Þjóðviljinn - 01.05.1963, Síða 1

Miðvikudagur 1. maí 1963 — 28. árgangur — 97. tölublað.
1. mai avörp
• Stjórn BSRB, Bandalags starfsmanna ríkis og bæja, sendi í gær
frá sér ávarp í tilefni 1. maí og er það birt á 5. síðu (blað III).
• Þar er og birt 1. maí ávarp Alþjóðasambands verkalýðsfélaga.
• 1. maí ávarp Alþýðusambands íslands birtist í Þjóðviljanum í
gær.
Á þessu ári eru 73 ár
Min frá því er 1. maí var í
fyrsta skipti haldinn hátíðlegur
víða um lönd sem alþjóðlegur
baráttu- og frídagur verka-
lýðsins. Á stofnfundi II. Al-
þjóðasambands verkalýðsins í
París 1839 bar franskur full-
trúi, Delavigne að nafni, fram
tillögu um að helga 1. maí bar-
áttumálum verkalýðshreyfingar-
innar og var samþykkt þings-
ins á þessa leið:
A Undirbúa skal alþjóðlega
yfirlýsingu á tilteknum degi og
með þeim hætti, að verkalýð-
urinn í öllum löndum og öllum
borgum beini þeirri kröfu til
yfirvaldanna að ákveða vinnu-
daginn 8 stundir og koma i
framkvæmd öðrum ályktunum
alþjóðaþingsins í París. Með til-
liti til þess að slík yfirlýsing
hefur þegar verið samþykkt um
1. maí 1890 af ameríska verka-
jýðssambandinu á þingi þess er
haldið var í St. Louis í desem-
ber 1888, þá er sá dagur valinn
sem alþjóðlegur kröfudagur.
Verkalýður hinna einstöku
landa skal bera kröfur þessar
fram með tilliti til aðstæðna í
hverju landi.
A Eins og fram kemur í sam-
þykkt alþjóðasambandsins átti
baráttan fyrir þessum frídegi
verkalýðsins þegar nokkra sögu
að baki, og voru amerísku
verkalýðsfélögin frá upphafi í
fylkingarorjósti í þeirri baráttu.
Verkalýðsfélög í Bandaríkjun-
um báru kröfuna um 8 stunda
vinnudag fram þegar upp úr
1860, og stóðu í mjög hörðum
átökum á næstu árum til þess
að reyna að knýja þá kröfu
fram. Ameríska verkalýðssam-
bandið (sem var breytt í Al-
þýðusamband Bandaríkjanna
(AFL) árið 1886) samþykkti á
allsherjarþingi sínu x Chicagó
1884, að „átta stundir skulu gera
lögmætan vinnudag frá og með
1. maí 1886“, og skyldi sam-
þykktinni fylgt eftir með alls-
herjarverkfalli, ef hún næði
ekki fram að ganga á annan
hátt.
Árangurinn varð sá, að í
Chicagó fengu þúsundir verka-
manna þessari kröfu framgengt
sama ár. En jafnframt kom
þar til ’olóðugra átaka í borg-
inni. Verkamenn við McCor-
mick-verksmiðjux-nar stóðu í
vinnudeilu um þær mundir og
var lögreglu og verkfallsbrjót-
um óspart beitt til þess að
reyna að kúga þá til hlýðni.
Þann 3. maí kom til átaka
vegna verkfallsbrota. og skaut
lögreglan þá á verkamenn, drap
4 menn og særði marga. Næsta
dag var boðað til fundar á
Heymarket-torgi til þess að
mótmæla þessum ofbeldisverk-
um og hafði borgarstjórinn veitt
leyfi til að halda fundinn. Fór
fundurinn friðsamlega fram þar
til komið var undir lokin, en
þá hélt hópur vopnaðara lög-
reglumanna inn á torgið og
skipaði mannfjöldarrum að
dreifa sér. Sprengju var þá
varpað að sveit lögreglunnar
en hún svaraði með skothríð.
1 þeim átökum féll einn lög-
regluþjónn, margir fundarmenn
voru drepnir af lögreglunni og
um 200 særðust. ,
Næstu daga lét lögreglan kné
fylgja kviði: Verkfallsmenn
voru fangelsaðir hundruðum
saman og húsrannsóknir gerðar
víða. Meðal fanganna voru átta
helztu foringjar verkamanna,
og voru þeir valdir úr hópn-
um og dregnir fyrir rétt. Að-
eins einn hinna ákærðu var
staddur á torginu, þegar
sprengjunni var varpað að lög-
reglunni og var hann þá að
flytja ræðu. Hinir sakborning-
arnir voru allir' fjarstaddir.
Engu að síður voru þessir átt-
menningar ákæx-ðir „fyrir morð
á lögregluþjónum".
Kviðdómur dæmdi sjö þess-
ara verkalýðsleiðtoga til heng-
Þýzkt flugrit sem hvetur til
þátttöku í hátíðahöldum verka-
lýðsins 1. maí 1910.
ingar. en sá áttundi hlaut 15
ára fangelsi. Eðli dómsins er
bezt lýst með orðurn, sem höfð
eru eftir einum atvinnurek-
enda Chicagóborgar nokkru eft-
ir dómsuppkvaðninguna. Hann
sagði: „Nei. ég held ekki, að
þessir menn séu sekir, en það
verður að hengja þá. . . “ Til-
gangur dómsmorðannna var
augljós: Það átti að mola sam-
tök verkalýðsins með slíkum
stéttardómum. — Gegn þess-
um grímulausu stéttardómum
reis öflug mótmælaalda um
heim allan. Á þann hátt tókst
að bjarga lífi þriggja hinna
dómfelldu, en fjórir voru hengd-
ir. —t Ái-ið 1893 voru fangarnir
þrír loks leystir úr haldi og
því lýst jfir um leið, að þeir
hefðu verið dæmdir saklausir.
Þar með lauk réttarsögu
Heymarket-málsins.
A Eins og sjá má af fram-
anskráðu var 1. maí frá upp-
hafi tengdur baráttunni fyrir
átta stunda vinnudegi, og bar
þá kröfu jafnan hæst í ki’öfu-
göngum verkalýðsins framan af.
Eftir blóðbaöið í Chicagó fyrstu
daga maímánaðar 1886, var dag-
urinn jafnframt helgaður minn-
ingu þeirra sem þá létu Iífið
fyrir málstað verkalýðsins. Með
tilliti til þeirra atburða ákvað
svo Ameríska verkalýðssam-
bandið á þingi sínu í St. Louis
1888 að dagurinn skyldi vera
árlegur baráttudagur verkalýðs-
ins, og er til þess vísað í sam-
þykkt Alþjóðasambandsins frá
1889.
A Ályktun Alþjóðasambands-
ins um 1. maí vakti gífurlega
athygli um allan heim og strax
á árinu 1890 voru í fyrsta skipti
farnar geysifjölmennar kröfu-
göngur í fjölmörgum löndum:
Englandi, Frakklandi, Belgíu
Austurríki — Ungverjalandi,
Þýzkalandi, Svíþjóð. Póllandi,
Ameríku, Noregi, Italíu, Hol-
landi, Danmörku og víðar. I
allmörgum löndum voru kröfu-
göngui-nar bannaðar, og kom
til blóðugra átaka í sambandi
við þær. Innan verkalýðshreyf-
ingarinnar komu einnig upp
deilur um framkvæmd ályktun-
ar Alþjóðasambandsins, en þró-
unin gekk fljótlega í þá átt,
að dagurinn fékk á sig svip
friðsamlegra hátíðahalda, sem
helguð voru-. alþjóðlegri . sary-
hyggju verkalýðsins.
Á árunum fyrir fyrri heims-
styrjöldina bar kröfuna um frið
með öllum þjóðum mjög hatt
víða um lönd í kröfugöngum
verkalýðsins 1. maí, en meðan
styrjöldin var háð. lögðust
kröfugöngurnar niður víðast
hvar. Þó var efnt til kröfu-
gangna gegn stríðinu í sumum
löndum.
.© Eftir fyrra stríðið breidd-
ust áhrif vei'kalýðshreyfingar-
innar mjög ört út til Asíulanda,
og 1. maí varð kröfugöngudag-
ur þar sem annars staðar. En
deilurnar um kröfugöngurnar
1. maí mögnuðust fljótlega aft-
ur innan verkalýðshreyfingar-
innar og var þá farið að banna
kröfugöngur, sem hinn róttæk-
ari armur hennar gekkst fyrir.
Þannig var t.d. kröfuganga
kommúnista í Berlín bönnuð
árið 1929. Þegar gangan var
farin engu að síður, gerði lög-
í'eglan. sem var undir stjórn
sósíaldemókratans Zúrgiebel, á-
rás á verkamenn og féllu 33
í þeim átökum. — Þar sem fas-
isminn komst á, voru kröfu-
göngur verkamanna bannaðar
með öllu og kom þar oft til
harðra átaka mi’lli lögreglu og
verkalýðs.
Fyrsti maí er nú haldinn
hátíðlegur um heim allan,
nema á þeim skikum jarð-
kringlunnar, sem fasisminn tór-
ir enn undir vernd hins al-
þjóðlega auðvalds og hervalds.
Og borgarastéttin, sem i upp-
hafi neytti a.llra bragða til þess
að kæfa í fæðingu verkalýðs-
hreyfinguna og kröfur hennar
um betra mannlílf. þorir ekki
annað en að setja upp hátíð-
arsvip þennan dag. Og þau
bJÖQ,. f ejn áftejir fluttu áróðui
og níð um verkalýðshreyfing-
una, þykjast nú vera orðin vin-
ir hennar og málsvarar. Sú
var og baráttuaðferð fasismans,
þegar hann var að komast til
valda.
A Borgarstéttin hefur gefizt
upp við að „mola verkalýðs-
hreyfinguna“ með þeim ráðum,
sem hún setti traust sitt á
meðan verkalýðshreyfingin var
enn ung að árum. Borgara-
stéttin hefur — viðast hvar —
gefizt upp á þeim aðferðum,
sem beitt var gegn verkalýð
Chicagó á fyrstu dögum maí-
mánaðar 1886. Orð August
Spies, eins þeirra sem dæmdur
var til dauða og líflátinn í
Heymarket-réttarhöldunum.
hafa því sannazt eftirminni-
Krafan «um mannsæinandi kjöx fyrir 8 stunda vinnu var frá
upphafi megiinkrafa dagsins Hér sést þýzkt kröfuspjald, sem
ekkj þ.xrf frekari skýringa við.
lega, en hann sagði eftir dóms-
uppkvaðninguna m. a. þessi
eftirminnilegu orð: „Ef þér
haldið, að þér getið þurrkað
út verkalýðshreyfinguna. þessa
hreyfingu sem milljónir kúg-
aðra manna í striti og eymd
vænta af frelsis síns, með því
að hengja okkur, þá hengið
okkur! Þér ætlið að stíga ofan
á neista, en hér og þar, að
baki yðar og fyrir framan yður
brenna eidarnir. Þetta er jarð-
eldur, þér fáið ekki slökkt
hann.“
® Á þeim rúmum 70 árum,
sem liðin eru frá því er þessi
orð voru mælt, hefur ekki að-
eins krafan um 8 stunda
vinnudag. sem Spies og félagar
hans létu lífið fyrir. náð fram
að ganga. Fjölmargar aðrar
kröfur verkalýðshryefingarinn-
ar hafa ekki aðeins verið
bornar fram til sigurs, heldur
teljast þær nú til sjálfsögðustu
mannréttinda.
Auðvaldsskipulagið, sem
knúði fram dómsmorðin í
Chicagó fyrir sjötíu og þrem
ái'um, hefur sungið sitt síðasta
vers á þriðjungi jarðar. Og
enn loga víða þeir jarðeldar,
sem það fær ekki slökkt.
!

Kröfur opinberra starfsmanna
í tilefni af 1. maí sneri
Þjóðviljinn sér til Harald-
ar Steinþórssonar, 2. vara-
forseta Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja, og
bað hann að gera grein
fyrir kröfum og aðstöðu
opinberra starfsmanna. —
Svar Haraldar er svo-
hljóðandi:
1. maí hefur verið kröfu-
dagur reykvískrar alþýðu i 40
ár. Þótt margt hafi áunnizt á
þeim tíma fyrir tilstyrk laun-
þegasamtakanna, þá hlýtur
bungamiðja 1. maí hátiða-
haldanna enn sem fyrr að
vera kröfuganga, þar sem hið
vinnandi fólk fylkir sér um
markmið sín og baráttumái.
Bandalag starfsmanna ríkis
og bæja hefur nú í fyrsta
skipti átt þess kost að setja
fram heildarstefnu sína (
kjaramálum og taka upp
samninga um hana. Meginat-
riðin reyndust hin sömu og
verklýðshreyfingin hefur fylkt
liði um í 40 ár en þar ber
hæst kröfuna um hækkun
launa og styttingu vinnuvik-
unnar.
Kröfur þessar hafa verið
birtar opinberlega og vakið
undrun og ótta ráðamannu
þjóðai'skútunnar, sem hafa nú
hafnað öllum samkomúlags-
tillögum um kaup og kjör.
Það er vissulega rétt, að til-
lögur B.S.R.B. gera ráð fyrir
verulegum kjarabótum tii
handa opinberum starísmönn-
um. En séu þær athugaðar
gaumgæfilega, þá munu Þær
vera algert lágmark þess, sem
þarf til að lifa mannsæmandi
lífi með réttlátum vinnutíma.
sé miðað við þá viðreisnar-
dýrtíð, sem hér ríkir.
Um þessa meginstefnu hef-
ur ríkt eining innan B.S.R.B.
án tillits til stjómmálaskoð-
anna og ekki tekizt að sundra
röðum opinberra starfsmanpa.
Haraldur Stcinþórsson.
þrátt fyrir áskorun fjármála-
ráðherra og tilraunir hans til
að eigna þessar tillögur ein-
göngu vinstri forystumönnum
samtakanna.
Aðstaða samtaka okkar er
talsvert önnur en verkaiýðs-
hreyfingarinnar. Við eigum
bess ekki kost að fylgja eftir
hinum einróma samþykktum
okkar með samtakamætti.
heldur verðum að hlíta Kjara-
dómi um ágreiningsmálin.
Einnig er bandalaginu ætlað
að semja í heild um hags-
muni hinna mörgu og mis-
munandi starfshópa í stað
þess, að hver þeirra þyriti að
eiga þess kost að fjalla um
sín eigin mál.
Vegna margvíslegra sjón-
armiða og mismunandi að-
stæðna hinna fjölmörgu
starfsgreina innan samtak-
anna, þá reynir þetta 'yrir-
komulag á félagslegan broska
meðlimanna í ríkum mæli. oe
er. ekkert óeðlilegt. að sitt
sýnist hverjum um einstaka
bætti heildarmyndarinnar.
En ofar öllum slíkum á-
greiningi verður að ríkja sam-
stilltur vilji allra opinberra
starfsmanna til að knýja
fram heildarkjarabætur og
aukin félagsleg réttindi «am-
takanna í framtíðinni.
Haraldur Steinþórsson.
I
I