Þjóðviljinn - 30.06.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagur 30. júní 1963
ÞIÚÐVILIINN
SlÐA 1
S3HDJLVH
,j.?vnva
SlNHWlMVdWOO
3NI10SV0
aaawvHO
iMV
aaidwvs
NOlMNVld
^JAAyndin til vinstri
Hér er minni gerð af djúphafsskipi, í þetta sinn
sovézk smiði. Með þessari gerð hafa menn kom-
izt á 7 — 800 metra dýpi. Gegnum þrýstings-
þéttar riiður má rannsaka og ljósmynda dýra-
lífið í hafdjúpunum.
Myndin til hægri()
Likan pater Borelles af kafbát frá árinu 1679.
Með einfaldri vogarstöng mátti daela vatninu
úr Ieðursekkjunum, og skipinu skaut upp.
„LEGG ÞÚ
Skjaldbakan
„Neðansjávarskjaldbaka" Bushwells. B — ballest. O — stýrl. L.L —
geymar. P.Q — austursdælur, C — dýptarmælir, G — stýri. L.L —
loftrör. M — loftloka.
stýri. Til þess að komast til
yfirborðsins aftur þurfti að
losa sig við iúmkúlur á út-
hlið.
„Þráði loft og
þurfti loft."
En andrúmsloft var enn
sem fyrr helzta vandamálið.
Frumherjar eygðu snemma
lauenina, en eins og svo oft
áður kvað við hæðnishlátur
samtímamanna.
I lok 17. aldar lýsti enski
náttúrufræðingurinn og heim-
spekingurinn Robert Boyle
þannig kafbát, er smíðaður
var af Hollendingnum Dre-
bell:
„Ég hef haft aðstæður til
að afla mér ýmissa upplýs-
inga hjá ættingjum Drebells
um það, hvemig það reyndist
mögulegt fyrir fólk að dvelj-
ast svo lengi undir yfirborði
vatns án þess að kafna og án
þess að finna til hinna
minnstu óþæginda. Ég fékk
það svar, að Drebell hefði tal-
ið aðeins nokkum hluta lofts-
ins (kvinitessensinn) hæfan
til öndunar. Afganginn af
loftinu — hinn dauða hluta,
ef ég má kalla hann svo —
taldi hann ekki færan um að
J?efa næringu lífsneistanum.
sem býr í brjóstinu, Þess-
vegna hafði hanin með sér um
borð efnafræðilegan vökva,
sem hann áleit vera helzta
leyndardóminn við kafsigling-
ar. Strax og hann fann, að
hið góöa loft var á þrotum.
gat hann með því að opna
hylki gefið hinu óhreina lofti
nýjan skammt af hreirnu,
þannig að unnt var að anda
enn um stund.“
Lærðir samtímamenn
skemmtu sér konunglega. En
þegar franski efnafræðingur-
inn Lavoisier sló þvi föstu
kriftgum 1780, að þessi „kvint-
essens“ 5 loftinu væri súrefni,
og kolsýran fannst um svipað
leyti, þá voru fundin nauðsyn-
leg undirstöðuatriði þess að
leysa loftvandamálið.
Kafbátar og
djúphafsskip
Kringum siðustu aldamót
tekur að komast skriður á
málið. Hemaðartækndn þróað-
ist, og kafbátarnir herjuðu á
höfunum. Friðsamleg rann-
sókn átti öllu erfiðara upp-
dráttar, og það var ekki fyrr
en 1934, sem veruleg tiðindi
berast frá þeim vígstöðvum.
Eftir fjögurra ára erfiða
vinnu við Bermudaeyjamar
heppnaðist tveim Bandaríkja-
mönnum, þeim Beebe og Bar-
ton, að kafa niður á 920
metra dýpi í stálkúlu, og
koma upp aftur með ljós-
myndir frá þessu mikla dýpi.
Eni svo var öllum köfunarað-
gei-ðum aftur einbeitt að hin-
um djöfullega kafbátaheraaði
heimsstyrjaldarinnar síðari.
Eftir stríðið kemst aftur
skriður á undirdjúparannsókn-
ar. 1 samvinnu við hinn
heimskunna, svissneska vis-
indamann Auguste Piccard
byggðu Frakkarnir Georges
Houot og Pierre Willm fyrsta
djúphafskipið. 3. júní var það
tilbúið.
Að ytra útliti liktist það
mest kafbátum styrjaldarinn-
ar með hinn granna, sígar-
ettuJagaða skipsskrokk sinn
og lítið stýrihús efst. Ea
Framhald á 10. sfðu.
ar leðurermar, og gátu leið-
amgursmenn þannig þreifað
sig áfram á hafsbotni.
150 árum síðar tók Eng-
lendingurinm Lethbridge upp
hugmynd Italans og smiiðaði
einskonar tunnu. Manngarm-
urinn, sem lét telja sig á að
kafa í henni, hefur áreiðan-
lega ekki átt sjö dagana
sæla, því að Lethbridge lét
það loft, sem í tunninni var,
mægja. Hinsvegar gat kafar-
inn fjarlægt nokkur þung lóð
á tunnunni utanverðri, er dvöl-
in reyndist óbærileg, og tunn-
an skauzt þá eins og korkur
upp á yfirborðiö.
Þennan sama skilning á
samhemginu milli rúminni-
halds og burðarþols hafði
Italinn pater Borelli, sem árið
1679 smíðaði nokkurskonar
kafbát, er knúinn var áfram
með árum. Gegnum nokkrar
holur í botninum var vatnið
sagaö inn í nokkra leðurbelgi.
Er báturinn hafði fengið næg-
an þumga af vatni sökk hann.
Með einfaldri vogarstöng
mátti svo tæma sekkina, er
báturinn skyldi upp aftur.
Með Bandaríkjamanninum
Bushwell tók þróunin mikið
stökk fram á við, en lenti á
villigötum. „Skjaldba'ka“ hans
hljóp af stokkunum í frelsis-
stríði Bandaríkjamanna 1773
—83. Þetta var kringlótt
hylki, er rúmað gat einn
mann. Hið nýja var það, að
skjaldbakan var útbúin lóð-
réttum og láréttum hreyfli, er
knúinn var með handafli. 1
þessu undratæki gat Bushwell
kafað í allt að því hálftíma,
en þá varð hann að koma upp
á yfirborðið og taka loft á
ný. Hinn uppfinningasami
Bandaríkjamaður hafði von-
azt til þess að geta notað kaf-
bát sinn gegn herskipum óvin-
anna, en lítill hraði og nauð-
syn þess að koma upp á yfir-
borðiö á hálftíma fresti gerði
þær vonir að engu.
En áhuginn fyrir köfun
varð ekki brotimn á bak aft-
ur. Árið 1831 reyndi Spán-
verjinn Carvo að endurtaka
þolraun Alexanders mikla.
hann lét sökkva sér í trékúlu
niður á 20 metra dýpi — og
sá aldrei framar dagsins ljós.
Frakkinn Bazil komst á 28
metna dýpi í svipaðri kúlu 35
árum seinna og sakaði ekki.
Fram að þessu höfðu allir
kafarar gætt þess, að traust
reipi tryggði þeim endurkomu,
og það var ekki fyrr en 1889,
sem menn tóku að leggja á
hin miklu djúp. Þá kafaði
Italimn Balsamello niður á
165 metra dýpi 'í jámhylki,
sem vó 5 lestir og var 2.5
metrar að þvermáli. Hylkið
var útbúið tveim handknúnum
hreyflum, og öllu farartækinu
var stýrt með geysimiklu
til þess að synda framhjá
keisaranum.
Hið athyglisverðasta við
söguna, sem finnst mynd-
skreytt í fornum, indverskum
bókmenntum, er það, að hug-
myndinni um kassann skyldi
skjóta upp svo snemma. Vafa-
laust hefur þjóðsagan hvatt
margan ævintýragjarnan
manninn til þess að freista
einhvers álíka.
Kassi og tunna
Við vitum ekki með vissu,
hvenær menn tóku fyrst að
fylgja þeirri þrá sinni að
banna liafdjúpin blá. Hitt er
víst, að áhuginn fyrir þcssum
æsandi óþekkta heimi er æva-
forn, um það eru næg dæmi.
Ef trúa má sögusögninni var
Alexander mikli, scm uppi var
á árunum 356 til 323 f. Kr.
einn hinn fyrsti, sem ögraði
náttúruöflunum og dvaklist
lengi undir yfirborði hafsins.
1 félagsskap nokkur þungra
steina seig hann til botns í
kassa, og eina snerting hans
við hinn efri heim var traust
reipi.
Að sögn á Alexander að
hafa dvalizt í kassa sánum í
hvorki meira né minna en 80
daga á hundraö metra dýpi.
Af því. sem fyrir augu hans
bar.má nefna sæorm svo lang-
an, að hann þurfti þrjú dægur
Eigi að síður er það ekki
fyrr en á 17. öld sem upp
koma nákvæmar áætlanir um
að rannsaka heiminn undir
haffletinum.
Það var á þeim tímum, sem
Italinn Lorini smíðaði stórt,
ferkantað kar, er rúmað gat
fjóra menn. Loftræsting var
tryggð meö löngu tréröri, sem
var neglt fast mitt á karið,
en þykk jámkeðja skyldi
tfyggja örugga heimferð. Út
frá hliðunum lágu vatnsheld-
Þannig lítur djúphafaskip nútímans út. Það var skip af þcssari gcrð, cr sctti dýptannetið í jan-
i! úar 1960 — kafaði 10912 metra.
,« ,í:”■
Fjögur stig í þróun kafarabúnings. Frá vinstri: grískur ka/ari frá 4. öld fyrir Krist eins og Arist-
óteles lýsir honum, síðan kafarahjálmur með loftrðri teiknaður af Leonardo da Vinci. Þá kemur
, kafarabúningur" gerður 1802 af WIHIam Carrey og að lokum „neðansjávarfiskifarkostur" gerður
1892 af Frakkan um Le Batteaux.
H39N3SSVd
HOIVOIGNI
1N3DS3CI

I
i
I