Þjóðviljinn - 10.04.1963, Blaðsíða 7
Miðvikudagur 10, aPríl 1063
Verkstjórasamband
W
Islands 25 ára
Rætt við verkstfórana Pálma
Pálmason og Adolf Petersen
MðÐVILHHN
SlÐA *l
„Verkstjórn nú til dags þarf að byggjast á
tvennu fyrst og fremst: verkkunnáttu, og samúð
og skilningi með verkamönnunum; því, að verk-
stjórinn gleymi aldrei að hann er bara maður
og þeir sem hann er að stjórna eru líka menn...“
„Já, góð verkstjórn verður að byggjast á
verkkunnáttu, skilningi og samvinnu við starfs-
fólkið — og ekki hvað sízt á því síðarnefnda“.
Varkstjórasamband Islands
er 25 ára í dag. Fyrir skömmu
heppnaðist mér að ná tali aí
þeim Pálma Pálmasyni og
Adolf Petersen sameiginlega og
fræðast af þeim um samband
þeirra verkstjóranna.
Pálml Pálmason er fæddur i
Reykjavík 14. ágúst 1891, hálfur
Reykvíkingur, hálfur Húnvetn-
ingur og alinn upp í A.-Húna-
vatnssýslu. Hann hefur ætíð
beitt sér mjög fyrir hagsmuna-
málum verkstjóra og verið for-
maður Verkstjórafélags Reykja-
víkur í 11 ár, eða lengur en
nokkur annar.
Adolf Petersen er yngri mað-
ur, fæddur á Akureyri; hann
hefur einnig verið í hópi for-
ustumanna verkstjóra, var rit-
ari Verkstjórafélags Reykjavík-
ur 5 ár og ritari Verkstjórasam-
bands Islands 6 ár og hann
hefur átt drýgsta þátt í útgáíu
Verkstjórans, ársrits verkstjóra,
6em nú hefur komið út í 16 ár.
— Það hefur líklega verið'
dálítið öðru vísi tilveran þegar
þú byrjaðir sem verkstjóri.
Pálmi, heldur en nú?
— Já, það var dálítið snún-
ara að lifa 1912 en nú. Eg byrj-
aði hjá Áma gamla Zakarías-
syni við Húnvetningabraut,
hann þótti dálítið eftirgangs-
samur við vinnu. Hann hafði
verið hjá Norðmönnum, sem
lögðu hér fyrstu vegina og lært
verkstjóm af þeim.
— Vinnutíminn?
— Þá var unnið í 10 tíma
með tveggja tíma matarhléi.
Það þótti ákaflega góður vinnu-
tími, eða „góðar hægðir" eins
og þeir kölluðu það austanfjalls.
— Hvenær stofnuðuð þið
verkstjórar fyrsta stéttarfélag-
ið? '
— Verkstjórafélag Reykjavik-
ur, fyrsta félagið, var stofnað
3. marz 1919. Stofnendur voru
27. Fyrsti formaður var Bjami
Pétursson, en auk verkstjómar
liafði hann lagt stund á verzl-
Uharslörf, bamakennslu og
Söngkennslu.
: _ Og svo hafið þið haldið
•'áfram að stofna félög — og
sámbandið þannig orðið til?
— Pálmi lagði til 1935, svar-
ar nú Adolf, að senda mann
út um landið til að stofna
verkstjórafélög og mynda
landssamtök. en vegna fjár-
skorts varð ekki af því.
— Já, ég talaði um þetta á
fundi í Verkstjórafélaginu í
des. 1934, svaraði Pálmi, og það
var kosin þriggja manna nefnd
i málið. Það. lenti á mér að
skrifa mönnum er við gátum
grafið upp heimilisföng á úti á
landi, aðallega í stærstu kaup-
stöðunum. ' Við fengum svör frá
40—50 verkstjórum, en málið
lá niðri þar til Geir Zoega
vegamálastjóri kallaði verk-
stjóra síná'til Reykjavíkur 1938.
Það ár, 10. apríl, var Vcrk-
stjórasamband lslands stofnað.
— Hvað er það orðið fjöl-
mennt?
— Það eru félög, deildir úr
sambandinu, á 14 stöðum úti
um land og svo töluvert af ein-
stökum félögsmönnum þar sem
strjálbýlið er; — það er sam-
band bæði félaga og einstakl-
inga.
— Og allir verkstjórar að
sjálfsögðu í sambandinu.
— Nei, í sambandinu eru um
600 manns, en talsvert af verk-
stjórum eru utan sambandsins.
— Hvaða kjör gilda fyrir þá
óf élagsbundnu ?
— Þeir nota sér taxta sam-
bandsins og öll réttindi er það
hefur áunnið en hliðra sér hjá
greiðslu félagsgjalda.
— Hver var fyrsta stjórn
sambandsins?
— Jóhann Hjörleifsson var
fyrsti forseti, ritari Felix Guð-
mundsson og gjaldkeri Jónas
Eyvindsson.
Pálmj Pálmason
hann var formaður Verkstjóra-
félags Reykjavíkur í ellefu ár,
og aðalhvatamaður að stofn-
un Verkstjórasambandsins.
Jóhann Hjörleifsson, fyrsti for-
seti Verkstjórasambandsins, for-
seti í tíu ár.
Adolf Petersen, ritari Verk-
stjórafélagsins fimm ár og
Verkstjórasambandsins sex ár,
ritstjórli Verkstjóran*
— En hafið þið ekki verið
með námskeið?
— Jú, þaðkom snemma í ljós,
að frasðslumálin vœru mjög
veigamikill þáttur fyrir stéttina.
Það mun fyrst hafa verið 1926
að námskeið fyrir verkstjóra
komst fyrst á dagskrá — en
varð ekki af neinu. Nú er það
Adolf sem hefur orðið. Það var
fyrst 1936 að Verkstjórafél.
Reykjavikur gekkst fyrir verk-
stjóranámskeiði — samkvæmt
tillögu Pálma Pálmasonar. Árið
1934 lagði hann tii að semjafrv.
til laga um fræðslu fyrir verk-
stjóra, og Geir Zoega o. fl.
lögðu því máli lið, en því var
vísað til ríkisstjómarinnar, og
síðan heyrðist ekki af því. Það
var fyrst 1961 að samþykkt
vr lög um fræðslu fyrir
verkstjóra, og var fyrsta nám-
skeiðið samkvæmt þeim haldið
s.l. haust. Verkstjórasambandið
á fulltrúa í stjóm þeirra.
Fyrsta námskeiðið á vegum
Verkstjórasambandsins var 1938
og frá 1945—1959 voru alltaf
námskeið annaðhvert ár á veg-
um þess. Geir Zoega var alltaí
vinveittur sambandinu og
kenndi á fyrstu námskeiðum
þess.
— Útgáfustarfsemi ykkar?
— Það kom fyrst á dagskrá
á fundi, í Verkstjórafélaginu
1922 að gefa út sérstakt blað.
Á fundi 18. apríl 1936 tók
Pálmi upp þessa hugmynd, en
það varð þó ekki fyrr en 1943
að hún komst í framkvæmd og
Verkstjórasambandið hóf útgáfu
Verkstjórans, en af honum eru
komnir 16 árgangar. — Rit-
stjórar hafa verið Einar Péturs-
son lögfr., Ármann Kristinsson
menntaskólakennari og Adolf
Petérsen verkstjóri.
— Hvað um kaup og kjör
verkstjóra?
‘"•'•■rJ Laun voru ákaflega mis-
munandi áður en sambandið
var stofnað, svarar Pálmi. Sum-
staðar höfðu verkstjórar líkt
kaup og verkamenn, eða aðeins
hærra, annarstaðar tvöfalt
verkamannakaup — og allt þar
á milli. Á fundi í Verkstjóra-
fél. Reykjavíkur 1928 var það
samþykkt að kaup verkstjóra
mætti ekki vera undir 50%
hærra en verkamannskaup, en
þeirri samþykkt fékkst ekki al-
mennt framgengt.
Svo fara þeir að rifja upp
ganginn í samningamálunum:
1929 er hafizt handa um
kjarasamninga, en það gekk i
árangurslausu þófi í 5 ár. Loks
í marz 1935 gerir Vinnuveit-
endasambandið samning við
verkstjórafélagið — en það var
ekki kjarasamningur heldur
einskonar „vináttusamningur“!
26. maí 1936 gerir Verkstjóra-
félagið „vináttusamning" við
Alþýðusambandið, þar sem ASÍ
viðurkennir Verkstjórafélagið
og heitir , því stuðningi, gegn
vissum skilyrðum varðandi af-
stöðu til verkamanna — og
tveim árum síðar ná verkstjór-
ar fyrsta kjarasamningi sínum
við Vinnuveitendafélagið.
— Harðasta hríðin í launa-
málum verkstjóra, segir Pálmi,
var 1942. Ég man eftir því að
þegar ég var í Soginu var einn
heitasti fundur sem haldinn
hefur verið f Verkstjórafélag-
inu, einmitt um kjaramál. Eftir
langvarandi þóf tókst loks
samningur í des. 1943 — og
í sept. 1944 er svo gerður fyrsti
kjarasamningur milli Verk-
stjórasambandsins og Vinnu-
veitendasambandsins, og er
hann í gildi enn með nokkrum
breytingum.
Eitt bezta ákvæði þess samn-
ings að áliti margra verk-
stjóra, er það, að f verkbönnum
og verkföllum skulu verkstjór-
ar vera algerlega hlutlausir, en
halda kaupi meðan deila stend-
ur.
— Arið 1949 var samþykkt
að ganga í Norræna verkstjór*-
Frá hafnargerðinnl f Reykjavík. Uppfyllingarefnið tekið í Skólavörðuholtlna.
Gatnagerð. Verið að steypa gatnamót Skothúsvegar og Fríkirkjuvegar. Pálmi Pálmason verkstjóri
lengst til hægri.
sambandið segir Pálmi, og höf-
um við haft samband við það
síðan og oft með góðum
árangri, en stöndum þeim jafn-
fætis á margan hátt, t.d. ráku
þeir fljótt augun í það, að á
ýmsan hátt höfum við skýrari
ákvæði en þeir.
í þessu sambandi er rétt að
geta þess, að Pálmi og Adolf
höfðu forgöngu um að Verk-
stjórafél. Reykjavíkur kæmi
upp félagsheimili — og 10 árujn
síðar eða 1956 eignaðist það
hluta af húsinu Skipholt 3.
Það yrði 'langt mál ef þeir
Pálmi og Adolf færu að segja
frá verkstjórareynslu sinni, en
Pálmi þekkir atvinnulífið hér
í Reykjavík s.l. 50 ár. Við
skulum aðeins smakka á end-
urminningum þeirra.
— Vinnubrögð hafa breytz't
mikið frá því þú manst eftir,
Pálmi.
— Já, vinnubrögðin 1910 og
1960 eru ekki sambærileg.
I hafnargerðinni hér í
Reykjavík var sú ómannúðleg-
asta vinna og þrældómur sem
ég get hugsað mér......... Já,
yfirverkstjórinn var danskur,
harðhaus, en að mörgu leyti
ágætiskarl.
Þegar grafið var eftir fyll-
ingarefni í Skólavörðuholtinu
var seiling manns upp á jám-
brautarvagnana, en þeir tóku
12 hestvagna hver. Tveir menn
voru við að fylla hvern vagn.
Væri ekki skilað sléttfullum
vagni á 20—30 mín. fengu
verkamennimir uppsögn i
næsta útborgunarumslagi. Þetta
var hægt af því þá var svo
mikið atvinnuleysi.
Þá var notuð fyrsta grafvélin
sem kom til landsins. Ég lenii
í þeim' flokki sem vann með
henni. Skóflan ýtti alltaf
nokkru undan sér út að spor-
inu, og það urðum við að
hreinsa á kvöldin.
Klakaskorpan hékk í gryfju-
barminum yfir körlunum og í
frosti lagði gufukúf upp úr
gryfjunni frá mönnunum.
Kaffiskýli var ekkert, ég man
við fórum í gamla hlöðu sem
Hans póstur átti þar sem nú
er Snorrabrautin.
Það var byrjað aö vinna kl.
6 að morgni — ég varð að fara
á fætur kl. 5 til að vera kominn
til vinnu á réttum tíma — og
það var unnið til kl. 10—12 á
kvöldin og stundum lengur.
Þá var dagkaup, hvenær sem
unnið var, 30 aurar á klst.
Danski verkstjórinn mun hafa
ætlað að borga meira, en is-
lenzkar undirtyllur tjáð honum
að slíkt væri alger óþarfi og
næði ekki átt, því við hafnar-
gerðina var eitt fyrsta verk-
fallið hér, — einmjtt til að
koma kaupinu upp í 30 aura.
— Hvenær var fyrst farið að
hita upp kaffiskýlin?
— Árið 1940 fékk ég ofn i
skúrinn okkar, og skippund af
kolum, svarar Adolf. Ég sendi
reikninginn inn með öðrum
reikningum — en fékk hann
endursendan — og borgaði kol-
in sjálfur. Veturinn eftir
keypti ég aftur kol og sendi
reikninginn inn — og nú fór
hann í gegn. Síðan hafa skúr-
arnir verið upphitaðir.
Það var ekki hægt að lifa í
köldum gisnum skúrum að
vetrarlagi, heldur Adolf áfram.
Eiginlcga var það glæpur að
senda menn út til vinnu í vetr-
arkuldum, eins og þeir komu
til reika stundum á atvinnu-
leysisárunum. Ég man þegar
við vorum að leggja Nýbýla-
veginn veturinn 1936 sérstak-
Iega eftSr cinum karli, væskils-
legum, horuðum. Hann var í
flegnum pcysugarmi yzt fata,
berhentur og á götóttum skó-
ræflum. Það var krapaveður.
— Það gctur hvcr sagt sér
sjálfur hvernig honum, og öör-
um slíkum hefur liðið,
— Já, segir Pálmi, ég man
líka eftir tveimur körlum, sern
aldrei komu með annað en
kaldan plokkfisk í nesti fyrir
daginn, sem þeir svo mauluðr
Annar þeirra átti 12 börn, viss.
ég. Það var voðalegt líf sem
margir verkamenn lifðu þá.
— í hverju telur þú góða
verkstjóm nú vera fólgna,
Pálmi?
— Góð verkstjóm nú til dags,
svarar Pálmi, þarf að byggjast
á tvennu fyrst og fremst: verk-
kunnáítu, og samúð og skiln-
ingi með verkamönnum; því, að
verkstjórinn gleyml því aldrei
að hann er bara maður og þeir
sem hann er að stjórna eru
Iíka menn.
— Og þú Adolf?
— Já, góð verkstjóm verður
að byggjast á verkkunnáttu,
skilningi og samvinnu við
verkafólkið — og ekki hvað
sízt á því síðaracfnda. Og
vegna þess hve injög hefur á-
unnizt í fræðslumálum stéttar-
innar getum við litíð björtum
augum til framtíðárinnar.
J. B.
Dýrt að
móðga
de Gaulle
Það er dýrt að fara móðg-
andi orðum um de Gaulle
Frakklandsforseta. Tveir
ungir Frakkar og belgískur
kaupsýslumaður sannfærð-
ust um það nú fyrir nokkr- ^
um dögum. Frakkamir tveir k
höfðu ekki að áliti lögregl- ™
unnar sýnt forsetanum til- fe
hlýðilega virðingu þegar bíll ®
hans ók framhjá þeim á
Champs Elysées, heldur
höfðu þeir fussað og svei-
að að sögn lögreglumann-
anna sem handtóku þá á
stundinni. Þeir voru dæmd-
ir í 4.500 og 10.000 króna
-ktir fyrir.
xsr
\
i *