Þjóðviljinn - 19.05.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagurinn 19. maí 1963
ÞIÓÐVILISNN
SÍÐA 1
Vefurhús (Sumarhus), Sœnautasel, Rangárlón, Lindasel,
HáreksstaSir, GestreiSarstaSir (,,i heiSi"), Brunahvammur.
Þeim fœkkar nú óSum er. slitu barnsskóm á heiSaflákum
Bjarts i Sumarhúsum. Þar munu jbó um skeiS hafa veriS nœr
tveirtugir bœja. ViSskulum heyra i dreng frá GesfreiSarst öSum
Jón Benjamínsson á Háreks-
stöðuni. — Hann bjó lengst
allra í heiðinni, 42 ár — cn
„varð úti“ á gamalsaldri í
Ameríku.
Við vorum fyrir nokkru hjá
Stefáni á Guðmundarstöðum,
en þegar Gunnar og Bretinn
komu frá eintali sínu við guð,
laxinn og ána kvaddi ég Stef-
án og ekið var út sveit. Það
var tekið að kvölda, en Gunn-
ar kváðst þurfa að hitta fólk
á bæ við veginn. Bretinn og
ég biðum í bílmum og virtum
fyrir okkur nýbyggt hús á
bænum; þau gérast ekki
reisulegri annarsstaðar. En
svo vorum við umsvifalaust
sóttir og settir að matborði.
Innan veggja var sízt minni
myndarbragur en ytra útlit
gaf til kynna. Hrappsstaðir
nefnist bærinin og búa þar
bróðursynir Benedikts frá
Hofteigi. Hafa þeir að mestu
byggt hús sitt sjálfir og rækt-
að mikið tún, og virðist ekki
meiri myndarbragur á öðrum
bæjum.
Þarna inni var „afi“ að
hjala við lítinn svein. „Hanm
Jakob getur svarað spurning-
um þínmm um heiðina". sagði
Gunnar. En Jakob Benedikts-
son kvaðst fátt vita frásagn-
arvert. Samt hitti ég hann
daginn eftir úti í Vopnafjarð-
arkaupstað, þar sem hann var
að rifja ilmandi flekk.
— Hvar og hveneer ertu
fæddur Jakob?
— Ég er fæddur á Arnórs-
stöðum í Jökuldal 1886. Svo
var ég í 3 ár á heiðarbýlinu
Gestreiðarstöðum og kom á 4.
ári hingað til Vopnafjarðar-
byggðar.
— Mér er sagt að þú sért
xn. a. búfræðingur. glímumað-
ur og leikari; hvenær varst
þú á búnaðarskóla?
— Ég fór að Hólum 1906.
Sigurður Sigurðsson var skóla-
stjóri þar þá. Fyrri veturinn
voru nemendu'r 47, en eitt-
hvað færri veturinn eftir.
— Var búnaðaráhugi svona
mikill þá —■ og hvemig var
kenmslan?
.— Já, þá höfðu menn á-
huga fyrir að læra að foúa.
Kennslan var aðallega ibókleg
SMALIh
ÚR
HEIÐINNI
og að nafninu til leikfimi-
kennsla — og svo var kenn-
arinm stundum að fara út með
okkur og láta okkur ganga í
takt!
Mislingarnir komu seinni
veturinn. Það fylgdi þeim á-
kaflega mikill hiti. Læknir-
inn fékk ekkert að gert — þá
var ekki komið á veg með
sprautur eins og nú. A. m. k.
tveir uröu að hætta af þessum
sökum.
— Var engin verkleg
kennsla ?
— Sigurður Sigurðssoni var
yfir Gróðrarstöðinni á Akur-
eyri og nokkrir piltar voru
þar á vorin. Þar var garðrækt
og gripið í að kenna piltum
að plægja. Margir nemend-
anna voru með hugann við
þetta og urðu flestir bændur.
Ég held það hafi slegið illi-
lega á þann hugsunarhátt niú.
Flestir kváðu nú fara á aðra
skóla en bændaskóla. Eöa
horfir ekki til vandræða með
þenna búskap nú? Menn hafa
vélar, en þar sem þeir eru
einyrkjar þurfa þeir að þræla;
flestir þurfa að hafa mikið til
að búin beri sig — og svo er
þetta linnulaus þrældómur ár-
ið um kring.
Nú er sá hugsunarháttur,
að fólk vill e'kki vera í sveit.
Það er tilviljun ef hægt er að
fá kaupakonu — já ég held
þær vilji heldur allt annað!
— Svo varstu glímumaður?
— Nei, það er ékki orð á
gerandi að ég hafi gl'ímt. Við
gl'imdum stundum á Hólum.
Svo asnaðist ég út í glíímu, á
Akureyri. Jóhannes Jósefsson
stóð fyi'ir því. Þá fór maður
úr liði í glímu við Jóhanmes.
Maðurinn hélt sér uppi á
hendinni, en Jóhannes þrýsti
honum þá niður og fór mað-
urinn úr liði. Það voru margir
Þingeyingar í hópnum og
reiddust þessu ákaflega.
Glíma sú leystist upp.
— Og svo ertu leikari? Það
er sagt aö þú sért bezti
Skugga-Sveinn landsins.
— Það var einhvem tíma
efti'r 1920 sem ég tók þátt í
að leika. Svo var allt í einu
tekið upp á því að láta mig
leika Skugga-Svein Ég hugs-
aði mér strax að leika
Skugga-Svein á þann hátt að
vera einber ribbaldi....Nei,
ég get ekki fundið neitt gott í
Skugga-Sveini frá höfundar-
ins hendi; ekkert nema hörk-
una. Hann finnur ekki til þótt
stúlka dæi 'I höndum þeirra!
Hann er alltaf jafn járnkald-
ur, nema þetta eina: þegar
hann lofar Katli þv'í að hann
skuli aldrei falla í manna-
hendur. Nei, ég hef ekki átt
við að leika nema Skugga-
Svein, en til þess hafði ég
góðan róm.
— Svo hefur þú verið verk-
stjóri hér á Vopnafirði?
— Já, 1910 var ég fenginn
til að fara til Reykjavíkur og
læra slátmn og meðferð kjöts
hjá Sláturfél. Suðurlands. Hér
á Vopnafirði var saltkjöts-
verkun fram eftir öllu. Árið
1930 var byggt hér frystihús
og var síðan látið heita svo
að , ,ég stjórnaði slátruninini.
.... Nei, það em ekki 5 ár
síðan ég hætti að skipta mér
af vinnubrögðum, en hef verið
— Nei, nei. Mér lelddist
aldrei. Vildi miklu heldur sitja
hjá um nætur en um daga.
Það var tvíbýli og strákurinn
af hinum bænum sat hjá á
daginn. — Þetta var óskap-
legt göngulag, alveg fram á
svartanótt. Ég er hræddur um
að yngri menn nú yrðu skrítn-
ir ættu þeir að fara í slíkar
gönguferðir.
— Og leiddist þér raunveru-
lega aldrei á næturnar?
— Nei, mér leiddist aldrei
í hjásetunni á nætumar, nema
mér var illa við þoku. Þú get-
ur ekki hugsað þér, hvað það
var gaman í góðu veðri þegar
sólin var að koma upp á næt-
urnar! Það var dásamiegt; al-
veg ógleymanlegar stundir.
-— Þú hefur þá gleymt að
vera syfjaður!
— Ég man ekki eftir að ég

Jakob Benediktsson lítur upp frá flekknum s.l. sumar.
andi í rigningu, — og renm-
andi votur í fætur um leið og
maður steig útúr túninu. En
ég fór ekki að finna tii í fót-
um fyrr en ég hætti að vera
blautur í bætur! En oft var
manni kalt á fótum.
Nokkra vetur gekk ég á
beitarhús og vildi þá helzt
ekki láta skóna mína þiðna á
mæturnar, þVÍ væru þeir ekki
of stuttir var manni alltaf
hlýtt ef þeir héldust frosnir.
■ — Þú hgfgr yprið. á, §kinn-
skóm?
— Já, ég gekk á íslenzkum
skóm fram eftir allri ævi;
J >ni
ÍÍ?K:í%

Framhlið Háreksstaðabæjarins. Teikninguna gerði Gísli Jónsson ritstj. eftir minni, en þarna
ólst liann upp og Einar Páll ritstj. Lögbergs og sr. Sigurjón í Kirkjubæ, ásamt 6 öðrum syst-
kinum. Þessi torfbær í heiðinni lætur ekki mikið yfir sér — en þarna lásu þeir stjörnufræði
og flestar ísl. ljóðabækur auk alls annars. — I bókinni HAUGAELDAR. sem út kom á s. 1.
hausti segir Gísli frá Uuppvexti sínum í hciðinni.
þarna á hverju hausti........
Framleiðslan hefur margfald-
azt frá því sem áður var.
— Blessaður segðu mér
eitthvað af lífinu í heiðinni.
— Sem drengur var ég í
Selárdal og passaði þá ær og
um fermingu fór ég I Foss og
passaði ær fyrstu sumurin og
sat hjá uppi í heiði.
— Leiddist þér í heiðinni?
væri syfjaður, en bitmýið
angraði mann stundum mjög
mikið 5 hjásetunni. Þegar fór
að rjúka á bæjunum vissi
maður að skipti voru að nálg-
ast.
— Áttuð þið ekki kofa í
hjásetunni?
— Nei, við höfðum engan
kofa, og það var verst. Ég var
í vaðmálsúlpu sem varð renn-
komst á lag með að gera
skóna mína sjálfur og lík-
aði það síðan bezt. Nú er
að verða yfirgnæfandi fólkið
sem veit ekki. hvað „íslenzkir
skór“ eru......Nei, yfirleitt
gerðu karlmenn ekki skó; ég
man að vinnukonumar sett-
ust frami í bæ til að bæta skó
þegar karlmenn máttu fara
að sofa. Þá var líka gripið í
prjóna hverja stund. Nú býst
ég við að fjöldinn allur af
karlmönnum skammist sín
fyrir að láta sjá sig I ullar-
sokkum; finnst það „púka-
legt“.
— En hvað um býlin í
heiðinni ?
— Inini af Fossi voru Kálf-
fell. Arnarvatn og Bruna-
hvammur. Man ekki hvað öll
býlin í Jökuldalsheiðinni
hétu, þau voru mörg, þeirra á
meðal Fagrakinn, Hliðarendi,
Háreksstaðir og Gestreiðar-
staðir. Síðast var búið í Heið-
arseli.
— Hvernig komust menn af
í heiöinni áður fyrr?
— Ég hef aldrei getað skil-
ið hvemig menm lifðu á 20—
30 ám uppi í heiði. Kamnski
hefur það verið fyrir það hve
ærnar gerðu gott gagn:
smjöri og skyri var safnað,
en kjöt mun hafa verið af
skornum skammti, því menn
urðu að reita það frá sér upp
í úttekt, kornmat og annað
óhjákvæmilegt. Eitt létti að
sjálfsögðu með búskapnum í
heiðinni: það var silungsveið-
in. Á vetrum skutu menn
rjúpur — en fjarskalega
byggðist þetta mikið á roll-
unum og mjólkinni úr þeim.
Birtan mun ekki hafa verið
merkileg á vetrum: grútar-
lampar og olíutýrur. En
það komu ekki upp veik-
indi hjá þessu fólki. Fjór-
ir bændur í Vopnafirði-
eni synir bóndans á Gestreið-
arstöðum — aldir þar upp.
Bóndi á Jökuldal sagði mér
að börnin,- sem voru mörg,
myndu aldrei hafa verið
svöng, en erfitt myndi hafa
verið að klæða þau; konan
komst ekki yfir það, því að þá
voru tækin aðeins kambur og
rokkur til að vinna með, en
svo fóru þau að senda ull til
vinnslu i Noregi. Þetta er
býsna hraust fólk.
Það bjó lengi sami maður-
inn á Háreksstöðum: Jón
Benjamínsson og Guðrún
Jónsdóttir kona hans. Þau
áttu 9 börn og komu þeim
öllum til manne; sum þeirra
Framhald á 8. síðu.
VOPNAFJÖRÐUR -
FÓLK OC BYCGÐ
Jakob Benediktsson í Vopnafirði segir frá liðnum tímum