóð aö
hann færi og Grund legðist í
eyði. Síðan 1898 hafði Helgi
stundað þann litlá vita sem
Wathne gamli lét setja upp þar
— og ég hygg, að þetta litla
ljós hafi átt sinn þátt í
Halldór Kr, Friðriksson
þingmaður Reykvíltinga
Snorri Pálsson
þingmaður Eyfirðinga
að Helgi hafi —- þrátt fyrir
allt — verið tregur til að
yfirgefa Dalatangann. Síðan
var — 1908 — nýi vitinn,
stærri og fullkomnari, reistur
og 1918 lcomu þokulúðursstöðin,
sem Helgi tók einnig að sér
með aðstoð sona sinna. Hvort
fveggja var honum mjög annt
um, enda var ætíö mesta unun
að koma til hans, allt var fag-
urt og hreint. 1 smáu og stóru
var hann nákvæmur og pössun-
arsamur og sérstaklega spar-
samur. Honum leið illa þegar
eitthvað fór öðru visi en það
átti að fara. Og ég þykist vita
að hann í sinum einkamálum
hafi haft sömu góðu eiginleik-
ana ....“
1 þessari sti^ttu frásögn hefur
Thorvald Krabbe ekki aðeins
lýst Helga Hávarðssyni heldur
og mjög vel því hvemig var
að búa og starfa á þessum stað.
— Næst skulum við svo for-
vitnast nokkuð meira um Dala-
tanga.
J.B.