Þjóðviljinn - 12.05.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagur 12 maí 1963
ÞIÖÐVILJINN
Emanuel Lasker
Sama ár og Lasker háði
einvigið við Schlechter va.nm
hann aftur auðveldan sigur
yfir Janowsky í einvígi. Eftir
það át.ti hann fremur náðuga
daga fram til 1914, er efnt
var til miluls skákmóts í Pét-
ursborg. Þótt það mót væri
ekkert opinbert kandidatamót.
þá lá það í loftinu, að sig-
urvegarinn á þvi móti, eða sá
sem gengi nœstur Lasker,
mundi verða næsti áskorandi
hans um heimsmeistaratitil-
inn.
Á þessu móti kynntist
Lasker nýjum andstæðingi,
sem átti eftir að verða hon-
um þunkur í skauti, en það
var hinin 26 ára gamli kúb-
anski skáksnillingur J. R.
Capablanca.
Capablanca hafði þá unnið
hvern stórsigurinn á fætur
öðrum, og fæstir hinna eldri
meistara stóðu honum snún-
ing. Hann beitti krystaltærum
og rökréttum skákstíl og var
svo öruggur og fljótur að
hugsa, að stundum var því
líkast, að menn ættu í höggi
við einskonar skákvél fremur
en mennskan mann. Á þessu
móti mætti Lasker líka í
fyrsta sinn hinum unga rúss-
neska meistara Aljechin, sem
síðar varð heimsmeistari.
Það fór lika svo, að þessir
þrír meistarar höfnúðu í
þremur efstu sætunum Varð
Lasker fyrstur, Capablanca
annar og Aljechin þriðji. I
fjórða sæti kom hinn gamli
andstæðingur Laskers, Dr.
Tarrasch og í fimmta sæti
Marshall.
Fallið
En leikslokin segja l'ítíð um
þau hörðu vopnaviðskipti,
sem þarna fóru fram. Capa-
blanca hélt lengst af forust-
umni, og það var ekki fyrr en
undir lok mótsins, að Lasker
tókst að brjóta þennan unga
og spræka Ameríkumann á
bak aftur. í sögufrægri skák.
Capablanca varð svo mikið
um, að hann tapaði fyrir
Tarrascih í næstu umferð, og
þar með var sigur Laskers
tryggður. En hins vegar var
lýðum l.jóst, að þess yrði ekki
langt 'að bíða, að Capablanca
freistaði þess að rétta hlut
sinin.
Heimsstyrjöldin hindraði þó,
að þeir gerðu upp sakirnar í
einvígi fyrsta kastið. Sá drátt-
ur mun hafa verið Lasker ó-
hagstæður Hann tefldi frem-
ur lítið á styrjaldarárunum,
og á meðan fyrstu hárin tóku
að grána í vöngum hans, óx
hinn ungi andstæðingur hans
stðugt að reynslu og þroska.
Lasker mun hafa gert sér
glögga grein fyrir því, hvert
stefndi, en af æðruleysi gekk
hann samt til einvígis við
.Cáoablanca árið 1921.
Einvígið fór fram í Hav-
anna, eða í heimaborg Capa-
blanca. Sennilegt er, að
sá aðstöðumunur hafi haft
nokkur áhrif, en þó tæpast
til úrslita. Er 14 skákir höfðu
verið tefldar stóðu vinningar
9:5 Capablanca í hag. Þar af
hafði hann unnið 4 skákir, en
Lasker enga. Á þessu stigi
einvígisins gaf Lasker titilinn
eftir af frjálsum vilja. en fyr-
irfram var svo ákveðið, að sá,
sem fyrr ynini 6 skákir skyldi
teljast sigþrvegari. Ákvörðun
Laskers vjir því mjög skilj-
anleg, ekki hvað sízt, þegar
þess er g£f$t, að loftslagið á
Cubu átti f«vo illa við hann,
að það kostaði hann margra
mánaða spífalavist að ná sér
eftir einvígið.
En þvi fór fjarri að Lasker
léti missi tíeimsmeistaratitils-
ins hafa varanleg sálræn á-
hrif á sig, þótt vafalaust hafi
sá viðskilnaður ekki verið
honum sársaukalaus. Ekkert
var honum fjær skapi en feta
þar slóð Steinitz, sem bugað-
ist andlega yfir ósigri sínum.
Til þess var Lasker alltof
kaldhygginn heimspekingur
og skynugur um mannleg ör-
lög. Af hjartans rósemi tók
hamn að sökkva sér niður í
ýmis önnur hugðarefni s'ín,
svo sem stærðfræði, heim-
speki og fagurfræði, en meðal
margs annars var þessi tröll-
aukni hugsuður vel liðtækur
leikritahöfundur.
Hélt þó velll
En ekki lét Lasker þó skák-
gyðjuna gjalda varaniéga
brigðlyndis sins. Þess var ekki
langt að bíða, að hann léti
aftur verulega til sín taka á
skákborðinu. Kemur þá að
Capablanca
því, sem áður var sagt að
engin brotalöm myndaðist á
skákferli hans við missi
heimsmeistaratitilsins.
Á skákþingi í Márisch
Ostrau í Tékkóslóvakíu 1923
vann hanni fyrstu verðlaun,
fyrir ofan menn eins og Reti.
Grúnfeld, Euwe, Bogoljubow,
Tartakower og fleiri. Og þess
var skammt að b'iða, að hann
ynni annan sigur enn stærri.
Það var á stórmótinu í New
York árið 1924. Þetta var ell-
efu manna mót og tefld tvö-
föld umferð. Voru þar flestir
sterkustu skákmenn heimsins
samankomnir, þeirra á meðal,
auk Laskers, bæði Capablanca
og Aljechin, svo og Marsihall,
Reti. Bogoljuibow, Maroczy.
Tartakower o fl
Aljcchin
Mot þetta var hið mesta,
sem haldið hafði verið síðan
í Pétursborg 1914 eða 10 ár-
um áður. Á því móti var. sem
áður er getið, röð efstu
manna: Lasker, Capablanca,
Aljechin. Hvernig mundi nú
tíminn hafa stokkað spilin?
I byrjun mótsins hefúr
heimsmeistarinn Capablanca
sjálfsagt verið talinni sigur-
stranglegastur, en Lasker
sennilega verið talinn hafa
góða möguleika á að ná öðru
eða þriðja sæti. En Lasker
var á öðru máli. Þótt hann
leitaði ekki fast eftir því að
hremma heimsmeistaratitilinn
aftur úr höndum Capablanca
í nýju einrýígi, þá mun honum
hafa þótt hlýða að minna hinn
unga heimsmeistara á, að kór-
óna hans hafði áður setið á
engu óverðugra höfði.
Þarna vann Lasker að
margra dómi mesta skáksigur
lífs síns og hreppti fyrstu
verðlaun með yfirburðum.
Hann hlaut 16 vinninga af 20
mögulegum, eða 80%, sem er
nálega einsdæmi og einstætt
afrek á móti, þar sem þó er
um harðvítuga samkeppni að
ræða og skæðustu keppinaut-
arnir eru til staðar.
Capablanca verð að láta sér
nægja anmað sætið með 14^2
vinning og Aljeehin þriðja,
með 12 vinninga. Mannspilin
höfðu þanig, þrátt fyrir allt,
ekki stokkazt betur en þetta
á árunum sem liðin voru frá
orustumni í Pétursborg.
Árið eftir hreppti Lasker
annað sætið, á eftir Bogolju-
bow á skákþingi miklu í
Moskvu, og aftur hafði hann
Capablanca fyrir neðan sig. í
þriðja sæti En eftir það mót
tók hann sér langa hvíld og
mun raunar hafa áformað að
draga sig fyrir fullt og allt í
hlé frá opinberum kappteflum,
þótt rás atburðanna yrði önn-
ur. Sem fyrr hafði hann
gnægð annarra áhugamála að
„drepa tímann“ með, komst í
fremstu röð bridgespilara og
var skákfréttaritari um skeið.
Leið svo fram til þess. er
nazistar komust til valda í
Þýzkalandi og Hitler tók að
sér að umskapa heiminn. Má
segja, að það væri táknrænt
um þá umsköpun alla, að eitt
af fyrstu verkum hans var að
flæma hinin aldna snilling frá
eignum sínum og neyða hann
til að yfirgefa ættland sitt.
Stóð nú Lasker aftur í sömu
sporum og á stúdentsárum
sínum 1 Berlín, eignalaus mað-
ur og snauður, nema að þeim
andans auði. sem hinir
„hreinu Aríar“ gátu ekki frá
honum tekið. Og aftur va%'i
honum gripið til skákarinnar.
til að afla sér og konu sinni
lífsviðurværis.
Síðasta mótið
Á árunum 1934—36 tefldi
hann á fjórum stórmótum.
Hafði hann þá ekki teflt opin-
berlega um 9 ára skeið, ,og
þar sem hann var auk þess
orðinn meira en hálfsjötugur
að aldri, þá hefði mátt ætla.
að það væri honum algjört of-
urefli að þreyta kapp við öfl-
ugustu meistara þess tíma. En
sennilega hefur Lasker aldrei
sýnt jafnglögglega af hve
traustum efniviði hann var
gjör og einmitt á þessum ár-
um. Að visu náði hann ekki
aftur allra hæsta tindinum.
En hann var þó ekki fjær
honum en svo, að í Moskvu
1935, náði hann öðru sæti á
eftir þeim Botvinnik og Flohr,
aðeins hálfum vinningi neðar
en þeir og hafði þá enn Capa-
blanca fyrir neðan sig og
vann hann i frægri skák. 1
Ziúrich, árið áður hafði Lask-
er tapað fyrstu og síðustu
skákinni, sem hann tap-
aði fyrir Aljechin á ævinní!
Var Aljechin þá heimsmeist-
ari og upp á sitt bezta. Á því
móti varð Lasker 5. af 16
keppendum. I Moskvu 1936
náði Lasker ekki jafngóðum
árangri og árið áður, varð 6.
af 10 keppendum.
Síðasta mótið, sem Lasker
tefldi á, var svo í Notfingham
sama ár (1936). Var það tví-
mælalaust sterkast þessara
móta og sögulegt að því leyti,
að þar tefldu fjórir heims-
meistarar þrír fyrrverandi,
svo og Euwe, sem þá hélt titl-
inum. Við getum raunar nú
allt eins sagt, að þar hafi
teflt fimm heimsmeistarar. ef
við teljum með Botvininik, nú-
verandi heimsmeistara, en
hann var einnig meðal kepp-
enda. Alls voru 15 þátttakend-
ur. Skiptust þeir þv‘i sem næst
í tvennt. hvað vinningatölu
snerti, því 8 efstu mennárnir
voru svo að segja í einum
hnapp, en síðan kom tveggja
og hálfs vinnings glufa í
keðjuna.
Úrslit urðu: Vinn.
1—2 Botvinnik ...... 10
1—2 Capablanca .... 10
3—5 Euwe .............. 9V2
3—5 Fine .............. 9V2
3—5 Reshevsky ......... 9%
6 Aljechin...........9
7—8 Lasker ............ 8Y2
7—8 Flohr ............... 8V2
Næsti maður var svo með
6 vinninga o s. frv.
Má áf þessu ljóst vera, að
þessi síðasti kafli á skákferli
Laskers varð ekkert fiasco,
heldur góð lokasena mikils
listamanns, enda þótt Adolf
Hitler ætti óbeint mestan
þátt í að kalla hann aftur
fram á sviðið.
Eftir skákþingið 5 Nottir.g-
ham tók Lasker ekki framar
þátt i opinberri skákkeppni.
Lasker
Dvaldi hann um skeið í
Moskvu, en síðla árs 1937 hélt
hann til Bandaríkjanna og
dvaldist þar til dauðadags.
Hvað er svo að segja um
skákstíl Laskers og áhrif hans
á samtíð og eftirkomendur ?
Og í hverju voru yfirburðir
hans fólgndr?
Stíll Laskers
Að sjálfsögðu þarf ekki að
fara í grafgötur um þáð, að
maður eins og Lasker, hlaut
að hafa mikil áhrif á samtíð
sína og þá sem á eftir komu,
þótt þau áhrif væru og séu
kannski meira óbein en bein.
Aljechin taldi Lasker t. d.
læriföður sinn og gekk svo
langt að telja hugmynd skák-
taflsin® fjarstæða án Laskers.
Ekki er þó hægt að segja, að
Lasker væri frumkvöðull
neins sérstaks skákskóla, eins
og t.d. Steinitz, og hann lagði
tiltölulega lítið til skákteórí-
unnar og ruddi lítt nýjar
brautir í skákbyrjunum. Og
þótt Lasker skrifaði allmikið
um skálc og gæfi meðal ann-
ars út rómaða kennslubók, þá
var honum ekki tamt að setja
fram algildar kennisetningar
í skák né framfylgja þeim við
skákborðið. Er þá komið að
-------------------SlÐA J
kjarnanum 5 hernaðartæknl
Laskers, sem ástæða er til að
skýra nokkru nánar.
Segja má, að Lasker fylgdi
í verki einskonar afstæðis-
kenningu í skák, þar sem
hann miðaði flestar sínar að-
gerðir við ákveðinn afstöðu-
punkt. sem ýmsum meisturum
fyrr og siðar, hefur láðst að
taka fullt tillit til. Þessi af-
stöðupunktur var háttvirtur
andstæðingur hans, persónan,
sem hann þreytti skák við
hverju sinni. Steinitz, Tarr-
asch og velflestir meistarar
þeirra tíma beittu jafnan hlut-
lægu mati í leit sinni að bezta
leiknum. Steinitz lét meira að
segja svo ummælt, að frá sínu
sjónarmiði skipti það ná-
kvæmlega engu máli, hvort
andstæðingurinn væri ein-
hverskonar skákvél eða mann-
leg vera af holdi og blóði.
Slíkt mumdi engin áhrif hafa
til né frá á taflmennsku hans.
Lasker gerði sér hins vegar
glögga grein fyrir því, að
tefld skák er ekki framleiðsla
eins heila, heldur tveggja, og
hæpið er, að unnt sé að vinna
skák, án þess, að andstæð-
ingurinn láti þar einhverja
hjálp í té.
Þess vegna var fyrsta boð-
orð hans ekki endilega að
finna „objektívt" bezta leik-
inn heldur fyrst og fremst
þann leik, sem væri andstæð-
ingnum óþægilegastur. I æði
mörgum tilvikum fer þetta
tvenmt auðvitað saman, en
þarf ek'ki andilega að gera
það.
1 ljósi þessarar vitneskju
verður skiljanlegra. hvernig
Lasker braut ýmsa höfuðand-
stæðinga sína gjörsamlega á
bak aftur svo göldrum var
likast, og þeir nutu alls ekki
styrkleika síns til fullnustu
Framhald á 12. síðu.
KROSSCÁTA 10-1963
LÁRÉTT: 1 skip. 6 bjástur. 8 kindina. 9 guð.
10 hestnafn. 12 blossar. 14 vísa á. 16 fljótt.
18 andstreymi. 21 forfaðir. 23 fróðari. 25
smá. 28 heiti. 29 bráðléleg. 30 steinn. 31
rennslisop.
LÖÐRÉTT: 1 óþrifleg. 2 rándýr. 3 gremst.
4 eldstæ'ðið. 5 konungur. 6 fuglinn. 7 glitra.
11 stormur. 13 þyrma. 15 menin 16 gírugur.
17 karlnafn. 19 væsklar. 20 tala. 22 skemmt.
24 eldstæði 26 steinn. 27 lág.
LAUSN Á KROSSGÁTU 9 — 1963.
LÁRÉTT: 1 skattana. 6 sek. 8 fornöld.
drasl. 10 afræ'ð. 12 aldamót. 14 írra.
brynni. 18 glæran. 21 krói. 23 arftaki.
mjálm. 28 landa 29 nostrar. 30 nös.
aurhlífin.
LÓÐRÉTT: 1 sofna. 2 aurar. 3 tjöldin.
nuddar. 5 andúð. 6 skammar. 7 kalatún.
fór. 13 lagó. 15 rikk. 16 bjallan 17 ylfing
19 Limasól. 20 afl. 22 rifnar. 24 afana. :
áhrif. 27 mærin.