Þjóðviljinn - 15.06.1963, Blaðsíða 6

SIÐA
HÖÐVILJINN
Laugardagur 15. júní 1963
Sem stendur kostar rekstur
þeirra akseleratora, sem í
notkun eru í Bandaríkjunum
um sjö milljarða íslenzkra kr.
á ári hverju, en það fé kemur
að langmestu leyti úr ríkissjóði.
Samkv-æmt álitsgerðinni myndi
rekstur þeirra kosta um 22
milljarða króna árið 1974 og
25 milljarða árið 1981.
Ilógrværar óskir
Vísindamennirnir sem sömdu
álitsgcrðina viðurkenna að
þessi mikn kostnaður geti vax- i
ið mönnum í augum, en halda
því fram að hér só um að ræða '
mjög hógværar óskir, þar sem
ekki sé farið fram á fé nema ;
til takmarkaðra framkvæmda
sem séu algcrlega óhjákvæmi-
legar cf framþróun vísinda og
tækni eigi að halda áfram.
Prótónuakseleratorarnir eru
algerlega ómissandi við rann-
um viðrœðuslitin í EBE
Norðmenn hafa látið sér fátt
finnast um að slitnaði upp úr
viðræðunum um aðild Breta
að Efnahagsbandalagi Evrópu,
en þau viðræðuslit hafa einnig
orðið til þess að minni líkur
eru cn áður á því að Noregur
fái aðild að bandalaginu.
Þetta kemur í ijós af skoð-
anakönnun sem norska Gallup-
stofnunin hefur gert. Það var
ekki nema þriðjungur þeirra
sem aðspurðir voru sem töldu
að óhcppilegt hefði verið að
upp úr samningaumleitunum i
Brussél slitnaði, en nærri því
jafnmargir, eða 20%, töldu að
það hcfði vcrið Norðmönnum í
hag. Allir hinir, 41%, vildu
annaðhvort ekkert um málið
segja eða sögðust ekki hafa
myndað sér ákveðna skoðun á
því.
1 öllum flokkum nema tveim-
ur voru þeir fleiri sem töldu að
Norðmenn myndu njóta góðs af
viðræðuslitunum, Utan hvað
skoðanir Vinstrimanna voru ná-
kvæmlega tvískiptar ’ (32 prós-
ent á móti 32). Það voru aðeins
fylgismenn tveggja flokka sem
hörmuðu úrslitin i Brussel,
Verkamannaflokksins og Hægri
flokksins, en báðir höfðu rekið
mikinn áróður fyrir norskri
aðild að EBE.
Niðurstaða „Dagbladcts”,
málgagns Vinstri flokksins, er
sú að skoðanakönnunin hafi leitt
í ljós að enginn fótur hafi ver-
ið fyrir þeirri fullyrðingu fylg-
ismanna norskrar aðildar að
mikill meirihluti þjóðarinnar
styddi hana.
■■■■■■■■■■«aa<i.ea.BBaBaaaBBBBaiaBBaBBBaBaBBaa.BaBBaaBBaaBaaBaBBBBRSBaaBBBaaaaBaaBaaaiBaBai
Menntunarhyltingin
I
markverðasta einkenni I
■
i
lífsins í Sovétrikjunum
m
■
■
Hið kunna brezka kaupsýslublað „The Economist” sendi j
fyrir skömmu sex sérfræðinga sína til Sovétríkjanna og j
hafa þeir nú birt frásagnir af athugunum sínum þar. Eitt
markverðasta einkennið á sovézku þjóðlífi íclja þeir vera :
það sem þeir ncfna „mcnntunarbyltinguna”. Þcir bcnda á ■
að í stærri bæjum landsins sc raunverulcg skólaskylda cf tal- :
ið er með nám sem stundað er jafnhliða vinnu til 17—18 ára j
aldurs. öll ásfæða sé til þess að festa trúnað á þær opin- ■
beru skýrslur sem segja, að 57 milljónir sovézkra þegna — ■
þ.e. nknur fjórðungur landsmanna — stundi einhvers konar j
nám. Tóif prósent æskumanna eru við nám i háskólum eða j
öðrum æðri menntastofnunum. Þeir bcra þetta saman við
ástandið í fræðslumálum í Bretlandi, þar sem um 60 prósent ■
unglinga hætta námi um 15 ára aldur og aðeins sjö prósent j
stunda angsKólanám. Svo iiia er nú búið að æðri menntun j
í Bretlandi að í ár munu háskólarnir verða að vísa frá um
20.0cU stúdentum sem þó hafa uppfyllt öil skiiyrði fyrir :
■
B inngöngu.
Dömsúrskurður í Florida:
^lvítir lögregluþjónar halda áfram að misþyrm a blökkufóiki í Bandaríkjunum. A myndinni sést
cnleiðtoginn Patricia Due, scm stjómar réttinda baráttu negra í Taílahasscs í Florida. Það cr vcrið
■; vania henni í fangelsi ásamt 120 öðrum ncgru m. Lðgrcglumennirnir misþyrma hcnnii einnig eftir
»ð komið er inn í fangclsisgarðinn. Ástæðan fyr ir fangelsuninni var sú að negramir höfðu mót-
hælt þvi að fá ckki að sækja sömu kvikmynda hús og hvítír samborgarar þeirra.
Einn kjarnakljúfur fyrir 45 milljarða króna
Grundvallarrannsóknir e&lisvísinda
eru a&eins á færi auðugustu ríkja
Ymsum hefur oröiö star-
sýnt á þær gífurlegu fjár-
fúlgur sem geimrannsókn-
irnar kosta og má þar t.d.
nefna aö bandaríska geim-
feröastofnunin NASA tel-
ur aö geimför eins og sú
sem Gordon Cooper fór á
dögunum kosti sem svarar
hálfum milljaröi íslenzkra
króna og er þá ekki reikn-
aö me'ö því óhemjulega
fé sem lagt hefur veriö í
grundvallarrannsóknir og
undirbúningstilraunir.
Forsvarsmenn geimrann-
sókna telja þó að þessu fé
sé vel variö og um leiö er
bent á, aö koslnaöur við
hverskonar aörar vísinda-
rannsóknir hefur fariö
Lungnakrabbi er
sök framleiðenda
Enda þótt mönnum kunni að vaxa í augum þær ógnarfjárhæðir sem rannsóknir í eðlisvísindum
kosta nú, þá þarf cnginn að vcra í vafa um að það fé sem til þeirra er varið mun skila sér
aftur og það mörgum sinnum. Þannig cr mcð þcim rannsóknum einnig lagður grundvöllur að
beizlun vetnisorkunnar, cn þegar það hcfur te kizt mun maðurinn hafa aflað sér orkulindar sem
er óþrjótandi. Þcgar hefur miðað nokkuð álcið is í þá átt, og munu sovézkir vísiindamenn standa
a.m.k. í svipiinn, framar á því sviði en starfsb ræður þeirra í öðrum löndum. Myndin er tekin
í kjarnorkustöðinni scm kennd er við sovézka eðiisfræðinginn Kúrtjatoff, en hann var einmitt
brautryðjandi á þcssu sviði kjarnarannsókna. Tæ kið sem myndin cr af nefnist „tokamak”.
I
Crskurður sem kvcðinn var
upp fyrir helgina af dómstóli í
Flórida í Bandaríkjunum hcfur
valdið því að hlutabréf í tó-
baksiðnaðinum hafa fallið nokk-
uð í verði. ílrskurðurinn var á
þá leið að sígarcttuframlciðcndur
bæru að sínu Icyíl ábyrgð á
krabbameini í Iungum scm staf-
aði af sígarctturcykingum.
Fyrir rétti í Miami cr nú mál
sem ekkja nokkur hefur höfðað
á hendur félaginu American To-
bacco Company. Hún segir að
félagið beri ábyrgð á fráfalli
manns hennar, sem lézt úr
lungnakrabba. Byggist málshöfð-
unin á því að sannað sé að hann
hafi tekið sjúkdóminn vegna
þess að hann reykti að stað-
aldri sígarettur sem félagiðíram-
leiðir. Hefur hún farið fram á
250.000 dollara skaðabætur fyrir
að missa mann sinn fyrir aldur
fram.
Dómstóllinn komst að þcirri
niðurstöðu að félagið hlyti að
vera skaðabótaskylt þótt ckki
hcfði vcrið hægt að ætlast til
að það vissi um hin skaðlegu á-
hrif íramleiösluvöru þess.
Ekki er þó víst að þetta verði
endanleg úrslit málsins, því aö
eftir cr að ganga dómur í því
fyrir sambandsréttinum í Miami.
stórum vaxandi og aö t.d.
kjarne'ölisrannsóknir, sem
afla eiga vitneskju um
innsta eðli efnisins, gleypa
svo mikið fé, aö þær eru
ekki á færi annarra en
auöugustu ríkja eöa ríkja-
bandalaga.
Þetta kemur glöggt í Ijós f
skýrslu ráðgjafanefndar sem
Kennedy Bandaríkjaforseti
skipaði fyrir einu ári og átti
að skila áliti á því hve mikið
fé Bandaríkin myndu verða að
fcsta í kjamakijúfum, tækjum
þcim scm notuð eru við könn-
un á cðli efniskjarnans og
öreindum hans.
Tæki fyrir 45 milljarða
Formaður nefndarinnar var
dr. Norman F. Ramsay og seg-
ir hann í álitsgerð þeirri, sem
hann scndi forsetanum nýlcga
að Bandaríkin muni þurfa að
koma sér upp a.m.k. 2 nýjum
slíkum kjarnakljúfum eða
prótónuakselcratorum á næstu
árum auk þeirra sem þegar
hcfur verið ráðizt í að byggja.
Annan þeirra ætti að byggja
við Berkcley-háskóia í Kaliforn-
íu og myndi afl hans verða um
22 milljaröa elektrónvolta.
Hann myndi kosta scm næst
10 miljörðum króna.
Þá er lagt til að við rann-
sóknastöðina við Brookhaven
verði hafinn undirbúningur að
smíði annars slíks tækis og
mun öflugra, eða 600—1000
milljarða clcktrónvolta. Slíkur
kjarnaklofi myndi að núver-
andi verðlagi kosta um einn
milljarð dollara, cða um 45
milljarða íslenzkra króna og
jafngildir sú upphæð öllum
þjóðartckjum íslendinga um
árabil. Smíði þess myndi þó
sennilega kosta enn meira fé
bæði vegna hækkandi verðlags
og hins að reynslan sýnir að
slíkar áætlanir eru nær ævin-
lega of lágar. Ekki er gert
ráð fyrir að hægt yrði að ljúka
undirbúningnum að smíðinni
fyrr en eftir tæpan áratug og
tækið myndi fyrst tilbúið til
notkunar árið 1980 eða þar um
bil.
Milljarðar í reksturs-
kostnað
sóknir á hegðun öreinda atóm-
kjarnans, en þær hafa reynzt
bæði miklu fleiri og hegðun
þeirra flóknari en menn höíðu
áður talið. 1 akseleratorunum
er hraöi prótónanna, hinna við-
lægu cinda atómkjarnans, auk-
inn, svo að hann nálgast ljós-
hraðann. Við það margfaldast
þyngd þeirra og þær geta því
brotizt gcgnum hið viðiæga raf-
sviö scm umlykur atómkjarn-
ann. Á þann hátt hefur íengizt
mikilvæg vitneskja um atóm-
kjarnann og öreindir hans,
þótt rannsóknir af þessu tagi
séu tiltölulega skammt á veg
komnar.
öflugasta tæki Bandarikja-
manna af þessari gerð getur
gefið prótónunum 33 milljarða
elektrónvolta orku, eða aðeins
sjötta hluta þess afls, sem
gert er ráð fyrir að minna tæk-
ið hafi sem lagt er til að smíð-
að verði.
f Sovétríkjunum er nú 70
milljarða elektrónvolta aksel-
erator í smíðum.
Alþjóðleg samvinna
Þær tölur, sem nefndar hafa
verið sýna glögglega að það
cr einungis á færi hinna auð-
ugari ríkja að standa undir
kostnaði af grundvallarrann-
sóknum í eðlisvísindum. og þá
sérstaklega vegna þess að bú-
ast má við að hann muni enn
vaxa þegar fram í sækir. Al-
þjóðleg samvinna á þessu sviði
er þvi lausnin og hafa fyrstu
sporin reyndar verið stigin á
þeirri braut. Sósíalistisku rík-
in hafa komið sér upp sameig-
inlcgri rannsóknastofnun í
Dúbna í Sovétríkjunum og
sama máli gegnir um ríkin i
Vestur-Evrópu, sem starfrækja
sameiginlega rannsóknarstöð í
Genf.
Á nauðsyn slíkrar samvinnu
er bent í álitsgerðinni og er
einkum talið nauðsynlegt að
forysturíkin á þessu sviði vís-
inda sem mörgum öðrum.
Bandaríkin og Sovétríkin. hafi
með sér nánari samvinnu en
fram að þessu.
Árið 1959 gerðu þau með sér
samninga um menningarsam-
vinnu þar sem m.a. var gert
ráð fyrir auknu samstarfi
kjarneðlisfræðinga þeirra og sá
samningur var nýlega, endur-
nýjaður f Moskvu.
______________——------------------------------<*>
Þannig eru negrar meðhöndlaðir í USA
Norðmönnum stóð á swno