Þjóðviljinn - 01.09.1963, Blaðsíða 3

Sunnudagur 1. september 1963
2S. árgangur
P'
A
HVÍLDAR-
DAGINN
Merkisdagur
1 dag eru liðin rétt fimm ár
síðan fiskveiðilandhelgi Islend-
inga var stætkuð úr, fjórum
mílum í tólf, samkv. reglu-
gerð sem Lúðvik Jósepsson
sjávarútvegsmálaráðherra hafði
gefið út 30. júní 1958. Þessi
stælckun landhelginnar var
mjög mikilvægur áfangi í
sjálfstæðisbaráttu íslendinga,
rökrétt áframhald af fullveld-
isyfirlýsingunni 1918 og stofn-
un lýðveldis 1944. Með hinni
breyttu landhelgislínu stækk-
uðu íslendingar fiskveiðiland-
hélgi sína um nær 60 af
hundraði og tryggðu sér yfir-
ráð yfir hafsvæði sem nam
25.528 ferkílómetrum, en þar
var í senn að finna aflasæl
fiskimið og mikilvægar upp-
éldisstöðvar. Landsmenn höfðu
þannig tryggt sér stóraukin
yfirráð yfir auðlindum þeim
sem mikilvægastar eru fyrir
afkomu þjóðarinnar og munu
verða um langa framtíð og
höfðu nálgazt mjög verulega
það framtíðarmark sitt að
helga sér einum umráð yfir
landgrunninu öllu.
Islendingum var þetta kleift
vegna þess að þeir gátu fært
sér í nyt hagkvæmar alþjóð-
legar aðstæður, siminnkandi
völd þeirra stórvelda sem arð-
rænt höfðu fiskimið annarra
um langt skeið. En íslendingar
létu sér ekki nægja að vera
sporgöngumenn; með Í2 mílna
landheiginni tóku íslendingar
um skeið forustu í hinum al-
þjóðlegu átökum um landhelg-
ismál og sú ákvörðun hefur
orðið afdrifarík. Andstaðan
gegn 12 mílna reglunni hefur
nú verið brotin gersamlega á
bak aftur, og í sögu alþjóða-
laga mun sá atburður jafnan
verða tengdur frumkvæði ls-
lands. -
Því mun 1. september 1958
verða sknáður sem merkis-
dagur í Íslandssögunni. Þá var
ekki aðeins verið að sinna dæg-
urbaráttu, heldur tekin ákvörð-
un sem mun verða ókomnum
kjmslóðum til hagsælda, létta
þeim lifsbaráttuna og auð-
velda sóknina til frekari rétt-
ipda. Þótt síðari ríkisstjómir
hafi á smámannlegan hátt tak-
markað þann rétt sem vannst
fyrir fimm árum, hefur rétt-
indaafsalið verið veitt sem
„undanþágur" en valdhafamir
hafa ekki dirfzt að hverfa frá
sjálfri 12 mílna reglunni.
Forsendan
Þótt Islendingar séu deilu-
gjarnir menn, hefði mátt ætla
að full samstaða yrði um
stækkun landhelginnar í tólf
mílur; þa^ fóru saman hinir
mikilvægustu hagsmunir Is-
lendinga, skýlaus réttur og
augljós alþjóðleg tækifæri. En
svo varð ekki. Ákvörðunin um
stærð landhelginnar varð í
staðinn harðvítugt átakamál
stjómmálaflokkanna fslenzku,
um það var barizt vikum og
mánuðum saman, þingmenn
sátu á stanzlausum fund-
um kvöld eítir kvöld og
nótt eftir nótt; svo harðvítugt
var taugastríðið, að endanleg
ákvörðun var ekki tekin fyrr
en Ijóst var að ríkisstjórnin
myndi falla að öðrum kosti.
Það er óvefengjanleg stað-
reynd að landhelgin var stækk-
uð í 12 mílur af þelrrl ástæðu
einni, að Alþýðubandalagið var
aðili að ríkisstjórn og hafði
m.a. umráð yfir sjávarútvegs-
ráðuneytinu sem lögum sam-
kvæmt hafði vald til að gefa
út reglugerð um stærð fisk-
veiðilögsögunnar. Ef Alþýðu-
bandalagið hefði ekki haft
þessa aðstöðu sýmr stefna
annarra flokka að stækkun
IandhPln;nnar heMi orðið sex
mílur eins og Pmtar buðu.
ásamt einhverjum breytingum
186. tölublað.-
HðDVlUINN
SEPTEMBER1958
á grunnlínum. Slík framkvæmd
af íslendinga hálfu hefði
orðið til þess að torvelda það
að 12 mílna reglan hlyti þá
almennu viðurkenningu sem
hún nýtur nú og beint þróun
alþjóðalaga á hafinu inn á
háskalegar brautir. Ef þessi
leið hefði verið valin sætu
Islendingar nú uppi með 6
mílna landhelgi eina saman og
ættu vafalaust erfiðara með að
ná 12 mílna markinu en 1958.
Vísir
Hér er ekki rúm til að rekja
hin margþættu og flóknu á-
tök stjórnarflokkanna um land-
helgismálið, en ástæða er til
þess að rifja upp hvernig sum
af dagblöðunum fögnuðu mik-
ilvægum áfanga í sjálfstæðis-
baráttu íslendinga. Þegar full-
i trúar Alþýðúbandalagsins lögðu
fram formlega tUIögu um
stækkun landhélginnar í 12 míl-
ur var Vísi þannig innanbrjósts
29. apríl 1958:
„Kommúnistar munu sem sé
ætla að leggja til að Islend-
ingar steypi sér út í ævintýri
á sviði landhelgismálanna, sem
gæti orðið mjög hættulegt.
Menn skulu vita það að á
næstu vikum munu kommún-
istar gerast talsmenn þeirrar
stefnu, að íslendirigum sé allt
fært í landhelgismálinu, án
þess að hirða um það hvort
þjóðin telur skref kommúnista
hyggilegt eða líklegt til sigurs.
Menn verða að muna, þegar
kommúnistar tala og reyna að
telja mönnum trú um, að þeir
séu ættjarðarvinir og hafi ein-
ungis hagsmuni Islendinga í
huga, að þeir eru einkavinir,
skólabræður og félagar Kadars
hins ungverska og annarra því-
líkra griðníðinga og svikara.”
Þannig jafngilti 12 mílna
landhelgin hættulegu ævintýri
griðníðinga og svikara.
Alþýðliblaðið
Þegar Alþýðubandalagið
fylgdi m.a. kröfu sinni um 12
mílna landhelgi eftir með því
að neita að afgreiða á þingi
efnahagsmálafrumvarp sem
hinir stjórnarflokkamir lögðu
mikla áherzlu á, hrópaði Al-
þýðublaðið með stærstu fyrir-
sögnum sínum:
„Kommúnistar stöðva efna-
hagsmálin á þingi og skapa
vaxandi neyðarástand í landinu.
Einstök valdaníðsla Einars Ól-
geirssonar í forsetastól neðri
deildar. Vaxandi skortur á mat-
vælum og lyfjum, síldarvertíð
tefst og hvalbátar aðgerðar-
lausir.”
Og undir þessum ógnarlegu
fyrirsögnum hélt blaðið áfram:
„Er það algert einsdæmi í
stjórnmálasögu landsins, að
pólitískur flokkur geri sig sek-
an um slíkt framferði . . . Nota
þeir þá baráttuaðferð að stöðva
efnáhagsmálin á þennan hátt
og setja landhelgismálið'á odd-
inn sem skjöld til þess að reyna
að villa þjóðinni sýn. Ótrúlegt
er að þjóðin láti blekkjast af
þessum svívirðilegu aðförum
kommúmista. sem hika ekki við
að stofna efnahagslífi þjóðar-
innar í hættu til að geta leik-
ið hinn pólitíska skollaleik sinn.
Þetta framferði þeirra mun
vera hámark ábyrgðarleysis í
íslcnzkum stjórnmálum á seinni
árum.’!
Þegar samkomulag náðistloks
innan ríkisstjómarinnar um
þessar „svivirðilegu aðfarir”,
þennan „pólitíska skollaleik” og
þetta „hámark ábyrgðarleysis-
ins” skrifaði Alþýðublaðið enn
28. maí um „Nasserstefnu
kommúnista í landhelgismál-
inu”:
„Þjóðin hefur verið áhorf-
andi nú um skeið að cinum
hinum ljótastasta leik sem
nokkru sinni hefur farið fram á
stjórnmálavettvangi. Þennan
leik hefur verið hæet að leika
af þeirri ástæðu cinni að
kommúnistar hafa verið leiddúr
til sætis í ríkisstjórn Islands.
Hann hefði ekki átt sér stað
hefðu þeir ekki setið þar ....
En eitt hefur unnizt, það að
enn ein sönnun hefur fengizt
fyrir því, að það er ekki hægt
að vinna með kommúnistum.
Það eru ekki nema þrír sam-
starfshæfir stjómmálaflokkar
á þingi”.
Og eftir að Lúðvík Jdseps-
son hafði gefið út reglugerð-
ina um 12 mílna landhelgi og
öll þjóðin fagnaði var Alþýðu-
blaðinu þannig innanbrjósts 3.
júli 1958:
„Lúðvík fær skömm fyrir...
I fimm vikur virðist Lúðvík
ekkert hafa um Iandhelgismál-1
ið hugsað . . . hann hefur I
cinnig skömm af frammistöðu
sinnj við undirbúning þess.”
Morgunblaðið
Þegaf samkomulag hafði tek-
izt innan ríkisstjómarinnar um
12 mílná landhelgi fagnaði
Morgunblaðið henni m.a. með
þessum orðum:
„Er hér um að ræða hneyksl-
anlegt og furðulegt athæfi
af hálfu ríkisstjórnarinnar. öll
þjóðin hefur horft upp á hið
niðurlægjandi háttarlag stjóm-
arinnar með örlagaríkasta ut-
anríkismál hennar í heila viku
. . . Allt atferli kommúnista í
þessu máli síðustu daga bendir
tíl þess að þeir hafi viljað
vinna íslenzku þjóðinni sem
mest tjón og skapa henni sem
mest vandræði. Það er engu
líkara en óðir menn hafi
stjórnað skrifum „Þjóðviljans”
um landhelgismálin”.
10. nóvember 1959 komst
Ólafur Thórs, núverandi for-
sætisráðherra, svo að orði um
ástæðumar fyrir því „hneyksl-
anlega og furðulega athæfi“ að
landhelgin var stækkuð í 12
mílur:
„Kommúnistar hafa stjórnað
stærsta utanrikismáli Islands
nú að undanfömu, þ.e.a.s. land-
helgiismálinu. . . Ja, þetta er
auðvitað á allra vitund. Til
góðs eða ills hafa þeir stýrt
förinni, til góðs eða ills, og
til ills frá mínu sjónarmiði.
Ég veit vel að ýmsir í ríkis-
stjórninni hafa viljað annað, en
hér gildir engiinn vilji saman-
borið við verkin.”
Á landsfundi Sjálfstæðis-
flokksins snemma árs 1958
komst Ólafur Thors enn svo að
orði um stækkun landhelginnar
í 12 mílur:
„Ég get ekki leynt óánægju
minni út af aðgerðum fyrr-
Verandi stjómar í þessu máli.”
Og tvpim dögum síðar komst
Bjarni Benediktsson svo að prði
á þessum sama fundi:
„Lúðvík Jósepsson réð hvera-
ig að var farið . . . Sök Guð-
mundar 1. Guðmundssonar er'
fólgin í því að hann skyldiekki
hindra Lúðvik í þessu“.
Ástæðan
Eins og þessi heiftarlegu
skrif sýna voru átökin um
landhélgina annað og meira en
ágreiningur um starfsaðferðir,
forustumenn núverandi stjóm-
arflokka voru haldnir þvílíkri
heift að fáryrði koma í stað
röksemda. Og þeir gátu ekki
stöðvað sig þegar endanleg á-
kvörðun hafði að lokuni verið
tekin og reglugerðin hafði hlotið
lagagiidi. Var það þó augljós
þjóðleg skylda að landsmenn
stæðu saman um þær ákvarð-
anir sem teknar hefðu verið
á lögmætan hátt. öllum var
ljóst að stækkun landhélginn-
ar var alþjóðlegt deilumálogað
Bretar myndu beita hverskyns
ráðum til þess að hnekkja
gerðum íslendinga. Því bar
landsmönnum að koma fram
sem ein heild út á' við; hvers-
kyns ágreiningur cgndi Breta
til óhæfuverka.
Engu að síður héldu Sjálf-
stæðisflokkurinn og Alþýðu-
flokkurinn áfram augljósri
andstöðu við 12 mílna land-
héigina allt sumarið 1958. 22.
ágúst — rúmri viku áður en
stækkun landhelginnar átti að
koma til framkvæmda — lagði
miðstjórn Sjálfstæðisílokksins
til að ríkisstjóm Islands hlut-
SIÐA 3
aðist til um það að kvaddur
yrði saman ráðherrafundur
Atlanzhafsbandalagsins til þess
að fjalla um landhelgismál Is-
lendinga og ‘finna lausn á því!
1. september 1958, daginn sem
stækkunin kom til fram-
kvæmda, rökstuddi Bjarni
Benediktsson tillöguna á þenn-
an hátt í Morgunblaðinu:
„Einmitt vegna þess að inn-
an Atlanzhafsbandalagsins eru
saman komnir flestir andstæð-
ingar okkar í landhelgismál-
inu er þar sérstakt tækifæri til
að ræða málið og ráða því til
Iykta á skynsamlegan hátt‘.
Ekki er neinum efa bundið
að þessi framkoma forustu-
manna Sjálfstæðisflokksins og
Alþýðuflokksins var ástæðan
fyrir þvi að Bretar tóku þá
örlagaríku ákvörðun að ráð-
ast inn í hina nýju landhelgi
Islendinga með herskipavaldi.
Brezka stjórnin hélt að Islend-
ingar væru sundraðir og ekki
þyrfti nema hæfilega hörku
til þess að þeir gæfust upp í
samræmi við formlegar tillög-
ur Sjálfstæðísflokksins.
Þorskastríðið
Árás brezka flotans á Islend-
inga — sem einnig hófst fyrir
réttum 5 árum — var níðings-
legt ofbeldi mikils herveldis
við vopnlausa smáþjóð sem ein-
vörðungu studdi aðgerðir sín-
ar alþjóðalögum og rétti. En
þessi árás breyttist smátt og
smátt í einhverjar hlálegustu
hrakfarir sem brezka herveldið
hefur farið. Á fyrsta ári hern-
aðaraðgerðanna beittu Bretar á
Islandsmiðum um það bil
fjórðungi af öllum tundurspill-
um ' sínum og freigátum, alls
37 herskipum með 8—9.000 her-
mönnum — gegn 102 íslenzkum
löggæzlumönnum! Að staðaldri
voru hér við land 10 herskip
og birgðaskip dag hvem með
um 2.000 manna áhöfn, en í
skjóli þeirra stunduðu 13
veiðiþjófar iðju sína á dag að
jafnaðir eða 250 togaramenn!
Og aflinn varð sama sem eng-
inn; þjófnaðarsvæðin reyndust
að meðaltali aðeins nema 3,5%
af landhelginni og það varð
hreinlega að skylda togarana
til þess að taka þátt í þessum
fáránlegu aðförum, sem vöktu
í senn fyrirlitningu og hlátur
víða um lönd. Enda fór það
svo að Bretar hættu hemaðar-
aðgerðum sínum á öðru ári,
og þar með kostnaðarsömustu
fiskveiðum sem sögur fara af.
Þetta þors'kastríð Breta hefði
orðið jafn áranábrslaust ogþað
var sneypulegt, ef ríkisstjóm
Islands hefði ekki notað of-
beldið — löngu eftir að það
var hætt — sem átyllu fyrir
undanþágusamningum sínum
við Breta •£ ársbyrjun 1961.
Þá vom Sjálfstæðisflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn einir sam-
an í ríkisstjórn og áttu kost
á að framkvæma þá stefnu sem
beið ósigur 1958.
Hollustan við
NATO
Það er ómaksins vert að í-
huga hvers vegna forustumenn
Sjálfstæðisflokksins og Alþýðu-
flokksins snerust gegn stækkun
landhelginnar fyrir fimm ámm
og hafa síðan skert hana. Að
sjálfsogðu skilja þeir eins vel
og , aðrir nauðsyn þess að Is-
lendingar ráði einir yfir fiski-
miðunum umhverfis landið. En
þeir eru ekki aðeins tengdir
ættjörð sinni og nauðsyn hennar,
hollustan við Atlanzhafsbanda-
lagið togar einnig í þá. Og það
var einmitt hlýðnin við Atlanz-
hafsbandalagið sem gerði þeim
ókleift að taka íslenzka afstöðu
til landhelgismálsins 1958. Ráöa-
menn Atlanzhafsbandalagsin*
linntu ekki látum allt sumarið
1958 og gerðu sig seka um frek-
legustu afskipti af innanrikis-
málum Islendinga. Það atferli
hefði raunar átt að opna augu
manna fyrir eðli og tilgangi
Atlanzhafsbandalagsins, því
hvað komu deilur um fiskveiði-
réttindi því hemaðarbandalagi
við, og hví átti „varnarbanda-
lag frjálsra þjóða“ að standa
gegn því að íslendingar sqgktu
fornan rétt í greipar Breta og
Framhald á 4. síðu.
Frétt Þjóðviljans um að 12 mílna landhelgi taki gildi.
4
V
*
I