Þjóðviljinn - 31.05.1963, Blaðsíða 4

4 SlÐA
Cttefandi: Sameiningarflokkur aíþýfVu — SósIaUstaflokk-
urinn. —
Ritstjórar: ívar H. Jónsson. Magnús Kjartansson, SigurB-
ur GuSmundsson (áb)
Fréttaritstjórar: Jón Bjarnason. Sigurður V BYiSbjófsson.
Ritstió"- '— J'-1- nupiýsingar. orentsmiðia: Skólavörðust. 19
Slmi 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr 65 á mánuðl
„í sátt og samlyndr
Kosningabarátta stjórnarblaðanna byggist nú
einkum orðið á heilsíðu viðtölum — og þaðan
af meira — við „viðreisnarráðherrana“, þar sem
þeir eru látnir vitna um eigið ágæti. Mun þetta
stafa af því, að liðsmenn þeirra eru orðnir upp-
gefnir á málsvörn fyrir þá, og telji þeim því
skyldast að standa sjálfir fyrir gerðum sínum.
Alþýðublaðið leiðir í gær fram á sjónarsviðið Guð-
mund í. Guðmundsson utanríkisráðherra og er
inntakið í máli hans það, að Bretar hafi látið af
ágengni og ofbeldi við okkur, og að yfirtroðslur
„varnarliðsins" hafi heldur minnkað upp á síð-
kastið og því lifi íslendingar nú „í sátt og sam-
lyndi við allar þjóðir“. Þannig verður utanríkis-
ráðherra það á að játa, að einu þjóðirnar, sem und-
anfarin ár hafa sýnt okkur yfirgang og ofbeldi,
eru helztu bandamenn okkar í Atlanzhafsbanda-
laginu, og er það vissulega athyglisverður vitnis-
burður um bræðralag þeirrar stofnunar.
|7n það vekur þó ekki minni athygli, að utanrík-
JLli isráðherra minnist ekki einu orði á þá alvar-
legu deilu, sem nú s'tendur yfir milli ríkisstjórna
íslands og Bretlands vegna landhelgismálsins.
Brezka stjórnin hefur lýst því yfir, að hún beri
fulla ábyrgð á því, að skipstjóra togarans Milwood
var skotið undan íslenzkri löggæzlu með aðstoð
brezka flotans. Þar með, hefur brezka stjórnin í
raun og veru rofið sjálf þann nauðungarsamning
um landhelgismálið, sem hún knúði undansláttar-
mennina íslenzku til að gera við sig 1961. Væri
einhver manndómur til hjá íslenzku ríkisstjórn-
inni, hefði hún að sjálfsögðu lýst því yfir eftir
þessa atburði, að íslendingar væru ekki lengur
bundnir af nauðungarsamningnum við Brefa. En
þess 1 stað gengur utanríkisráðherra fram á sjón-
arsviðið og bætir því ofan á fyrri smán í þessu
máli, að nú fyrst lifi íslendingar „í sátt og sam-
lyndi við allar þjóðir“. Það sætir vissulega furðu,
að slíkir menn skuli leyfa sér að bera þá bón upp
við kjósendur, að þeir fái að sitja í ráðherras'tólum
eftir kosningarnar 9. júní. En skýringin er þó ein-
föld: í þessum kosningum er það eina baráttumál
Alþýðuflokksráðherranna að halda stólunum
sínum.
Undirtektir atvinnurekenda við kröfum verka-
lýðsfélaganna um kjarabætur eru næsta at-
hyglisverðar. Þeim er vísað á bug skilyrðislaust,
og augsýnilegt, að atvinnurekendur vilja ekki
hefja samningaviðræður fyrr en eftir kosningar.
Þetta gerist á sama tíma og þjóðarframleiðslan
hefur stóraukizt að verðmæfum og gróðamyndun-
in í þjóðfélaginu því aldrei verið jafn ör, en þrátt
fyrir það hefur verðmæti vinnulaunanna minnk-
að. Vöflur atvinnurekenda í samningunum núna
sýna það og sanna, að samningsaðstaða verkalýðs-
félaganna er fyrst og fremsf komin undir úrslit-
um kosninganna. Haldi stjórnarflokkamir velli í
kosningunum mun áfram fylgt kjaraskerðingar-
stefnunni og kröfur verkalýðs'félaganna hunds-
aðar. Styrkleiki Alþýðubandalagsins eftir kosn-
ingar verður því mælikvarði á samningsaðstöðu
verkalýðsfélaganna og þann árangur sem laun-
þegar geta vænzf í hagsmunamálum sínum. — b.
HÓÐVILIINN
Föstudagur 31. maí 1963
Guðmundur Einarsson
frá Miðdal
Fæddur 5. ágúst 1895 — Dáinn 24. maí 1963
,.Og nú fer bráðum að setja
að manni byggðahrollinn". Þó
að nokkuð langt sé um liðið
siðan Guðmundur frá Miðdal
heyrðist mæla þessa óviðjafn-
anlegu setningu, hljóta allir
vinir hans að harma, hversu
snemma ög sviplega för hans
var heft, og þó þeir mest sem
þekktu hann lengst og bezt.
Nýyrðið byggðahrollur lýsir
betur en langar ræður við-
horfi Guðmundar til fjalla-
ferða og útilífs. Þó voru fáir
menn vinsælli en Guðmundur.
Hann var allsstaðar sannur
aufúsugestur í byggðum Af
honum stafaði öryggi og gleði.
Hlátur hans var eins og læk-
ur á steini eða vorblær i
laufi En hann var landnáms-
maður óbyggðanna, heima-
maður á öræfum. Tign þeirra
og frelsi voru hans annað eðli,
hans eina líf. Lítilmótleg við-
fangsefni, auvirðileg áhuga-
mál, stóra harma gat verið
að finna í byggðum, en til
fjal-la léttir slíku af: Hýstu
aldrei þinn harm. Það er bezt
Að hei-man, út, e.f þú berst í
vök.
Guðmundur var sannur
brautryðjandi i fjallaferðum.
Grein hans i Eimreiðinni 1928,
Likamsmennt og fjallaferðir,
var vakningarrjt. „Fleiri og
voðalegri slys hljótast af
hreyfingarleygi en fjallgöng-
um“, stendur þar. Ferða-menn-
ing okkar á fáu-m mönnum
eða engum, meira að þakka.
Störfin i Ferðafélaginu þekkja
aðrir betur en ég, en frá stofn-
un Qg starfi Fjallamannafélags-
: iúS 'á ég margár góðár minn-
ingar: Hvítasunnuferðin 1939.
þegar staðurinn var valinn fyr-
( jr^ skóla félagsins á Fimm-
vörðuhálsi — samkomustaður
a-llra vinda —, eða þegar skál-
inn var reistur í Tindafjöll-
um Var það ekki tá-knrænt?
Beint frá stofnun lýðveldisins
í júní 1944. Úr hemáminu í
byggðum, til þess að helga
sjálfstæðið „í faðmi jökla-
landsins, er oss ól“, skapa
æskunni athvarf og griðland
„ofar tímans glaumi“. — „Þeir
fella ekki hnjúkinn gem ham-
rammur gnæfir við ský. Þeir
hindra ekki að geisladýrð
morgunsins tendrist á ný “
Skáldin hafa lýst landi okk-
ar í ýmsum myndum, en mjög
í hillingum og úr fjarlægð. Við
þekktum það einnig úr þjóð-
sögum og af sárri reynslu kyn-
slóðanna; land Fjalla-Eyvindar
og Reynistaðabræðra, land til gð
hrekjast í fyrir ástina, land til
að svelta í. land til að verða
úti í. land til að drukkna við
strendur þess. Fagurt og ógur-
legt, sagði Bjarni Thorarensen,
og það er sannmæli.
En Guðmundur frá Miðdal
fékk sinn skóla i Þorlákshöfn
Að róa í Höfninni eða á Sela-
töngum. Það var prófraun
karimennskunnar. Síðan kom
framhaldsnám á fjöllum, Og
Guðmundur varð jafnoki lands-
ins. Á hans stærstu stundum
voru hann og landið eitt. Þetta
ægifagra land. fossar Qg fljót,
fjöll og jöklar. og þessi friði
íturvaxni. glæsiiegi maður, í-
mynd allrar hreysti og karl-
mennsku.
Allur skáldskapur örnefn-
anna Jifði í Guðmundi. Hann
sveipaði hvert heiti blæ sög-
unnar, húmi hennar og bjarma:
Kjölur. Ódáðahraun, Eyvindar-
kofaver Heljarkambur. Beina-
brekka, Fagrahlíð, Útigöngu-
höfði Gljúfurléitir. Vonar-
skarð.
Hann opnaði okkur Hvanna-
lindir á ný, 0g. aftUt-
Grimsvótn aftur.
Starkaðsver. Honum varð
tíðrætt um þennan stað: „Ang-
ur og mein fyrir auðarrein ofi
hafa skatnar þegið; Starkaðs
bein und stórum steþn um
stundu hafa legið“.
Frásögn Guðmundar tók öll-
um skáldskap fram. Ýkjur. Já.
Maður lifandi. En snilldin og
gleðin. Þar átti hann engan
sinn líka Og veruleikinn var
alltaf hugarburðinum meiri og
hrikalegri. Og skáldskapurinn
veruleikanum sannari. Eru
ekki þeir Bjartur í Sumarhús-
um og Jón Hreggviðsson meiri
íslendingar en við hinir allir
til samans. Og ef Guðmimdur
Ejnarsson var líka brot af Búa
Guðmundur frá Miðdal
Árland og mörgum fleiri i við-
bót við hina tvo? Er þá ekki
eins og hver sjái sjálfan sig?
Hver em eg, að eg líki mér
við Hindenburg? ,,
Veiðimennskan. Þar komust
fáir með tæmar sem Guðmund-
ur hafði hælana. Þeir aukvisar
sem nú eru að SufáasT við ací
dorga lækjarlontur út um bíl-
glugga. eða kaupa sjálfdauðan
fugl í búð. þeir hefðu átt að
sjá til Guðmundar þegar mest.
var um að vera. Þar fór ailt
saman; lag og þolinmæðj, kapp
og veiðisæld. Og þrekið.
Með Guðmundi er genginn'
einhver glæsilegasti fulltrúi
aldamótakynslóðarinnar á ís-
landi. Stór í fátækt sinni. hóg-
vær í upphefð sinni. Og þrátt
fyrir ytri atvik og augljósar
freistingar, var það ísland sem
hann helgaði líf sitt.
Guðmundur ritaði fjölda
greina í blöð og tímarit og
nokkrar bækur. Þetta er mis-
jafnt að gæðum. En hið bezta
hefur á sér snið og einkenni
hinnar upprunalegu snilldar.
Hin stutta frásögn, Skuggarn-
ir á Kili, er gott dæmi þessa.
Alkunnur var áhugi Guðmund-
ar fyrir „háborg íslenzkrar
menningar“ á sínum tíma og
skrif hans um það mál, þegar
verzlunarhluti borgarinnar
„heldur áfram að híma í synd-
um sínum“, eins Qg Guðmund-
ur hefur eftir Kjarval í þéssu
sambandi.
Guðmundur frá Miðdal sann-
aði í verkj trú sína á iandið
og gæði þess Hann rannsak-
aði jarðefni og breytti þeim í
Hstfagra gripi, Hann kom
fyrstur manna með hagnýtar
tillögur um fegrun steinhúsa.
Hann var um sinn einna síð-
astur af þeim hópi íslendinga
sem unnu að þjóðþrifamálum
í sjálfboðavinnu, en létu sipn
eigin hag he’.dur sitja á hak-
anum. Stundum varð þetta við-
horf á kostnað listarinnar.
Bkki leikur á tveim tungum,
að sumt af því sem Guðmund-
ur gerði í listgreinum sjnum
er meðal hins yndislegasta sem
fslendingur hefur skapað t d.
sumar raderingar hans og mál-
verk, en annað virðirt bera
þess merkj að stundir til skap-
andi listar væru teknar frá
aðkallandi féiagsmálum. og
jafnvel nokkuð af skornum
skammti.
Við Guðmundur urðum ná-
grannar árið 1927 og nokkuð
málkunnugir Seinna vorum
við ferðafélagar og samstarfs-
menn.
Ég hef fáa menn þekkt sem
ég hef haft meiri mætur á.
Guðmundur var alveg óveniu-
lega heilsteyptur pqrsónuleiki,
og margvíslega klofinn. frábær-
lega grandvar í öllu viðhorfi
til lífsins En eindrangurinn —
Framhald á 2. síðu.
Huggunarbók fyrir íhaidsmenn
íá
I
I
*
!
I
►►► hugleiðingar örvarodds
Á bók fyrir framan
mig er stimplað: Library,
AF 2459 LO Keflavik,
Iceland Property of
USAF. Þetta er þó engin
njósnaskýrsla, heldur
rakst ég á bókina hjá
fornsala, og stendur líka
stimplaö á hana „dispos-
al“, sem hlýtur að þýða
að Bandaríkjaherinn á
fslandi hafi mátt missa
hana. Þetta er bók eftir
tvo virðulega Banda-
ríkjahöfunda, bók sem
ætluð er til huggunar
vissum manntegundum,
en bandarískir eru ein-
mitt örlátir á þess kon-
ar huggunarbókmenntir.
Hún heitir: „How to be
Popular though Con-
servative" eða því sem
næst „Hvernig það má
fara saman að vera vin-
sæll og þó íhaldsmaður“
Bókin er slitin og marg-
lesin, hefur verið í mik-
illi notkun á Keflavíkur-
flugvelli, Og hefði ég ekki
séð það á leiðurum
Morgunblaðsins allt frá
því Eykon byrjaði að
skrifa að hann hlýtur að
eiga eintak af bókinni,
hefði ég sent Moaganum
hana.
í tileinkun framan við
bókina segja höfundarn-
ir: „Bók þessi er tileink-
uð milljónum ólánssamra
Bandaríkjamanna af öll-
um stigum sem hafa
orðið fyrir því að vera
brennimerktir með ljótu
nafni ,,íhaldsmaður“,
sem sumstaðar jafngildir
Kainsmerki, merki hins
vonda. í rauninni á
nafnið ekki við, því þetta
eru hinir sönnu „frjáls-
hugar“ tuttugustu aldar-
innar. En geta þeir sann-
að það? Þeir eiga engin
andleg vopn og verjur
gegn slöngusteinum og
örvum, hinna marxísku
fræða. Ljósustu röksemd-
ir þeirra snúast upp í
gildrur. . . Þeir sitja inni
fyrir dimmum gluggum
hugleiðandi hvernig allt
það sem þeim var kennt
að væri gott skuli nú
hafa snúizt í illt.
Þeir eru flokkur písl-
arvotta nútímans, og
bókin er skrifuö fyrir
þá“.
Svo kemur kafli eftir
kafla með hinar gáfu-
legu „röksemdir" til varn-
ar auðvaldi og íhalds-
stefnu sem prýða leiðara
Morgunblaðsins dag
hvern, að vísu er hvergi
bitastætt á rökum, en
áherzlan öll lögð á lýð-
skrum og áróðursbvælu.
Leiðbeiningarnar til vesl-
ings píslaiwotta íhaldsins
byrja t.d. á þessa leið:
„þú getur bezt unnið
þér traust með því að
lýsa þig djarflega fylgj-
andi því að sem flestir
ættu að hafa það sem
bezt. Þú getur sagt: „Ég
er með hverju því bjóð-
skipulagi sem flytur
beztu vinnu- og lífsskil-
yrði frjálsu fólki. Sé til
betra þjóðskipulag en
við höfum er ég með því“
Þetta afvopnar andstæð-
inginn gersamlega' “
Hafið bið kannski lesið
eitthvað svipað hiá Ev-
kon? Eða bessi ráðlecrp-
ing í fyrirsögn, sem gæti
jafngilt daglegri iðkun
guðrækninnar í Morgun-
blaðinu: „Segðu eitthvað
einfalt, og haltu svo á-
fram að segja það!“
Það sem óneitanlega er
fróðlegt við slíkar hugg-
unarbókmenntir handa
íhaldsmönnum í Banda-
ríkjunum og við Morg-
unblaðið er sú birting á
minnimáttarkennd sem
þær flytja. Viðurkenn-
ingin í raun á því að
málstaður íhalds og auð-
valds er orðinn að óveri-
andi viðundri. Að íhalds
málstaðurinn á svo mjög
í vök að verjast meira að
segja í Bandaríkjunum
að leggja þarf vgrjendum
hans í munn barnalegar
einfaldar áróðursformúl
ur og fullyrðingar eins
og þær sem Eykon trúu
á, til þess að þeir þori
að lita framan i nokkurn
mann! Svo dauftrúaðir
eru meira að segja
Bandaríkjamenn að
verða á lífsgildi íhalds-
stefnu og auðvaldsrök-
semda og hvað, mun þá
annars staðar í heimin-
um?

*AWa
I
<
A
t
4