Þjóðviljinn - 20.06.1963, Blaðsíða 6

Fimmtuda^ur 20. júní 1863
g SÍÐA
HéÐVILIiSN
Radíóboð frá fjarlægum hnöttum
,Mönnuð geimf ör til him-
inhnatta hégómi'
- segir kJarnorkufrœcSingurinn J. Cockcroff

Radíóathuganir á himingcimnum vcrða stöðugt mciri þáttur í
stjörnuvísindum og hafa nú víða verið byggðar slíkar athugana-
stöðvar. Meginatriði slíkra stöðva eru öflug „Ioftnet" sem taka
á móti radíóboðunum sem berast um óravíddir geimsins og
skila þeim í viðtökutækin þar sem þau eru mögnuð og síðan
rannsökuð. „Loftnet" þessi eru af ýmsum gerðum og hér að
ofan má sjá ein þeirra sem nýlega hefur verið komið upp
við nýja radíóathuganastöð £ Sovétríkjunum.
Clay vann H. Cooper
Ekki alls fyrir löngu var hinn
þekkti Nóbelsverðlaunamaður,
Englendingurinn John Cock-
croft, staddur i Bandaríkjunum.
Cockcroft hélt fyrirlestur við
heimsfræga vísindastofnun, —
Mcllon Institute i Pittsburgh.
Áhcyrendur voru ýmsir þekkt-
ustu vísindamenn Bandarikj-
anna, og tóku þeir erindinu vel
og feginsamlega. En bandarísk-
ur almenningur, sem daglega
er fóðraður á sjónvarpsdagskrá
um mönnuð geimför til mánans
og Mara hlýtur að hafa tekið
fyrirlestrinum fálega. Cock-
croft sagði það nefnilega berum
orðum, að ailt tal um mönnuð
geimskip til himinhnattanna
væri rugl. Lciðtogar Sovétríkj-
anna og Bandaríkjanna hafa
sjálfir enga trú á slíkum ferð-
um, en samt er hjalinu haldið
við sökum þess áróðursgildis,
—
LONDON 18/6 — Einvíginu
milli Cassiusar Cay og Eng-
lendingsins Henry Cooper í
þungavigt lauk með sigri Clays,
sem sigraði á teknisku rot-
höggi í 5. lotu.
Orðhákurinn Cassius Clay
stóð þar með við spádóm sinn
um að rota andstæðinginn í
5. lotu. Hann gengur nú næst
Floyd Pattérson á áskorenda-
listanum um að keppa við
heimsmeistarann Sonny List-
on.
Geislunarslys í
Bandaríkjunum
Bandaríska kjamorkumála-
nefndin hefur skýrt frá því
að í síðustu viku hafi þrettán
starfsmenn hennar orðið fyrir
mikilli geislaverkun í rann-
sóknastöð hennar í Las Vegas
í Nevada. Átta af þessum
þrettán urðu fyrir svo mikilli
geislun að þeim varð meint af
henni, þótt hún hafi ekki ver-
ið banvæn. Allir höfðu þeir
andað að sér lofti blönduðu
geislavirku joði í jarðgöngum
sem áður höfðu verið notuð
til að gera í kjamasprengingu
neðanjarðar.
sem þaö er talið hafa!
Cockcroft hóf fyrirlestur sinn
með því að hylla þá geimfara,
sem hin síðari ár hafa siglt
umhverfis jörðu. En bær ferðir
hafa haft annan vísindalegan
tilgang en þann, að undirbúa
geimferðir manna til mánans
eða Marz. Þegar Rússum og
Bandaríkjamönnum er sagt frá
fyrirhuguðum ferðum mannaðra
geimskipa til hnattanna, þá er
það til þess gert að afsaka og
útskýra þau gífurlegu útgjöld,
sem íerðirnar kringum jörðu
hafa valdið. Sovétríkin og
Bandarikin eru nú í áróðurs-
stríði. Leiðtogar þessara landa
þora ekki að skýra almenningi
frá því, að þeir hafi ekki á
prjónunum neinar áætlanir um
það að senda mönnuð geimför
til himinhnattanna.
Cockcroft sagði meðal annars
orðrétt: „Umtalaðar áætlanir
Bandaríkjanna um það að
smíða mönnuð geimför er rang-
túlkun á vísindalegri rannsókn f"
(distortion of science). Þessi
rangtúlkun hefur átt sér stað
sökum samkeppninnar við Sov-
étríkin. Sérfræðingar brosa
þegar þeir sjá slíkar hnattferð-
ir í bandarísku sjónvarpi".
Eftir að hafa getið þess, að
sérfræðingar í Bandaríkjunum
hafi yfirleitt ekki trú á slíkum
mönnuðum hnattskipum heldur
hann því fram, að sama máli
gegni um Sovétríkin. Með tilliti
til áróðurs séu Sovétleiðtogar
neyddir til þess að segja frá
framtíðarlandnámi Sovétþjóða
á himinhnöttunum. Og Cock-
croft heldur áfram:
„Slíkt hjal er ekkert annað
en ævintýri (fairy tale) til þess
sagt að réttlæta þann gífurlega
kostnað, sem geimförin hafa
hingað til valdið. Leiðtogar
Sovétrikjanna vita það. að ferð
til mánans í mönnuðu geimfari
er vísindalegur hégómi (scient-
ific travesty)".
Margir sérfræðingar hafa lýst
skoðun sinni á erindi Cock-
crofts og eru honum að flestu
sammála. En nokkrir þeirra
hafa bætt því við, að þó að
mönnuð geimferðaskip séu ekki
tekin alvarlega af ábyrgum
mönnum. sé það ekki sökum
þess, að ekki sé unnt að smíða
siík skip. Ástæðan sé miklu
fremur sú, að ekki sé gerlegt
að hefja smíði þeirra, kostnað-
urinn myndi verða svo gífurleg-
ur, að jafnvel lönd eins og Sov-
étríkin og Bandaríkin veigri
sér við. Þar við bætist. að með
margfalt lægri kostnaði má ná
sama vísindaárangri með því að
senda sjálfvirk mælitækjaskip
til hnattanna. Slík skip geta
SIR JOHN COCKCROFT
framkvæmt hinar nákvæmustu
mælingar á annarri stjömu —
sent Ijósmyndir til jarðar aft-
ur hvað þá annað.
Særfræðingar halda því þess-
vegna íram, að ábyrg yfirvöld
í Bandaríkjunum og Sovétríkj-
unum einbeiti sér nú að því að
gera slík sjálfvirk mælitækja-
skip (Nokkur hafa þegar verið
gerð út), Og um þessi mæliskip
mun kapphlaupið snúast. Mönn-
uð geimferðaskip til himin-
hnattanna eru — enn um sinn
að minnsta kosti — ekkert
annað en áróðursskip.
Kynþáttaátökin í USA
Misréttinu mótmæit
við skóla í Boston
BOSTON 18/6 — Átökin milli
kynþáttanna í Bandaríkjunum
héldu áfram yfir helgina og
urðu víða harðir árckstrar i
suðurfyikjunum, mciddust
margir og aðrir voru hand-
teknir, en í dag bar mcst á
!
i
Fjórða júní lézt í Moskvu
tyrkneska skáldið Nazim
Hikmet, sem var einhver
þekktasti ljóðasmiður meðal
kommúnista heimsins.
Hann fæddist árið 1902 í
Saloniki, sem þá laut tyrk-
neskri stjóm. Fimmtán ára að
aldri innritaðist hann í sjó-
liðsforingjaskóla. Um svipað
leyti gerast þeir atburðir, sem
mest áhrif höfðu á æviferil
hans, — októberbyltingin í
Rússlandi. Tveim árum síðar
var hann rekinn úr skóla fyr-
jr róttækar tllhneigingar,
Til Moskvu kom hann 1921
og lærði um skeið í kommún-
istiskum háskóla fyrir verka-
lýð Austurlanda. Þar las hann
marxisma. Þar orti hann. Þar
kyimtist hann höfuðskáldi
byltingarinnar — Majakov-
skí,
Bn hann máttl ekki vera að
þvf að nema lengi staðar, því,
eins-ogseglr í kvæðinu „Aust-
urlandamaður í Sovét“: 1 As-
íti bfða mín milljónir hungr-
aðra manna. Ég verð að flýta
mép twngað og sýna þeim mig
í nrinní rauðu skyrtu.
Hanri vaim 1 Tyrklandi að
þýðingom, gaf út ljóð, starf-
aði fyrir kommúnistaflokk
landsins. Margoft var hann
dæmdur til íangelsisvistar.
AIls varði hann sautján ár-
um ævi sömar í tyrkneskum
fangelsnm — þar af þrettán
árunauamfleytt. Þyngstan dóm
hlattfeimnn árið 1937, er hann
var ilæmdur f tuttugu og átta
árai íangelsi íyrir kvæði um
spaensfcw .fcorgarastyrjöldina.
Ieinu kvæða Hikmets segir:
Vorið var komið, bauð mér
aðra hegðun,
ég átti að kasta auga-
steinum
að dökkeygri dóttur armenska
bóksalans.
Og hafið átti að ilma
af hreysti, ferskleika, krafti.
Vorið átti að prjóna
eins og sveitt, brún hryssa.
Ég átti að hlaupa á bak henni
og þeysa um öldumar.
Síðan var þessi lífsglaði og
þróttmikli athafnamaður lok-
aður inni í þröngum klefa. En
hann var ekki gerður úr þeim
efnivið, að hann sofnaði, gæf-
ist upp, örvinglaðist. Ur
fangelsinu fylgdist hann af
ástríðufullum áhuga með at-
burðum — stundum dapurleg-
um, stundum gleðilegum. 1
kvæðinu Angina pcctoris
(skrifað 1948) ræðir hann við
lækni um sjúkt hjarta sitt.
A hverjum morgni sé það
skotið til bana í Grikklandi.
En þetta hrjáða hjarta sækir
styrk til þess byltingarhers.
sem þá er að fara yfir það
kfnverska Gulafljót. Enn-
fremur segir hann: 1 t£u ár
er þetta rauða epli, hjarta
mitt, það eina sem ég get
gætt á fátæka þjóð mína.
Þannig liðu árin og rödd
Hikmets þagnaði ekkl í tyrk-
nesku fangelsi, heldur kvað
hún sem fyrr um þá glæpi,
sem eru framdir gegn mann-
fólkinu, og um vonir þeirra,
sem ganga undir rauðum fána.
Og um ástina: „Komdu sæl,
konan mín, komdu sæl. Þú ert
líklega þreytt, en hvemig get
ég þvegið íætur þína? Ég hef
hvorki rósavatn né silfurskál.
Þú ert líklega þyrst? Hvar
fæ ég ískalt sjerbet til að
gæða þér á? Og ekki get ég
lagt hvítan dúk á borðið,
ef þú ert svöng — klefi minn
er íátækur eins og Tyrk-
land......“
A'” rið 1950 var Hikmet látinn
laus, enda höfðu tyrknesk
stjómarvöld þá lengi ekki
haft frið fyrir hverskonar
mótmælaorðsendingum og
kröfum írá einstaklingum og
samtökum.
Ári síðar strauk hann á
vélbát til Rúmeníu og þaðan
fór hann til Sovétríkjanna og
dvaldi þar lengst af sfðan.
I-Iann skrifaði mikið og kom
víða fram — ekki sízt á vett-
vangi Heimsfriðarhreyfingar-
innar. Leikrit hans urðu vin-
sæl í Sovétríkjunum — „Ast-
arsaga", mjög austurlenzkt
æfintýri ofurmannlegrar trú-
ar. er hann vann að í fang-
elsinu, „Damoklesarsverðið".
um stríð og friö. Skömmu áö-
ur en ITikmet dó hafði hann
lokið við skáldsögu um tyrk-
neska byltingarmenn.
Fyrir nokkrum dögum var
hann jarðsettur í Novo-devít-
sje kirkjugarðinum, og margir
þekktustu rithöfundar lands-
ins fylgdu honum til grafar.
Hinn aldni og virti höfund-
ur Pástovskí segir í minning-
argrein um Hikmet:
Dauði Nazims Hikmets í
Nazim Ilikmet
blóma lífsins er mjög grimm
staðreynd — dauði göfugs og
ágæts skálds, sem var sannur
og einlægur í hverri afehöfn...
1 þeim átökum myrkurs og
birtu, sem nú fara fram í
heiminum, var hann reyndur
og hugrakkur baráttumaður.
Sá tími mun koma, að einnig
hin tyrkneska þjóð mun —
ásamt okkar þjóð og öllu
hinu framsækna mannkyni —
meta að verðleikum mikilleik
skáldskapar og lífs Nazims
Hikmets, sem svo lengi bjó
í þjáningarfullri útlegð langt
frá ættjörð sinni.
Á. B.
!
átökum í norðurfylkjunum.
Millj 3.000 og 5.000 þeldökkir
nemendur við æðri skóla í
Boston mættu ekki í dag í
skólum sínum í mótmælaskyni
við það misrétti sem þeir telja
sig vera beittir, enda þótt svo
eigi að heita, að böm og ung-
lingar af báðum kynþáttum
hafi þar jafnan aðgang að
skólum. Skólarfirvöld höfðu
kvatt lögreglulið á vettvang
því að búizt var við óeirðum,
en allt fór þó skikkanlega
fram.
Leiðtogar blökkumanna höfðu
boðað til þessara aðgerða vegna
þess að fimm manna fræðslu-
nefnd hafði ekki viljað fall-
ast á þá skoðun þeirra að
kynþáttunum væri mismunað
í skólunum á þann veg að þel-
dökkum nemendum væri troðið
saman í skóla, þótt betra rými
væri fyrir þá í skólum með
hvítum.
Leiðtogar blökkumanna i
New York fylki hafa einnig
haldið því sama fram. en þar
hefur fræðslustjórinn fallizt á
að þeir hafi rétt fyrir sér. - ..
Alþjóðabanki
fyrir stúdenta?
Professor William Speer við
hinn víðfrægi tækniháskóli f
Massachusetts hefur lagt til að
komið verði á fót alþjóðabaBika
sem láni stúdentum fyrir náms-
kostnaði. Slíkum banka yrði
komið á laggirnar með sam-
vinnu ríkisstjórna, háskóla og
stúdentasamtaka og myndi veita
lán stúdentum í öllum löndum.
Þeir greiddu síðan afbur náms-
skuldina í gjaldmiðJi síns lands
og væru endurgreiðslur nríð-
aðar við ákveðinn hluta af árs-
tekjum þeirra að námi loknu.
Professor Speer segist gera sér
Ijóst að slíkur alþjóðabanki
myndi ekki geta starfað nema
með styrk, en bendir um leið
á að öll æðri menntun sé kost-
uð af almannafé.
I