Þjóðviljinn - 12.05.1963, Blaðsíða 3

SÍÖA J
Sunnudagur 12. maí 1963
¥
~--—-------HÓÐVILJINN-------
TREYSTA FRAMSÓKN?
Á
HVÍLDAR-
DAGINN
Samvizku-
spurning
Nú líður að því að kjósend-
ur geri upp við sig hverjum
flokki þeir eigi að veita braut-
argengi í kosndngunum i sum-
ar. Flestir hafa vafalaust tek-
ið ákvörðun nú þegar, en þó
munu allmargir eiga í nokkru
hugarstríði. Ég hygg að efa-
semdir steðji nú einkum að
ýmsum þeim sem áður hafa
kosið Framsóknarflokkinn. I
stjórnmálaspjalli sem ég hef
átt við menn hefur ein spurn-
ing hljómað öðrum oftar:
Hvað heldurðu a'ð Framsókn-
arflokkurinn geri — eftir
kosningar ? Þetta er samvizku-
spurning sem margir eru að
reyna að meta í huga s'ínum
af einlægni og alvöru, og úr-
slit kosninganna munu að
verulegu leyti fara eftir því
mati. Og það er ekki sízt af-
staða Framsóknarflokksins til
Efnahagsbandalagsins sem
veldur hugarstríðinu.
Auðvitað er auðvelt að
svara slíkum spurningum með
almennum getsökum og jafn
létt verk að mótmæla getsök-
unum. En þess gerist ekki
þörf að láta hæpið hugboð
marka niðurstöður sínar. Öll-
um má vera ljós ferill Fram-
sóknarflokksins í átökunum
um aðild Islands að Efnahag9-
bandalagi Evrópu, og af
reynslunni læra menn að spá
um framtíðina.
Erlendur með
aðild
Það hefur áður verið rifj-
upp hér í blaðinu að í ágúst
1961 ákvað ríkisstjómin að
senda formlega umsókn um
aðild íslands að Efnahags-
bandalagi Evrópu. Bar ríkis-
stjórnin málið undir öll helztu
fjöldasamtök landsmanna, og
öll nema Alþýðusamband Is-
lands guldu því jáyrði að um-
sókn skyldi send. I þeim hópi
voru m. a. Stéttarsamband
bænda og Samband íslenzkra
samvinnufélaga, en fulltrúi
þess var Erlendur Einarsson
sem sæti á í framkvæmda-
stjórn Framsóknarflokksins.
Timinn lýsti stuðningi við
þessa ákvörðun í forustugrein
þar sem sagt var að aukaað-
ild myndi henta Islandi bezt.
Þegar þessar staðreyndir
hafa verið rifjaðar upp hefur
Framsóknarforustan svarað
því til að þessar ákvarðanir
í ágúst 1961 hafi verið teknar
i fljótræði. Þegar leiðtogarnir
hafi áttað sig á því hvert
stjcrnarflokkarnir voru að
fara hafí> þeir þegar tekið af
skarið og lýst yfir andstöðu
Framsókiíárflokksins. Þessi
málsvörifrfer óheiðarleg og ó-
sönn, ein’é og nú skal rakið
með nokkrum dæmum.
f,
Þórarinn með
aðildn
14. jan,úar 1962 — fimm
mánuðum,, eftir að tekin var
efnisleg ákvörðun um að sækja
um aðilcþ að Efnahagsbanda-
lagi Evrópu — birti Tíminn
grein um málið. Þar var ráðizt
harkalega á þá menn sem vör-
uðu við aðild að Efnahags-
bandalaginu. Blaðið sagði með
fyrirlitningu:
„Þeir, sem vilja enga aðild
að bandalaginu, mála fjand-
ann á vegginn og teija hina
mestu hættu á ferðum, ef við
forðumst ekki öll skipti við
það.“
Segir blaðið að slíkt sjónar-
mið sé „fjarstæðukennt" og
leggur siðan áherzlu á sína
eigin stefnu:
„Ef skynsamlega er haldið
á málum, ætti að vera hægt
að ná sérsamningum við
bandalagið, t. d. líkt og Grikk-
land, án þess að við þyrft-
um að skerða rétt okkar og
sjálfstæði. Fjarstæða er að
ætla þeim þjóðum, sem eru að-
ilar að bandalaginu, svo illt,
að þær muná beita okkur við-
skiptaþvingunum og ofiáki, ef
við gerumst ekki fullgildir áð-
ilar. Hér er um að ræða vin-
samlegar þjóðir sem eiga að
virða og munu skilja sérstöðu
okkar, ef málin eru lögð rétt
fyrir þær ....
Því geta fylgt verulegar
torfærur, ef við höfum e'kk-
ert samstarf og engin tengsl
við bandalagið. Jafnvel þótt
við reiknum með því, að vina-
þjó'ðir okkar sem eru í banda-
laginu. beiti okkur ekki við-
skiptaþvingunum, ættum við
samt á hættu að dragast út
úr þeirri eðlilegu þróun, sem
nú er að verða á samstarfi
vestrænna þjóða. Þess vegna
er eðlilegt að við leitum eftir
að hafa gott samstarf við
bandalagið, t.d. með því að
tengjast við það á þann hátt,
sem bandalagssáttmálinn ætl-
ast til að hægt sé fyrir þær
þjóðir, sem ekki telja sig hafa
aðstöðu til að verða beinir að-
ilar. Þetta er sú leið, sem
Grikkir liafa valið, og Svíar,
Svisslendingar og Austurríkis-
menn ætla sér að fara.“
Þannig tók Framsóknar-
flokkurinn af skari'ð — fimm
mánuðum eftir að hann sá
hvert stjórnarflokkarnir voru
að fara! Og menn skyldu taka
eftir því að höfundur þessarar
áróðursgreinar fyrir aukaað-
ild að Efnahagsbandalagi Ev-
rópu heitir Þórarinn Þórarins-
son. sá hinn sami sem nú lýs-
ir sér dag hvern sem vamm-
lausum baráttumanni gegn
hverskonar aðild.
Morgunblaðið
fagnar
Þessi grein Þórarins Þórar-
inssonar vakti mikinn fögnuð
í Morgunblaðinu. 16. janúar
1962 birti það ritstjórnar-
grein, þar sem skrif Þórarins
voru sögð ;,mjög ánægjuleg"
og kölluð „öfgalausar hug-
leiðingar“. Undir fyrirsögnun-
unum „Framsókn með auka-
aðild“ og „Þolir ekki bið"
skrifaði Morgunblaðið:
„Mjög þýðingarmikið er, að
sem víðtækust samstaða gæti
skapazt um þau skref, sem
stigin verða og eftir skrifum
Tímans að dæma virðist ekki
vera mikili munur á sjónar-
miðum lýðræðisflokkanna
Skiptir þá minnstu máli, hvet
afstaða kommúnista er.“
Og í forustugrein dagini!
eftir sagði Morgunblaðið und-
ir fyrirsögnunum „Afstaðan
til Efnahagsbandalagsins. Víð-
tæk samstaða":
„Öllu lengur verður ekki
dregið að taka afstöðu til
Efnahagsbandalagsins, ef við
eigum ekki að einangrast frá
okkar elztu og beztu mörku'ð-
um og þeim þjóðum, sem okk-
Erlendur Einarsson: Sam-
þykkti að sótt yrði urn aðild.
Þórarinn Þórarinsson: Mælti
með aukaaðild.
Eysteinn Jónsson: Sat í leyni-
nefnd til að undirbúa aðild
íslands.
Helgi Bergs: Sat í leyninefnd
og fiutti áróðursræður um
Efnahagsbandala.gið.
ur eru skyldastar.
Full ástæða er til að ætla,
að Framsóknarflokkurinn vilji
taka ábyrga afstöðu til máls-
ins og láta þjóðarhagsmuni
sitja í fyrirrúmi.“
Samþykki það sem Erlend-
ur Einarsson hafði gefið í
ágúst 1961 stó'ð þannig ennþn
sem afstaða Framsóknai'
flokksins.
Framsóknarleið-
togar í nefnd
En um þessar mundir hafði
ýmislegt fleira gerzt í mál-
inu. I ágúst 1961 hafði Tim-
inn mælzt til þess að stjórn-
arandstaðan fengi að taka
þátt í undirbúningi málsins.
Morgunblaðið svaraði 22.
ágúst að fráleitt væri að
„kommúnistar“ fengju nokk-
urs staðar nálægt að koma,
en
„hins vegar telur Morgun-
blaðið eðlilegt, að fulltrúar
Framsóknarflokksins hafi að-
stöðu til að fylgjast með
framvindu mála, úr því að
einhver von virðist til þess,
að þeir ætli að taka heilbrigða
afstöðu í þessu mikla hags-
munamáli."
Þetta fyrirheit ítrekaði
Bjarni Benediktsson þáver-
andi forsætisráðherra í út-
varpsræðu í október 1961, og
hafði Morgunblaðið þessi um-
mæli eftir honum 27. október:
„Sagði ráðherrann að á-
nægjulegt væri, að Framsókn-
arflokkurinn vildi a.m.'k. þessa
stundina hugleiða ábyrga af-
stöðu til Efnahagsbandalags-
ins. og meðan svo væri, vildi
rikisstjórnin að sjálfsögðu
hafa heils hugar samstarf við
Framsóknarflokkinn um þetta
mikla vandamál...... Á að
vera unnt að hafa samstarf
við Framsókn nm undirbúnin.g
og athu.gun aðildar okkar að
Efnahagshandalaginu, þó hún
haldi áfram að vera utan rík-
isstjórnar.“
Athyglisvert er a'ð í sam-
bandi við þetta mál orðar
Bjarni Benediktsson aðild
Framsóknar að rikisstjóm.
En niðurstaðan varð sú að
komið var á laggirnir sam-
starfsnefnd hernámsflokkanna
allra til þess að fjalla um að-
ild íslands að Élnahagsbanda-
laginu. Af hálfu Framsóknar
áttu sæti í niefndinni Eysteinn
Jónsson. núverandi formaður
Framsóknarflokksins, og
Helgi Bergs, ritari flokksins.
Margir munu minnast þess að
Helgi Bergs flutti um þær
mundir margar áróðursræður
um bandalagi'ð, 5 samtalsþætti
í útvarpinu, á fundum í Suð-
urlandskjördæmi og á ráð-
stefnu hjá svonefndri
„Frjálsri menningu".
Stjórnmála-
ályktun Eysteins
1 febrúar í fyrra — sex
mánuðum eftir að Erlendur
Einarsson hafði samþykkt að
send skyldi umsókn um aðild
Islands að Efnahagsbandalag-
inu — var haldinn aðalfundur
miðstjórnar Framsóknar-
flokksins. Þetta var mjög
sögulegur fundur, því að á
honum hætti Hermann Jónas-
son formennsku Framsóknar-
flokksins en Eysteinn Jónsson
tók við. Þar var samþykkt
mikil stjórnmálaályktun, þar
sem hinn nýi forma'ður gerði
grein fyrir þeirri stefnu sem
hann vildi beita sér fyrir á
vettvangi innanlandsmála og
utanríkismála.
Hvað halda menin að hafi
sta'ðið í þessari ályktun um
Efnahagsbandalag Evrópu,
það mál sem Tíminn segir nú
réttilega að skeri úr um örlög
og framt'ið íslenzku þjóðarinn-
ar? Ekki eitt einasta orð. 1
stjórnmálaályktun Framsókn-
arflokksins, fyrstu ályktun-
inni sem Eysteinn mótaði
sérstaklega, var þagað ger-
samlega um aðild Islands að
Efnahagsbandalagi Evrópu.
En hins vegar hefur auðvitað
verið átt við bandalagið, þeg-
ar svo var komizt að orði í
kaflanum nm utanríkismál a'ð
íslenZku þjóðinni bæri að hafa
„sérstakt og nánast sam-
starf við þær þjóðir. sem eru
henni skyldastar og næstar,
og þess ve.gna á hún heils
hugar að taka þátt, í vestrænu
samstarfi með því móti, sem
samrýmist smæð hennar oe
sérstöðu.“
„Sök þeirra
engu minni"
Og enn héldu formaður og
ritari Framsóknarflokksins á-
fram að starfa „heils hugar"
í leyninefndinnd sem átti að
ganga frá aðild Islands að
„vestrænu samstarfi“. Allt
sumarið 1962 hélt þessi sam-
vinna áfram og Tíminn birti
ekki aukatekið orð þar sem
varáð væri við aðild Islands
að Efnahagsbandalagi Ev-
rópu. En 25. ágúst s.l. hlaust
gerðust þau tíðindi að Timinn
birti merkilega grein eftir Jón
Árnason, fyrrverandi banka-
stjóra, en hann hefur frá upp-
hafi barizt gegn því af ein-
urð og drengskap að Islend-
ingar yrðu fjötraðir við Efna-
hagsbandalag Evrópu. Fyrir
ofan grein Jóns stóð fyrir-
sögnin „Orðið er frjálst“, en
þann vamagla notar Tíminn
þegar hann kemst ekki hjá þvi
að birta greinar sem ritstjórn-
in er andvig. Og til enn frek-
ara öryggis var einnig sett
athugasemd fyrir neðan grein-
ina þar sem ritstjórnin lýsti
yfir því að hún væri ósam-
mála greininni.
1 grein sinni gagnrýndi Jón
Árnason m. a. harðlega
hverndg reynt væri a'ð fara
bak við þjóðina 5 öllum við-
ræðum og samningum um að-
ild Islands að Efnahagsbanda-
lagi Evrópu. Hann komst svo
að orði:
„Yfir öllu þessu máli hefir
hvílt óskiljanleg leynd til
skamms tima. Hefir leyndin
verið afsökuð með því, að hér
væri um „viðkvæmt utanríkis-
mál“ að ræða. Nú er erfitt að
greina milli þess. hva'ð kalla
má utanríkismál og inmanrík-
ismál. Reyndar var því ein-
hverntíma lýst yfir að ríkis-
stjómin mundi bera málið
undir Alþ.. áður en endanleg
ákvörðun yrði tekin. Mikið
var. Þessi feimni við að ræða
málið hér opinberlega var því
undarlegri, þar sem bæði á
Norðurlöndum og í Stóra-
Bretlandi var rætt og deilt
um hugsanlega þáttöku í
( Efnahagsbandalaginu fullum
fetum, á löggjafarþingum, op-
inberum fundum, og í dagblöð-
um þessara landa, en íslenzk-
ir stjórnmálamenn virðast oft
leita sér fyrirmynda að hátta-
lagi slnu hjá nágrannaþjó'ðum
þessum. Frá því hefir að vísu
verið skýrt, að forystumönn-
um Framsóknarfl. hafi verið
skýrt frá gangi málanna jafn-
óðum. En þeir hafa líka þag-
að og ER ÞÁ SÖK ÞEIRRA
ENGU MINNI EN STJÓRN-
ARFLOKKANNA í þessum
„Strompleik“.“
Sök Framsóknar er engu
minni en stjórnarflokkanma,
er þannig dómur Jóns Árna-
sonar í ágúst í haust — heilu
ári eftir að Erlendur Einars-
son lýsti samþykki sínu við
að send skyldi umsókn um að-
ild Islands.
Hentistefna
„Skiptir þá minnstu máli
hver afstaða kommúnista er“.
sagði Morgunblaðið 16. janú-
ar 5 fyrra, þegar það fagnaði
hinum ,.ánægjulegu“ og
„öfgalausu” skrifum Þórarins
Jón Árnason: Sök Framsókn-,
arleiðtoganna engu minni en
stjórnarflokkanna ?
Þórarinssonar. En „kommún-
istar“ höfðu ekki legið á liði,
síniu meðan leiðtogar Fram-
sóknarflokksins vom önnum
kafnir við þátttöku sína f
Strompleik stjórnarflokkanna,
og eins og jafnan fyrr hlutu.
margir Islendingar það heið-
ursheiti, þeirra á meðal sá~
heilsteypti maður. Jón Árna-’a
son fyrrverandi bankastjóri.
Allt frá því í ágúst 1961
höfðu þeir menn sem andstæð-
ir voru aðild Islands að Efna-
hagsbandalagi Evrópu lagt
kapp á að kynna þjóðinni
málavexti. Haldnir vom
margir fundir, gefin út rit,
birtar greinar í blöðum og
tímaritum, og sérstaka athygli
vakti það þegar hinn víð-
kunni norski prófessor dr.
Ragnar Frisch kom til Is-
lands. I fyrrahaust hafði þetta
umfangsmi'kla starf borið
þann árangur að augljóst var
að andstaðan gegn þátttöku
íslands var orðin ákaflega
víðtæk, þannig að leiðtogunum
var ekki lengur stætt á því að
pukra með málíð í samstarfs-
nefnd hemámsflokkanna.
Þá — og þá fyrst — breytti
forusta Framsóknarflokksins
um afstöðu. Ástæðan var ekki
snögg skoðanaskipti ieiðtog-
anna eftir eins árs makk,
lieldur einvörðungu óttinn við
kjósendur. Þarna birtist henti-
stefnan í sinni lágkúrulegustu
mynd, og mönnum sem ein-
hvers meta drengskap og heil-
indi í opinberu lífi hefur ó-
sjaldan orðið flökurt síðustu
vikurnar þegar Framsóknar-
leiðtogarnir hafa lýst forUstu
sinni í baráttunni gegn aðild
tslands að Efnahagsbandalag-
inu.
Spurning sem
svarar sér sjálf
Spurning manna um það
hvort hægt sé að treysta for-
ustu Framsóknarflokksins
svarar sér sjálf, þegar reynsl-
an er látin tala. Er hægt að
treysta Erlendi Einarssyni
sem samþykkti það í ágúst
1961 að send skyldi umsókni
um aðild Islands að Efna-
hagsbandalaginu ? Er hægt að
treysta Þórarni Þórarinssyni
sem mælti persónulega með
aukaaðild 14. janúar í fyrra og
hrakyrti þá menn sem mál-
uðu fjandann á vegginn? Er
hægt að treysta Eysteini
Jónssyni sem starfaði í leyni-
nefnd með stjórnarflokkunum
í heilt ár til að undirbúa að-
ild Islands að Efnahagsbanda-
laginu? Er hægt að treysta
Helga Bergs sem var með
Eysteind í nefndinni og samdi
ókjör af áróðursræðum um
verðleika Efnahagsbandalags-
ins? Ef til vill væri hægt að
treysta þessum mönnum ef
þeir kæmu heiðarlega fram við
þjóðina, vi'ðurkenndu fyrrj
mistök sín og færðu rök að
því að þeir hefðu skipt um
skoðun á einlægan og a'var-,
legan hátt. En þegar þeir
ljúga til um það i dag sem
þeir sögðu og gerðu í gær,
hvers er þá að vænta af þeinu.
á morgun? — Austri.