Þjóðviljinn - 07.06.1963, Qupperneq 7
tw
r ^
Fostudagiir % 3úní 1963
ÞIÖÐVILIINN
SÍÐA 7
Halldór Pétursson:
Hrindum þrældómsoki
sf jérnariið sinsl
Hmn míkli lðggjafi allra
alda, Móses, hefur nú sem
fyrr gefið okkur fordæmi.
Israelsmenn höfðu til hnifs
og skeiðar í Egyptalandi, en
Móses sá hvert, stefndi og á-
kvað að leiða þá út úr „þræl-
dómshúsinu".
Allir þekkja sögu þessa
leiðtoga sem gekk í líki eld-
stólpa fyrir liði sínu og leiddi
þjóðina til þess frelsis og
menningarskilyrða sem bera
við loft í sögu mannsandans.
Yfirstéttin hefur löngum
(og gerir enn) haldið því að
verkamönnum að þeirra hlut-
verk sé að þræla. Því verði að
visu ekki neitað að þeir þurfi
eitthvað til fæðis og klæðis og
jafnvel Selbiiðir og Póla, en
ekkert þar fram yfir. Og því
miður hefur þelta sáðkorn
borið ávöxt, því að ekki er
sýnna, jafnvel nú, eni að
verkafólkið sætti sig við það
að vinna nótt með degi uppá
þessi býti. En nú fer ekki
sólarhringurinn að hrökkva
til, enda hvíslað um bráða-
birgðalög um að lengja hann
fyrst um sinn í 30 klst.
Eg er einn af þeim ham-
ingjusömu sem lifðu „krepp-
una og atvinnuleysisárin“ síð-
ustu. Fólkið drabbaðist niður
andlega og líkamlega. Sumir
gáfust upp, aðrir fylltust heifi
og hatri til alls og allra, ekki
einu sinni að þeir liefðu skiln-
ing á að hata hinn rétta að-
ila hörmunganna.
Það var mikil gleði sem
greip um sig þegar úr rakn-
aði og hervinnani byrjaði. Þá
höfðu margir ekki átt heilt
sjaldhafnarfat í fleiri ár,
enda ekki þurft að stunda
skemmtanir Ekki var andlega
hliðin heilli; segja mætti að
þær flíkur væru ekki heilar
milli gatanna. Sumir sem ekki
þekkja þessa tíma halda
kannski að þá hafi verið tími
til að lesa og hugsa, en slíkt
er fjarri lagi. Öll orka og tími
fór í að leita að vinnu. Sund-
urtættir komu menn heim að
kvöldi, svo að huguriran gat
hvorki fest sig við blöð eða
bækur, enda slíkt víða af
skornum skammti. Helzt var
að leita á söfnin, en menn
kinokuðu sér við að halda
sýningu á útliti sínu.
Eins og ég gat um var
vinnuhungrið svo mikið fyrst
í stað að menn fundu ekki til
þess að vinna eims lengi og
hægt var að fá vinnu. Menn
þráðu að komast á réttan
kjöl, en hinum innra manni
fór líka fram.
Það fór jafnvel að bóla á
þvi að verkalýðsbaráttan væri
óþörf, vinnan væri meira en
nóg og kaup mur.di hækka af
sjálfu sér.
Yfirséttin leit þessa miklu
atvinnu hornauga, en bótin
var sú áð hú voru verkamenn
farnir að hugsa eftir hennar
stafrófi. Það er ekki svo
hættulegt áð verkamaðurinn
hafi það sæmilegt ef hann fer
bara ekki að brjóta þjóðfé-
lagsvandamálin til mergjar.
Sagan um Jónas og séra
Gunnar Benediktsson túlkar
þetta bezt.
Jónas fék'k Gunnar til að
vinna eitthvað fyrir Fram-
sókn, en við það komst Gunn-
ar inn á spor sósíalismans.
Þegar Jónas varð þess var,
kom þessi fleyga setndng:
„Fjandi var að þú fórst að
grufla í þessu“.
Allir vita að nóg atvinna er
eitt höfuðskilyrði hvers þjóð-
félags, en fyrir manni sem
ekki hugsar um annáð en að
þræla fer nákvæmlega eins og
líkinni hans Magnúsar sálar-
háska. Magnús hélt að tíkin
mundi ekki veita sólinni nóga
athygli, sneri henni því móti
sól og glennti upp á henni
augun og vesalings dýrið varð
blint.
Verkalýðurinn hefur alltof
lengi blínt á eftir- og nætur-
vinnu og í skjóli þess van>-
rækt að koma á mannsæmandi
vinnudegi með launum í hlut-
falli við breyltar aðstæður í
þjóðfélaginu.
Við höfum haft á pappírn-
um 8 stunda vinnudag, sem
nú er ekki einu sinni orðinn
til spari.
Nú, síðan kratarndr lögðust
með hinni gullbúnu gleðikonu
íhaldsins og gátu með henni
gengislækkanir og bráða-
birgðalög að meðtöldum lán-
tökum og landsölubraski, hef-
ur alveg keyrt um þverbak.
Breyttir timar heimta breytta
siði. Verkamenn geta nú ekki
hugsað sér að lifa við sömu
aðstæður og áður, hvorki um
fæði, klæði né húsnæði. Þegar
kaup þeirra hefur verið skorið
við trog og þeir sjá ekki leið
til að hækka það, þá taka þeir
það ráð að fylgja kröfum tím-
ans, áð vinna 12 tíma í sólar-
hring og kannski vel það, og
helzt alla daga ársins.
Hér er allt lagt á eitt
bretti. Konurnar fara út að
vinna og heimilin fara úr lagi
að meira, eða minna leyti,
hvað vel sem þær vilja gera.
Bömin eru di-ifin á barna-
heimili eða reynt að koma
þeim einhvers staðar fyrir.
Þetta verður oft til þess að
bömin verða einskonar hreysi-
kettir og þeim finnst þau
hvergi eiga athvarf. Þá tal-
ar maður mú ekki um heimil-
isföðurinn sem er nokkurs-
konar gestur. Hann kemur
heim klukkan 10—12 á kvöld-
in, borðar, þvær sér og
er siðan sofnaður. Það tekur
oft 2—3 ár að yngstu bömin
þekki hann sem pabba.
En bótin er sú að meöal-
tekjur heimilanna hækka að
muni og bæir og riki fá tæki-
færi til meiri fjárheimtu. Og
síðan kemur æðsta matrónan
Gylfi og lítur yfir allt og sér
að þetta er harla gott. En
hvað sem svona farfuglar
segja, er þetta ástand sízt
orðið mannsæmandi.
Þjóð sem lætur svona reka
á reiðanum lúýtur að leysast
upp. Andleg menning, ásamt
hæfilegri vinnu, getur aðeins
leitt til viðreisnar sem ekki
á skylt við núverandi við-
reisn, sem helzt á skylt við
það áð verða reisa. Með nú-
verandi fyrirkomulagi er hægt
að eignast milljónunga en
ekki menninsu.
Það segir sig sjálft að ef
verkamenn hefðu gefið sér
tíma til að hugsa þá væri ekki
svona komið.
Hliðin, sem snýr að göt-
unnd, er ólík kreppuárunum,
en hin sízt betri sem snýr að
þeun sem inni búa. Hlutskipti
álþýðunnar er núorðið það
sama og kattanna sem fengu
apann til að skipta ostinum.
Verkalýðurinn verður að fara
að hugsa rökrétt og hata
ranglætið. Hann verður að
hætta að leggja eyrun við
kjaftæði peningavaldsins um
„stétt með stétt“ og sættir
auðmagns og vinnu. Sætt
þessi er hugsuð á þann veg
að verkamaðurinn sætti sig
við óróttinn.
Félagsleg hugsun, á þann
veg að menn hugsi um sinn
hag í sambandi við aðra
menn, getur ein leitt verkalýð-
inn af þeim villigötum sem
hann nú er á. Án sósialisma
verður aldrei byggt upp rétt-
látt þjóðfélag. Að vonum eru
margir orðnir svo tröllriðndr
af áróðri að þeir gera engan
mun á flokkum og stefnum og
segja allt sama tóbakið. Þetta
er ömurleg uppgjöf.
Það er auðvitað engimn
vandi að benda á mörg víxl-
spor sem sósíalistar hafa stig-
ið. En hverjum hugsandi
manni getur dottið í hug að
hægt sé að byggja upp nýtt
þjóðfélag án þess að einhver
mistök eigi sér stað. Því
heimtar þetta fólk ekki
kraftaverk af kapítalisman-
um?
Aðalatriðið er að taka mis-
tökin ekki í guðatölu og slá
þau gulli, heldur læra af
reynslunni. Islenzkir sósíalist-
ar hafa lært af reynslunni og
aldrei tapað því sjónarmiði að
hirni vinnandi maður eigi rétt
til sifellt betri lífskjara i
hlutfalli við framvindu þjóð-
félagsins.
Hvemig haldið þið að kjör
ykkar væru nú ef Sósíalista-
Halldór Pétursson.
flokkurinn liefði gengið á
mála hjá núverandi stjóm í
stað þess að halda vörð um
stétt ykkar, skarað eld að
sinni köku, en látið ykkur
brenna.
Hrindið af ykkur þrældóms-
okinu, lofið konum ykkar að
sjá um heimilin og annast
bömin, svo að þau verði ekki
auðmagninu og óreiðunni að
bráð.
Hugsið ykkur að koma
heim frá 7—8 stunda vinnu
og geta sinnt hugðarefnum
ykkar og heimili í stað þess
að falla í einskonar þrældóms-
dá með þá einu hugsun að
vakna nógu snemma að
morgni til sama helsis og nú
ríkir.
Þeir sem gera sér þessa
gr-in munu við í hönd farandi
kosningar kjósa G-listann. Al-
þýðubandalagið eitt mun
varða veginn til bættra lífs-
kjara og heilbrigðari menn-
ingar.
Fiskveiðar og menning
f'islívéíðar haía verið stiínd-
aðar allt frá því að fyrstu
landnámsmennirnir stigu hér á
land. Sveitabúskapur og fisk-
veiðar hafa verið grundvallar-
atvinnuvegir Islendinga allt frá
öndverðu. Stundum brást annar
þessara atvinnuvega í heilum
landshlutum, en sjaldan fór
svo, að þeir brygðust báðir
samtímis, og þess vegna lifði
þ,lóðin af, eld og ísa og sótti
fram til stjórnarfarslegs og
efnahagslegs sjálfstasðis. Við
getum fræðzt um það í ann-
álum að þegar harðast varð í
ári var oft björgin sótt undir
Jökul til hinna fengsælu ver-
stöðva er sjaldan brugðust, eða
þá um Suðumes þar sem lengst
af hefur einnig verið sóttur
sjórinn.
Margir vaskir ísleridingar um
margra alda skeið sóttu frama
sinn í verið, það var þeirra
skólaganga. í landlegum á
tírna opnu skipanna voru margs
konar fræði stunduð í lágreist-
um verbúðum, meðan brimið
gnauðaði við sker og drang og
þeytti löðri á land. Ég get hugs-
að mér að skáldmennt Islend-
inga hefði orðið fátæklegri á
liðnum öldum ef hún hefði ekki
notið þessa mjög svo frumstæða
verbúðalífs. Margar af þeim
landfleygu stökum sem lifðu af
aldir, fæddust á slíkum stöðum,
þar sem taflið við dauðann var
oft háð af undraverðri smlli.
Þegar Eyjólfur í Svefneyjum
setti lög í Dritvík á öndverðri
nítjándu öld, og vermenn urðu
að lyfta steininum Fullsterk á
stall til þess að geta talizt full-
gildir hásetar í þeirri verstöð,
var það gert vegna þess, að
þessi fengsæla en brimasama
verstöð krafðist mikils af
hverjum sjómanni sem þar
hafðist við. Það er sagt að sjó-
menn í Dritvík hafi orðið að
vera þessum kostum búnir:
Miklu líkamlegu atgervi, skjótri
og rökfastri hugsun, og metn-
aði í ríkum mæli. Færi þetta
allt saman væru menn taldir
Eftir Jóhann J. £ Kúld
frambærilegir sem formenn í
þessari frægu verstöð.
Allt fram á síðustu tíma hef-
ur íslenzkra sjómanna verið að
litlu getið í Islandssögunni í
sambandi við sjálfstæðisbarátt-
una, og þó munu fáir hafa stað-
ið fastar að baki Jóns Sig-
urðssonar í þeirri baráttu en
breiðfirzkir og vestlenzkir út-
vegsbændur og sjómenn. Að
þessu hefur Lúðvík Kristjáns-
son rithöfundur fært sannanir
í hinum sagnfræðilegu ritum
sínum. Þetta og ótal margt
fleira, sem við kemur fortíð
íslenzkrar sjósóknar þurfa sjó-
menn í dag að vita, og það á
að vera þeim aflgjafi í þeirri
baráttu sem stéttarinnar bíður
á næstu tímum, á hafi og í
höfn, þar sem sótt verður fram
í kjaramálum og skipulagsmál-
um íslenzkra sjómanna.
Sjómannastéttin og
fiskveiðarnar
Um það verður ekki deilt, að
gjaldeyrisöflun og undirstaða
íslenzks ríkisbúskapar hvílir i
dag fyrst og síðast á herðum
íslenzkra sjómanna. Þessa er
stundum að nokkru getið á
sjómannadaginn ár hvert, en
sjaldan endranær. Og það er
sorgleg staðreynd sem hver
einstaklingur í stéttinni þarf að
gera sér Ijóst: Að sjómanna-
stcttin hcfur vanmctið sjálfa
sig scm stétt. Væri ekki svo,
þá hlyti meiginhluti allrar fisk-
útgerðar á Islandi í dag að vera
í höndum sjómanna sjálfra. Því
hvað er cðlilegra en að þeir
menn sem bera hitann og þung-
ann í fiskveiðunum á hafinu
og leggja í mörgum tilfellum
lífið að veði, en þeir ráði líka
útgerðinni og taki í sinn hlut
þann arð sem er þar að fá
hverju sinni.
Á undanförnum árum, þegar
sjómenn á Norðurlöndum hafa
sótt fram markvisst á þessum
vettvangi, að taka útgerðina
í eigin hendur, hefur svo að
segja ekkert gerzt hér á ís-
landi á þessu sviði. Islenzkir
Jóhann J. E. Kúld.
sjómenn þurfa og verða að
leggja fram sinn skerf svo þró-
unin í okkar fiskveiðum taki
svipaða stefnu á næstu árum
og nú gerist í þeim löndum
sem okkur eru skyldust að
hugsunarhætti og menningu. En
þetta verður ekki gert nema
hér komi ríkisvald sem stuðla
vill að þvílíkri þróun og er
reiðubúið til samstarfs við sjó-
mannastéttina á þessum vett-
vangi.
Fiskveiðar og mennlng verða
að eiga fulla samleið á Islandi
í framtíðinni, en það verður
ekki tryggt með öðru móti en
því, að sjómannastéttin ráði út-
gerðinni. Þennan sannleika
vegður sjómannastéttin að til-
einka sér. Og hún verður að
eiga þann metnað sem til þess
þarf að hrinda þessu í fram-
kvæmd.
En þegar ég lít yfir farinn
veg íslenzkrar sjómannastéttar,
sem allur einkennist af hörku
dugnaði í hvívetna, birtast mér
ljóslifandi einstök atvik þeirrar
sögu. Ég sé djarfa menn lyfta
Fullsterk á stall í Dritvík, og
sæbarða menn í brimróðri á
Suðurnesjum, togaraskipshöfn í
baráttu við óveður og frost-
hörku á Halamiðum, og þannig
mætti lengi telja. Nei sjó-
mannastéttina getur ekki skort
dugnað né metnað, sem til þess
þarf að gera sér útgerðina und-
irgefna, láta hana þjóna sér.
Kjarabarátta
sjómanna
Kjarabarátta íslenzkra sjó-
manna hófst með þilskipaút-
gerðinni og síðar vélvæðingu
skipastólsins og hefur staðið
óslitið síðan. Oft hefur þessi
barátta komizt á það stig, að
verkföllum hefur orðið að beita
til að fá fram lagfæringu á
kaupi og kjöi’um. Allt fram á
síðasta ár hafa sjómenn verið
í sókn á þessum vettvangi og
unnið marga sigra sem hafa
bætt kjör þeirra. En með síð-
ustu samningum um þorskveiði-
kjör á vélbátaflotanum þykir
mér sem framsókn hafi verið
stöðvuð og með kjaradóminum
um síldveiðikjörin frá sl.
sumri, þá tekur virkilega að
halla á sjómennina, því þá eru
skiptakjör á bátunum stórlega
rýrð fyrir atbeina ríkisvalds-
ins, sem raunverulega sviptu
sjómennina frjálsum samnings-
rétti á þessum vettvangi.
Útgerðarmönnum sem fengið
hafa mikinn gróða handa á
milli þessi ár, hefur þó fundizt
ríkisvaldið skammta sér of
knöpp gróðastarfsskilyrði. En í
stað þess að leggja til atlögu
við ríkisvaldið og knýja bað
til samninga um betri útgerð-
argrundvöll, þá gera útgerðar-
menn kröfuna á hendur sjó-
mönnum og krefjast þess að fá
hluta úr þeirra hlut. Til þessa
voru þeir studdir af ríkisvald-
inu, sem á sama tíma lét - þá
greiða hæstu vexti í heimi af
rekstrarlánum útgerðarinnar.
samhliða því að útflutningstoll-
ur af öllum sjávarafurðum
hafði verið margfaldaður. En
skýringar á þessu mjög svo
undarlega fyrirbæri er að finna
í hinum nánu stjómmálalegu
tengslum sem eru á milli for-
ráðamanna útgerðarinnar og
þeirra sem sitja í ráðherrastól-
um viðreisnarstjórnarinnar. —
Undir öðrum kringumstæðum
var þetta ekki hægt.
I þeim löndum þar sem bró-
un síðustu ára hefur orðið sú
að útgerðin hefur færzt í vax-
andi mæli á hendur sjómanna.
hafa sjómenn og útgerðarmenn
haft um það fullakomna sam-
vinnu, að ferskfiskverð hafi
verið viðunandi á hverjum
tíma, og þar hefur ríkisvaldið
líka orðið að skapa útgerðinni
betri grundvöll til að starfa á
bæði gegnum lægri vaxtakjör
og á margvíslegan annan hátt.
Dæmin um þetta eru degin-
um ljósari, bæði frá Noregi og
Danmörku hin siðustu ár. Þann-
ig hefur aukin og vaxandi þátt-
taka sjómanna í útgerðinni orð-
ið til þess að styrkja sjálfan
starfsgrundvöll útgerðarinnar
og þannig hefur verið undir-
byggður grunnur betri kjara
sjómönnum til handa. Þessi ár-
angur hefur einungis náðst
vegna þess að sjómenn og út-
gerðarmenn stóðu sameinaðir
um eina og sömu kröfuna, að
þeim væri tryggður betri starfs-
grundvöllur frá hendi þjóðfé-
lagsins. Á sama tíma eiga full-
trúar útgerðarvaldsins á Islandi
í deilum við sjómannastéttina,
og gera sig líklega til að rétta
hlut útgerðarinnar á kostnað
sjómanna, með tilstyrk ríkis-
valdsins. Hér eru annarleg öfl
að verki fjandsamleg sjómanna-
stéttinni og ber að standa
traustan vörð gegn því, að þau
komi áformum sínum í fram-
kvæmd.
Það má segja að bróunin
hafi orðið nokkuð og ör-
ugg við endurnýi”- <->« upp-
byggingu á vélsV< Hotanum
Framhald á 8. síðu
I
t -
V
í
I