Þjóðviljinn - 30.06.1963, Blaðsíða 5

Sunnudagur 30. júní 1963
ÞlðÐVIUINN
SÍÐA g
ALDAIAFMÆLI
THE0D0RU
TH0R0DDSEN
Á morgun, mánudaginn 1. júlí, er aldaraf-
mæli skáldkonunnar Theodoru Thoroddsen.
Þjóðviljinn vill reyna að minnast þessa afmælis
að nokkru, en eins og kunnugt er gaf frú Theo-
dora Sósíalistaflokknum nafnið á hinu forna
blaði þeirra Skúla Thoroddsen.
Theodora Thoroddsen fædd-
ist 1. júlí 1863 að Kvenna-
brekku í Dölum. Voru for-
eldrar hennar þau séra Guð-
mundur Einarsson og Katrín
Ólafsdóttir, úr Flatey. Haust-
ið 1879 fór Theodora fyrst að
heiman, sextán ára gömul, og
var þann vetur í efri bekk
Kvennaskólans í Reykjavík.
Haustið 1884 giftist hún Skúla
Thoroddsen, syni Jóns Thor-
oddsen, skálds.
f formála sínum að rit-
safni frú Theodoru lýsir Sig-
urður Nordal svo fyrstu kynn-
um þeirra hjóna:
Fyrstu kynni
„Föstudaginn 14. marz árið
1884 sátu þau Jón Árnason
bókavörður og kona hans,
Katrín Þorvaldsdóttir, að
miðdegisverði, sem á þeim
timum var snæddur um nón-
bil, ásamt systursyni hús-
freyju, Skúla Thoroddsen.
Hann hafði kvöldið áður kom-
ið til Reykjavíkur með póst-
skipinu frá Kaupmannahöfn,
en lokið þar glæsilegu prófi
í lögfræði í janúar eftir aðeins
hálfs fimmta árs nám. Frú
Katrín vildi gera frænda sín-
um vel til og hafði látið elda
baunir, sem hún vissi, að hon-
um þótti allra mata beztar.
Þegar þau voru nýsezt að
borðum, kom í stofuna tvítug
stúlka, Theodora Guðmunds-
dóttir frá Breiðabólstað á
Skógarströnd. Ekki þekktust
þau Skúli, þótt bæði væru
Breiðfirðingar að uppruna og
þremenningar að frændsemi.
Skúli var alinn upp í Reykja-
vík frá tíu ára aldri og far-
inn til Hafnar, áður en Theo-
dora kom til höfuðstaðarins
fyrsta sinn. En svo mikið varð
hinum unga kandídat um
gestkomuna, að hann gætti
þess ekki framar að snerta
á matnum. Varla hefur unga
fólkinu að þessu sinni farið
öllu fleira á milli en sagt var
með augunum. Skúli var
aldrei framur né margmáll
við ókunnuga og Theodora
hefur sjálfsagt líka verið dá-
lítið feimin við svo forfram-
aðan mann. En hvorugt gekk
þess dulið, að með þessum
fyrstu tillitum væru örlög
þeirra ráðin. Ljómann frá
þeirri stundu mátti enn sjá í
augum frú Theodoru Thor-
oddsen á gamals aldri. þegar
hún minntist á baunadaginn.
Sá mánaðardagur var alltaf
einn af tyllidögum ársins á
heimili hennar.
Það má reyndar heita einn
hinn hversdagslegasti viðburð-
ur, að piltur og stúlka felli
hugi saman, ýmist í snöggri
svipan eða við lengri kynni.
Stundum leiðir þetta til
hjónabands og stundum ekki,
eftir því sem kaupin gerast
á eyrinni, og hjónaböndin
endast líka vel eða miður,
þegar á herðir. En jafnvel
þótt allt gangi skaplega og
meira að segja farsællega. þá
er hitt víst, að hjónabandið
getur verið mjög misjafnlega
mikill þáttur í lífi manns og
konu, hvors um sig og beggja
saman. Þó að frú Theodora
ætti sér sína sögu, bæði áður
en hún giftist Skúla og í löng-
um ekkjudómi — ætti bæði
fyrr og síðar margt að una
við og mörgu að sinna — var
hún aldrei sjálf í vafa um,
að hjónabandið hefði verið
aðalatriðið í ævi hennar og
auðnu.“
Þau hjón, Theodóra og
Skúli. fluttust vestur á Isa-
fjörð, en þar var Skúli skip-
aður sýslumaður. Vel undu
þau hjón sér á Isafirði, og
vinsæl voru þau bæði vestur
þar svo af bar. Þó varð
skemmri en skyldi dvöl beirra
á Isafirði.
Skúlamálið
Hér er ekki rúm til þess
að rekja Skúlamálið svo-
nefnda, enda mun það enn
ýmsum kunnugt. I stuttu máli
sagt vildj landsstjórnin losna
við Skúla sýslumann úr emb-
ætti, enda varð hann snemma
umsvifamikill stjórnmálamað-
ur og var þegar orðinn stjóm-
inni óþægur ljár í þúfu. Það
varð fangráð Magnúsar
Stephensen, landshöfðingja,
að víkja honum úr embætti
um stundarsakir, en senda
ungan lögfræðing vestur. Fyr-
ir valinu varð Lárus H.
Bjamason, og skyldi hann
rannsaka alla embættisfærslu
Skúla. Uppmnalega var á
oddinum haft mál Sigurðar
nokkurs, sem nefndur var
Skurður, en sá var grunaður
um að hafa orðið manni að
bana.
ÞULA
„Fuglinn í fjörunni
liann heitir már,
silkibleik er húfan hans
og hneppt undir gullhár.“
Kominn er hann um ltaldan raar,
kölluðu á hann lóurnar,
þær vissu, að enginn af honum bar
af öllum loftsins sveinum, —
þær settust að honum einum.
Þær fægðu á sér fjaðrirnar,
flögruðu niður að hleinum,
þvi márinn undi ekki á bjarkargreinum.
Kveðið hátt á kvöldin var,
hvíslað margt í leynum
undir steinum,
undir fjörusteinum.
Márinn út til eyja fló,
að ástunum þeirra skellihló.
Hann unni mörgum út um sjó,
„Fuglinn í fjörunnl,
hann kann ekki að kreppa sig i körinni."
Fann ég hann í fyrravor
framundan Skor.
Vængbrotinn og fjaðrafár
fleytti hann sér á bárum,
þær lögðu um hann sitt ljósa hár
og lauguðu í söltum tárum.
Hann seig í kaf með sofnar brár,
söng í hrannargárum:
— Sofðu vinurinn vængjafrgr,
varð þér lífsins gróði smár,
fleiri en einn á miði már,
merktur þraut og sárum
flýði ofan í unnir blár
undan árum,
undan þungum árum. —
„Fuglinn í fjörunni
hann er bróðir þinn.
og e i n n i kannske í meinum,
þ a ð var svo sælt, hann sagði það ekki
neinum.
Ekki get ég stigið við þig,
ekki get ég stigið við þig,
stuttfótur minn.“
AÐ VESTAN
Þélr vita það fyrir vestan,
að vél er kveðið þar.
Þær raula svo margt við rokkinn sinn
í rökkrinu stúlkurnar.
Þeir vita það fyrir vestan,
þar verpir haukur og örn.
Það er sem bröttu björgin þar
séu byggð fyrir konungabörn
Þeir vita það fyrir vestan,
þar villtist haukur í byggð,
hann hugði að kenna þar hænsnunum flug
og hrafni og tóu dyggð.
Þeir vlta það fyrir vestan,
hann vár þar um langa tið.
unz hrafninn úr honum augun hjó
og uglan risti honum nið.
Og hænsnin görguðu og gólu
og grófu sinn öskuhaug.
En haukurinn særði þá hóf sig frá jörð,
til hamranna blindur flaug.
Þeir vita það fyrir vestan,
þá voða að höndum ber,
þá vakna þeir enn við vængjaþyt
og vita þá, hver þar fer.
Þá fleygðist haukur úr fjalli
og fer yfir gamla slóð.
Hann langar að færa þeim dáð og dug,
sem drukku hans hjartablóð.
Lárus dæmdi Skúla frá emb-
ætti. I landsyfirrétti varfjár-
sekt látin koma í staö afsetn-
ingar. Og í hæstarétti 1895
vann svo Skúli endanlega
mái sitt. Fáum mun nú bland-
ast hugur um þaö. aö máhö
haíi af hálfu stjórnarinnar
verið höfðað til þess eins að
koma stjórnmálaandstæðingi á
kné. En þótt Skúli ynni mál
sitt hlaut hann ekki embætti
sitt aftur.
Skúlamálið var hin harðasta
hríð. I þeim átökum öllum
stóðu þau hjónin jaínan sam-
an sem einn væri. En hvaö þau
átök hafa kostað lýsir frú
Theodora í kvæðinu Að vestan.
Verður svo látið útrætt um
Skúlamálið hér. Skúh andaðist
árið 1916, 57 ára að aldri.
Frú Theodora bjó áfram i
húsi þeirra hjóna, Vonarstræti
12, fram til 1930, en þá brá
hún búi og var eftir það með
börnum sínum. Hún andaðist
23. febrúar. 1954. 1 þessum
samtíningi er ekki unnt að
gera nein nánari skil skáld-
skap hennar. Tvö sýnishorn
verða að nægja, kvæðið Að
vestan og ein þulik
W/ /41 íKrflfihjŒ; wá WijBr* Wfíwfirl
wa/Æ mfjnf
Lýsing Theodóru
I áðurnefndum formála lýs-
ir Sigurður Nordal svo frú
Theodoru: „Frú Theodora var
tæplega meðalkona á hæð,
grannvaxin og létt á fæti.
Þegar ég hitti hana í fyrsta
sinn, vorið 1915, var hún enn
svo ungleg, að með ólíkind-
um mátti heita um konu, sem
var komin yfir fimmtugt,
þrettán barna móðir og hafði
vissulega staðið f ýmsu um
dagana. Þetta kvöld var hún
hrókur alls fagnaðar í fjör-
ugum félagsskap. Á þeim
þrem árum, sem liðu þangað
til ég kom aftur til Reykja-
víkur og f fyrsta skipti i Von-
arstræti, urðu mikil umskipti
á högum hennar. Þeir feðg-
amir Skúli eldri og yngri,
„haukamir" hennar, féllu
báðir frá á þvi tímabili.
Prentsmiðjan var lögð niður,
þrengra orðið um heimilið,
færra um að mörgu leyti.
Andrés Björnsson, sem hafði
verið þar einna tíðastur og
kæraítur gestur, var dáinn á
undan þeim feðgum, og eftir
lát Skúla yngra voru ýmsir
af félögum hans að vonum
orðnir þar sjaldséðnari. Frú
Theodora hafði á þessum ár-
um elzt miklu meira en tíma-
lengdinni svaraði. Hún var
farin að safna hrukkum, sem
síðan fór sífjölgandi. eins og
vel kemur fram á mynd, sem
Sigurður sonur hennar teikn-
aði af henni löngu síðar. En
þessar ævirúnir, sem allar
sögðu sína sögu, fóru henni
alveg efns vel og hið slétta
yfirbragð áður, enda var
hvergi í andlitinu vottur af
stirðnuðum drætti né í svipn-
um af storknaðri grfmu. Og
augun voru alla tíð síung og
leiftrandi af fjöri.
Hún hélt frábærri heilsu
að heita má fram undir ævi-
lokin, þrátt fyrir háan aldur
og einstöku áföll. Erfitt var
að verjast þeirri hugsun, að
þetta væri að miklu leyti
„andanum" að þakka, ef svo
mætti að orði kveða. Hún
var frábitin því að dekra við
heilsuna eða hirða um það,
þótt smekkur hennar og venj-
ur færu að sumu leyti í þver-
öfuga átt við allar hollustu-
kreddur. Hún hafði til að
mynda aldrei á ævi sjnni get-
að bragðað smjör, en lét sig
ekki muna um að taka átta
eða tíu mola af hinum ill-
ræmda hvítasykri í lítinn
kaffibolla. Eins og hún var
spameytin á allan mat, hef-
ur hún ekki komizt hjá því að
láta ofan í sig heilmikið af
ómeti, kökum og tertum, svo
oft sem hún kom f afmæli og
var víða gestkomandi. Hún
sagðist aldrei sofa öðruvísi
en f smáblundum og alltaf
hafa hjá sér bita af súkku-
laði eða öðru sælgæti til þess
að narta í milli dúranna. Og
hún reykti ókjör af sígarett-
um. helzt ekki nema sterk-
ustu tegundir, og iðraðist þess
eins, að hún hefði byrjað svo
seint og farið á mis við bessa
heimslyst fram undir fimm-
tugt".
Afgreiðsla -
Ullarvöruverzlun
Dugleg og áteiðanleg stúlka með einhverja málakunnáttu,
óskast til afgreiðslustarfa f ullarvöruverzlun okkar að
Laugavegi 45. Nánari upplýsingar f skrifstofu Slátur-
félags Suðurlands, Skúlagötu 20.
ULLARVÖRUVERZLUNIN FRAMTlÐIN
Yélskipið Hafbjörg SH133
65 rúmlestir með 375 ha. kromhout vél er til sölu.
Upplýsingar gefur Axel Kristjánsson.
UTVEGSBANKI ÍSLANDS