Þjóðviljinn - 01.05.1963, Blaðsíða 3

Þjóðviljinn - 01.05.1963, Blaðsíða 3
Miðvikudagur 1. maí 1963 ÞIÖSVUJINN - SÍÐA 3 1 öndverðum ajn-QmánuíH 19í23 flutti ég tillögu í fuHtróa- ráði' verkalýðsfélaganna í Heykjavík um að verkalýður- inn á íslandi skyldi, að sið er- lendra stéttarbræðra, marka sér hinn íyrsta dag maímán- aðar til hátíðahalda. Áður höfðum við raett þetta í stjóm Jafnaðarmannafélagsins, en ekki orðið á eitt sáttir um það. Ólafur Friðriksson var vantrúaður á að tillaga þess efnis myndi ná samþyfcki full- trúaráðsins, einfcum vegna þess að þessi dagur væri ekki heppilegur vegna tíðarfars. Við ræddum það líka á Vestur- götu 29, en Ölafur sótti sjald- an þá fundi, sem þar voru haldnir. Eiginlega var heldur ekki til þess ætlazt. Var hann opt þungyrtur í garð „Vestur- götuklíkunnar“. Taldi hana samblástur gegn sér. Má það ef til vill til sanns vegar færa, því þar voru opt ákveðin mál, sem við vissum að Ólafi voru á móti skapi. Samt komu þangað margir tryggustu fylg- ísmanna hans og sjaldan voru mál rædd þar af leynd. Á fundi fulltrúaráðsins urðu nokkrar umræður um málið. Eiginlega var aðeins einn mað- ur á móti tillögunni. Einstaka fulltrúar voru hræddir við til- löguna. Töldu hana grímu- klæddan kommúnisma fyrst ég flutti hana. Þeir voru samt fá- ir. Lengi var þvælt um hana Qg bollalagt. en að lokum var hún sambykkt með hávaða at- kvæða. Þá var og kosin þriggja manna undirbúningsnefnd. Skipuðu hana: Ólafur Friðriksson. formaður, Þuríður Friðriksdóttir og Hendrik Ottósson. Við tókum strax til óspilltra málanna um undirbúning, Ól- afur hafði tekið við stöðu út- breiðslustjóra flokksins sam- kvæmt ákvörðunum sambands- þings. Hafði sambandsstjórn fengið honum skrifstofuher- bergi á efri hæð í húsi Áma & Bjarna við Ingólfsstræti. Var þar vistlegt mjög, enda mann- margt stundum. Helzt voru það þó róttækir menn, sem erindi áttu þangað. Nefndin ákvað að skrifa öll- um sambandsfélögum í bænum 02 heita á þau til liðveizlu. Brugðu þau flest vel við og skoruðu á félaga sína að mæta til kröfugöngu. Nefndin og stjórnir sambandsfélaganna skoruðu líka á atvjnnurekend- ur og verkstjóra að láta ekki \nnna 1. maf. að minnsta kosti ekki eftir hádegi. Við ákváðum, að hinn rauði fáni verkalýðshreyfingarinnar skyldi borinn í kröfugöngunni, en auk þess nokkur kröfu- spjöld, sem á 'væru letraðar helztu dægurkröfur alþýðunn- ar. Það kom í minn hlut að útbúa kröfuspjöldin. Ég hafði aldrei gert bað áður. en nokk- uð fengizt við stafagerð og let- urdrátt. Erlendur Erlendsson smíðaði spjöldin og festi þau á sköpt, en ég gerði áletranir. Strákarnir í stjóm Félags ungra kommúnista unnu með okkur að þessu. Ég hygg að þessi fyrstu kröfuspjöld hefðu þótt nokkuð viðvaningsleg nú á dögum, en við vorum ánægðir með þau þá. Það var fyrir mestu. Að morgni hins 1. mai foru sendiboðar til þess að hvetja verkamenn og konur til bátt- töku. Þetta var erfitt verk og óvinsælt. því atvinnuleysi var og lítið til hnífs og skeiðar hjá alþýðu. Fólk sem fór úr vinnu vissi gerla, að það átti ekki afturkvæmt. Bezt gengu fram konur úr Verkakvennafelaginu. en móttökumar, sem þær fengu voru misjafnar. Atvinnu- rekendur höfðu skipað verk- stjórum að reka hverja þá stúlku, sem færi úr fiskvinnu þennan dag. Sumir verkstjór- arnir gerðu mejra. Þeir tóku á mótj konunum með ókvæðis- orðum, jafnvel formælingum og klámi. Móðir mín varð fyr- ir því, að verkstjóri kastaði að henni hörðum saltfiski og skipaði starfsfólki sínu að gera hið sama. Konurnar létu samt ekki bugast. heldur fóru á hvern einasta vinnustað. Sum- staðar gekk fólk frá vinnu og Hertdrík Otfósson: 1. MAÍ1923 þegar verkstjórar tilkynntu þvi skipanir ajvinnurekenda, svar- aði það því einu til, að það myndi þá taka afleiðingunum. Skylt væri að halda á lopti minningu allra þeirra verka- manna og kvenna, umkomulít- ils almúgafólks, sem þennan dag gekk frá vinnu sinni til þess að taka þátt í hátíðahöld- unum og gekk í kröfugöngu um götur Reykjavíkur. Það var stórt spor, sem það steig. Það gat kostað það atvinnuleysi og hungur og allskonar of- sóknir. Aðalmálgagn yfirstétt- arinnar sýndi 1. ma; ’fullan fjandskap. Það varð síðar að gefast upp fyrir voldugri hreyf- ingu fólksins. Nú dytti engum í hug að gera út ótugtarlýð til þess að ógna kröfugöngu verkalýðsins eins og gert var 1923 og næstu árin á eptir. Ég læt hér fylgja til gam- ans blaðaskrif um 1. maí 1923. Má vel vera. að það rifjist nú upp ’fyrir einhverjum al- þýðumanninum, hvern hlut borgarastéttin átti þá í hátíða- höldum verkalýðsins. Nokkru fyrir 1. maí reit ég grein í Al- þýðublaðið um upphaf 1. maí og þýðingu hans. Enda þótt orðalag hennar sé með nokkr- um öðrum hætti. en ég myndi nú kjósa, þá er efnið hið sama. Mætti hún vel verða til þess að skýra nánar fyrir almenn- ingi, að 1. ma; er daeur liðs- könnunar og baráttu. Hann er dagur stéttarbaráttunnar og sósíalismans. Allt annað er fölsun og fláttskapur. Má vera að hún hafi skelft yfirstéttina, en hafi svo verið, þá var til- ganginum náð. Fer hún hér á efir: 1. maí t.d. í Frakklandi hefur auð- valdið sjaldan getað horft á kröfugöngu verkamanna án þess að áreita þá á einhvern hátt að hafa jafnvel orðið blóð- ugar skærur í sumum fylkjum Bandaríkjanna er 1. maí lög- boðinn frídagur. Eins og eðlilegt er. eru há- tíðahöldin mest í þeim löndum, sem jafnaðarstefnan er lengst komin, t.d. í Rússlandi og öðr- um sovétlýðveldum og einkum í nokkrum hluta Þýzkalands (t.d. í Sarlandi, Wúrtemberg. Prússlandi' og Rínarlöndum). Þar blasir allstaðar við aug- um hinn rauði fáni alþýðunn- ar og milljónir manna ganga um götumar og syngja „inter- nationale." Á þriðjudaginn næsta er kemur hefur fulltrúaráð verka- lýðsfélaganna ákveðið að hafa kröfugöngu o.g fund. Allur verkalýður þessa bæjar verður að mæta og ganga með. Eng- inn má sitja heima. Ólafur Friðriksson 1. maí er ekki einvörðungu frídagur eins og t.d. 17. iúní og 2. ágúst. Hann er helgur dagur, sannhelgur ðagur, Þús- undir alþýðumanna hafa látið lífið þann dag siðustu þrjá áratugi. Þessvegna er dagurinn einnig sorgardagur. Þá er minnst þeirra manna, sem létu lífið fýrir hina kúguðu al- þýðustétt. Vér verðum að neyða kapitalistana til þess að bera höfuð sín eins og Prússakon- ungur forðum fyrir minningu þeirra. 1. maí, 1923 ætlum vér að krefjast betra skipulags vinn- unnar, 8 stunda vinnudags og fullkominna mannréttinda fyrir alla verkamenn. Þetta eru fyrstu og næstu kröfurnar. Félagar: Vér mætum 511, kon- ur og karlar. 1. maí. 25. apríl 1928. Þetta var fyrsta grein. sem skrifuð var hér á landi til hvatningar verkamönnum um að mæta til kröfugöngu 1. maí. Svo fór kröfugangan fram. Hún var eðlilega ekki mjög fjölmenn. Albýðublaðið segir, að 500 manns hafi tekið þátt i henni og hygg ég að það sé nokkurnveginn rétt. Blaðið seg- ir hinsvegar eð 3 til 4000 manns hafi sótt fundinn, sem haldinn var að göngunni lok- inni. Gangan hðfst við Báru- húsið, en þar var saman kom- inn mikill mannfjöldi. Gengið var þessar götur: Vonarstræti, Læfcjargötu. Bókhlöðustíg. Laufásveg, Skálholtsveg, Bjarg- arstíg, Freyjugötu, Skólavörðu- stíg. Kárastíg. .Njálsgötu, Vita- stíg. Laugaveg. Bankastræti, Austurstræti, Aðalstræti. Vest- urgötu. Bræðraborgarstíg, Tún- götu. Kirkjustræti, Austur- stræti. Lækjargötu og Hverf- isgötu, og var staðar numið við Hendrik Ottósson lóð Alþýðuhússins. Þá var þar lítið timburhús. f því var af- greiðsla Alþýðublaðsins og lít- ill fundarsalur, sem fulltrúa- ráð verkalýðsfélaganna notaði til fundarhalda. Ræður héldu Hallgrímur Jónsson kennari, Héðinn Valdimarsson, Ólafur Friðriksson, Einar Jóhannsson og Felix Guðmundsson. Nokkrir strákar reyndu að gera óspektir. Báru þeir spjöld með allskonar illkvittn- islegum álttrunum. Voru spjöld þessi svo vel gerð. að strák- arnir höfðu ekki getað gert þau sjálfir. Hinn 3. maí birtist svohljóð- andi fréttaklausa í Morgun- blaðinu: „Verkalýðsfélögin hér höfðu efnt til kröfugöngu í gær, 1. maí og fóru hana. En furðu- lega þótti mönnum hún fálið- uð, svo mikið sem á hafði gengið í Alþýðublaðinu um hana daginn áður. Voru það á að gizka 40 til 50 fullorðnir menn, og konur, en hitt smá- böm, sem lofað hafði verið með til skemmtunar og upp- fyllingar. Rauðir fánar blöktu yfir þessum fámenna flokki og allmörg spjöld voru borin með í honum með ýmsum upphróp- unum. Er það til sóma verka- mönnum, að þeir létu ekki þvæla sér út í þenna leikara- skap“. Svo mörg voru þau orð. 1. maí hátíðahöldin leikaraskap- ur. 4. ma; birtir Morgunblaðið grein alllanga um 1. maí. Þar er þess getið. að kröfugöngur 1. maí séu upprunnar í millj- ónaborgum erlendis og geti haft þar áhrif, Síðan heldur blaðið áfram: „Hér er nú verið að apa eptir þessu án þess að nokk- ur skilyrði séu til þess að það hafi áhrif hér og þar. Hér er þetta ekki annað en meinlaus og gagnlaus skopleikur og þátt- tökuleysi verkamanna almennt sýnir, að þeir skilja þetta rétt. Vera má það rétt, að þeir séu andstæðir yfirleitt sumum kröfunum, sem þama var haldið á lopti, svo sem kröf- unni um árás á íslands- banka *). Hún er stórheimsku- leg og því vel skiljanlegt, að verkamenn í bænum, sem án efa eru margir viðskiptamenn bankans, vilji ekki ljá henni fylgi sitt **). Greininni lýkur svq með bollaleggingum um að ekki hafi orðið fjandsamlegir á- rekstrar, en drengjahópur' geng- ið um með spjöld, sem áletr- uð voru „FLEIRI LÍTIL KAFFHIÚS“ og „FLEIRI HLJÓÐFÆRAHÚS“. — Ólafur Friðriksson rak nefnilega lítið kaffihús við Laugaveg, en kona Ólafs Hljóðfærahús Reykjavík- ur. Annars voru ýmsar áletr- anir, sem ekki voru prenthæf- ar. Þess skal getið hér, að Vísir gat kröfugöngunnar á vinsam- legan hátt. Ritstjóri hans var Jakob Möller. Voru litlir kær- leikar með Vísj og Morgunblað- inu. en Morgunblaðið studdi Jón Magnússon og flokk hans, sem nefndist „íhaldsflokku* inn“ *) Hér mun átt við spjald, sem á stóð „RANNSÓKN Á ÍSLANDSBANKA". Seinni tím- ar leiddu i ljós, að þeirrar rannsóknar var sízt vanþörf. Hún kom átta árum siðar og þá var þeirri óheillastofnun lokað fyrir fullt og allt. Menn minnist þess, að bankinn var dönsk stofnun, en þá var meirihluti hlutafjár Morgun- blaðsins í höndum danskra k aupsýslumanna. **) Þótt ótrúlegt sé, stóð þetta 1 Morgunblaðinu. Það var svo sem irúlegt, að verka- menn ættu miklar innstæður i bönkum eptir eymdarár heims- styrjaldarinnar og kreppuna, sem sigldi í kjölfar hennar. Eða þá að þeim hafi verið veitt stórlán í fslandsbanka. (Ur s.Vegamót og vopnagnýr"). 1. mai ár hvert ganga verka- <S> menn erlendis kröfugöngu með fána og áletruð spjöld. 1. maí er ekki eingöngu frídagur verkamanna; hann er liðskönn- unardagur þeirra. Þá bera þeir fram ki-öfur sínar. 2. Alheimsbandalag jafnaðar- mnnaflokkanna (2. Internation- ale. frb. intemasjónale) ákvað að beita sér fyrir því að verka- menn legðu niður vinnu 1. maí tii þess að láta auðvaldið og fylgifiska Þess verða vara við hreyfinguna í öllum löndum og krefjast 8 klst. vinnudags. Árið 1890 var 1. maí hald- inn heilagur í fyrsta sinn. Þá skrifaði Friedrich Engels, sem ásamt Karli Marx mótaði jafn- aðarstefnuna og kom henni í hinn vísindalega búning: „í dag, er ég rita þessar línur. kannar alþýðan í Evr- ópu og Ameríku liðsafla sinn í fyrsta sinn, en hún stendur nú sem einn her undir vopn- um með sama fána í farar- broddi og með sama takmarki sem ákveðið vár á verka- mannaþinginu 1866 í Genf og 1889 í París, sem sé að krefj- ast lögboðins 8 stunda meðal vinnudags. Það. sem fram fer í dag, mun opna augu kapítal- istanna og stóreignamanna í öllum löndum fyrir því. að í dag stendur alþýðan i öllum löndum sameinuð sem einn maður væri. Ég vildi nú að- eins óska þess, að nú stæði Marx hér við hlið mér og sæi með eigin augum viðburðina". 1. maí hefur verið 'haldinn hátíðlegur síðan allstaðaj- þar sem alþýðan hefur viljað rétta hlut sinn. þó með misjöfnum ( hætti væri. í sumum löndum, ^ t.d. Englandi og skamdinavisku löndunum, héfur allt farið /j fram með frjði og spekt. en (r RAUDl Rauði ’fáninn er ’flagg h'innar rótfælcu alþjóð- legu verkalýðshreyfingar. Við upphaf frönsku byltingarinnar 1789 var rauði fáninn notaður opinberlega sem merki um, að þjóðfélagið væri í hætfu og að íbúarnir skyldu vera rólegir og ekki taka þátt í kröfugöngum eða því um líku. Síðar í byltingunni var hins vegar tekið að nota fánann í kröfugöngum fjöldans sem aðvörun fil yfirvald- anna. í febrúarbyltingunni 1848 blakti rauði fán- inn á götuvígjum Parísar, og verkamenn báru fram kröfu um að hann yrði viðurkenndur sem fáni Frakklands. Undir rauða fánanum hófu verkamenn Parísar líka uppreisn sína í júní 1848 og hann var einnig fáni Parísarkommúnunnar 1871. Eftir stofnun II. Alþjóðasambands verka- lýðs'félaga 1889 gerðu allir sósíalískir flokkar rauða fánann að fána sínum og hefur jafnan upp frá því verið litið á hann sem tákn verkalýðs- hreyfingar og sósíalisma. 1

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.