Þjóðviljinn - 10.09.1963, Blaðsíða 7

SÍÐA 7
v.
Þriðjudagur ip. september 1963
ÞlðÐVILllNN
ORYGGISMAL SILDVEIDISKIPA

Eftir Hjálmar R. Bárðarson,
skipaskoðunarstjóra
Fyrri hluti
Enginn efast um ágæti kraft- •
biakkar og nylonnóta við síld-
veiðar, og þessi tæki auk leit-
artækja og ýms annars bún-
aðar hefur gerbreytt öl'lum
veiðimöguleikum íslenzkra síld-
arskipa, tekjuöflun áhafna og
útgerðar, og þar með þjóðar-
,búsins alls. Því miður er sag-
an ekki þar með sögð öll. Þessi
breytta veiðitækni ásamt síld-
armati hefur beint og óbeint
um leið breytt ýmsum þeim
atriðum er snerta öryggi skip-
anna. Eldri skipum hefur ver-
ið breytt, og ný skip smíðuð
með tilliti til þessara veiðiað-
ferða. Meginbreytingarnar
vegna síldamótarinnar og
kraftblakkarinnar eru þær, að
á þeim skipum, sem voru fyr-
ir með bátapalli, hefur stjórn-
borðsmegin á bátapallinum
verið útbúinn meira eða minna
lokaður kassi úr stáli fyrir sfld-
amótina, og fremst yfir þess-
um kassa hefur verið útbúinn
gálgi, bóma eða krani, til að
hengja í kraftblökkina. Á þeim ,
skipum, þar sem aðeins voru
áður stoðir undir bátapallin-
um, hefur oftast verið fyllt
upp í opin SB-megin á milli
stoðanna, eða klætt að utan
með stálplötum, til að nótin
festist síður í. Þannig hefur
þá SB-megin undir bátapalli
á þessum skipum myndazt
gangur utan við reisn skips-
ins, lokaður á hlið en opinn
að framan og aftan. Kraft-
blökkin sjálf er ekki mjög
þung, en bóma sú eða krani,
sem hún hangir í, er sífellt
að verða fyrirferðarmeira tæki,
og til að auðvelda notkun
kraftblakkarinnar við stórar
nætur, þá hefur þróunin ver-
ið í þá átt, að hækka þennan
gálga. Um leið hækkar átak-
ið á skipið, þegar nótin hang-
ir í kraftblökkinni á Hið skips-
ins. Síldarnætumar úr nylon-
gerfiefnum eru verulega létt-
ari en gömlu síldamæturnar.
Nú undanfarið hafa nætumar
' hinsvegar verið stækkaðar
meira og meira, einkum dýpt-
in aukin, til að geta náð í síld,
sem stendur dýpra undir yfir-
borði sjávar. Til skamms tíma
höf um við reiknað með, að síld-
arnætur blautar myndu vega um
6 tonn, og var þetta talin vera
ríflega áætluð þyngd. Þyngd
nýjustu og stærstú nótanna
mun hinsvegar nú vera orðin
enn meiri. Þyngdarpunktur
þessarar nótar hefur verið á-
ætlaður 40 cm. fyrir ofan báta-
pallinn, og er þetta að sjálf-
sögðu mjög óhagkvæm þyngd
og staðsetning fyrir minnstu
sfldarskipin, sem búin eru nót
á bátapalli. Síðasta þróunin er
nú sú, að talið er að nauðsyn-
legt verði, að síldveiðiskipin
verði búin tveimur sfldamótum
samtímis, og verði þær þá af
mismunandi dýpt og möskva-
stærð. — Stærstu síldarskipin
geta að sjálfsögðu bezt þolað
þessa miklu yfirþyngd, því hæð
á bátapalli er yfirleitt mjög
lík, hvort sem um er að ræða
stórt eða lítið skip.
Ef farið verður aimennt að
hafa tvær sfldamætur á báta-
palli, þá er ávallt sú hætta
fyrir hendi, að leitazt verði
við að koma þessu fyrir, jafn-
vel á skipum, sem álls ekki
geta með sæmilegu móti þolað
slíka yfirhleðslu. —
« í íestum
Þá vil ég víkja að fyrir-
komulagi í lestum síldveiðiskip-
anna. Niðurhólfun í lestunum
í stíur hefur yfirleitt verið góð
í íslenzkum síldarskipum, og er
t.d. mun þéttari en í sumum
erlendum síldarskipum. Hins-
vegar hefur á undanfömum ár-
um komið i ljós, að lestarborð
úr álúminíum hafa mörg
reynzt of veik og ekki ávallt
fær um að þola það álag, sem
á þeim gat hvílt, einkanlega
vildu þau bogna út úr fölsum,
ef borðin voru ekki nógu ná-
kvæmlega af réttri lehgd í stí-
urnar. Þar með gat öll síldin
komizt á hreyfingu í lestinni.
Skipaskoðun ríkisins lét því
framkvæmt rannsókn á styrk-
leika lestarborða í nýjum ís-
lenzkum skipum, og að því
loknu var þann 5. júní 1963
gefið út umburðarbréf, þar
með tekið er fram hve löng
borð megi nota af hverxi edn-
stakri gerð. Þetta bréf var sent
öllum skipasmíðastöðvum, sem
höfðu í smíðum íslenzk fiski-
skip, sem og framleiðendum
aluminíum borða, skipakaup-
endum, og ýmsum öðrum aðil-
um. 1 ljós kom, að enn eru
ekki fáanleg á markaðinn alu-
miníum borð, sem eru nægjan-
lega sterk fyrir lengstu borðm,
og verður því að nota tréborð
í lengstu lengdimar. Fram-
leiðendur aluminíum borða eru
hinsvegar nú að uridirbúa
framleiðslu á borðum, sem eru
nægjanlega sterk til að upp-
fyl'la þessar kröfur.
En ekki er öllu fulXnægt með
þéttri niðurhólfun og sterkum
borðum í stíum. öryggið er
líka háð því skilyrði að hólf-
in séu fyllt og notuð á rétt-
an hátt. Með reglugerð um
ferskfiskeftirlit er ákveðið að
sild í söltun skuli vera í hill-
um, og sagt er að víðast hvar
sé gerð krafa um að sfld í
söltun sé þannig losuð, að ekki
séu notaðir svonefndir grabbar
við iosunina. Þessi atriði hafa
haft mjög óhefllavænleg áhrif
á öryggi sQdveiðiskipanna, á-
hrif sem gæðamat á síld á-
reiðanlega ekki riefur ætlazt
til, né gert sér grein fyrir, þeg-
ar þessi ákvæði hafa verið
sett Verðmunur er það
mikill á síld í salt og í vinnslu,
að það er eðlilegt að áhugi á-
hafna skipanna beinist að þvi,
að sem mest af veiddri sfld
verði í þeim gæðaflolíki, sem
metin er söltunarhæf. Þess-
vegna hafa síldarskip verið bú-
in hillum ti'l beggja hliða við
miðhluta lestarinnar. Þessar
hillur eru hafðar hallandi inn
að miðju skipsins, og hæð
þeirra frá botni lestarinnar er
oftast um 80 cm., þannig að
hægt er að losa sfld af hill-
unum, með því að opna renni-
lúgur á lóðrétta stíuþilinu, og
láta síldina þannig renna nið-
ur í sildariosunarmálið, án
þess að moka henni. Þessi að-
ferð mun uppfylla kröfur síld-
armatsins til að síldin verði
söltunarhæf, að því er meðferð
síldarinnar varðar. Aðferðin
býður hinsvegar þeirri hættu
heim, að ekki er víst að alltaf
sé hleypt sild undir neðstu hill-
una í lestinni, og sé það ekki
gert, þá er lofrúm neðst í allri
lestinni, en al'lur síldarþung-
Við iöndunarbryggjuna. Úr öðru síldveiðiskipinu er verið að landa aflanum, hitt bíður enn drekk-
hlaðið til Iosunar,
Síldveiðísltip á le.ið til hafnar með mikinn afla í lest og a þilfari
inn þar ofanvið. Þessu hefur
Sldpaskoðun ríkisins margsinn-
is varað við, vegna stöðugieika
skipanna. Bent hefur verið á
þá leið, að hafa ekkert hillu-
borð yzt úti við skipssíðuna.
Sé það gert, þá rennur sfld
niður undir neðstu hilluna og
fyllir það rúm líka. Þegar los-
að er, má fyrst taka síldina
af hillunni eins og sagt var
frá áðan, en tæma að lokum
Íá sfld, sem undir hil'lunni er.
essi síld neðst verður ef til
vill ekki metin söltunarhæf,
af þvi henni þarf að moka, en
það verða menn að sætta sig
við, ef þeir vilja ekki tefla
eigin öryggi í tvísýnu. Annað
atriðið varðandi gæðamat síld-
ar, sem mikil áhrif hefur haft
og hefur á stöðugleika og ör-
yggi síldveiðiskipanna, er sú
ákvörðun, að síld tekin með
gröbbum upp úr lest sé ekki
söltunarvara. Þetta atriði hef-
ur valdið þróun þess, sem nefnt
hefur verið falskur steis. Mið-
skipa undir lúgum skipanna er
þá haft loftrúm, alla leið frá
botijii skipsins og upp í lúgu.
Þarna getur verið um býsna
mikið rúmmál að ræða í lest-
inni. sem ekki er fyllt af sfld,
og er þetta gert til þess að
geta tæmt sem mest magn af
síld úr lestinni með máli, sem
látið er renna í af hillunum,
án þess að nota fyrst grabba
til að tæma steisinn með.
Þessi svonefndi falski steis,
eða loftrúm undir lúgum í
miðri lest. er ekki aðeins
hættulegt vegna stöðugleika
skipsins.^ því hætta er við að
sama magn síldar sé í staðinn
ti'l viðbðta- Intið á þilfar, helri-
ur ekki síður vegna þess. a‘,'
áreynsb- á skilrúmsborðin
bess'im hluta lestarinnar er
svo margfait meiri en elia' ba'
eð síldin er- aðeins öðru megin
við þessi bil. en tómt hinum-
megin. Ef nú skilrúmsborð fer
úr falsi, bognar eða brotnar,
þá getur sildin runnið yfir í
loftrúmið í lestinni, og í velt-
ingi getur sfld á hreyfingu í
lestinni, með lausum borðum
fljótandi í síldinni, brotið frá
sér enn fleiri stíuborð, þar til
sildin getur runnið til í lest-
inni frá einni hlið til annarrar.
Ef samtímis er síldarfarmur, á
þilfari, þá munu varla nokkur
skip geta þolað slíka raun, ef
nokkuð er að veðri. Sé mikil
síld, þá munu nú flestir fylla
miðhluta lestarinnar líka, áður
en háfað er á þilfar, en sé
ekki um mjög mikla sild að
ræða, er að sjálfsögðu einnig
freistandi að dreifa síldinni
heldur á þflfarið, en að setja
hana í lest, því það mun að
jafnaði gefa verðmeiri vöru. —
Á þilfari
Þróunin á frágangi síldar-
innar á þilfari er einnig fróð-
leg að gera sér grein fýrir.
Áður fy-rr var venjuleg skjól-
borðshæð á fiskiskipi ekki
nema kringum 70 cm. Ofan á
þetta var svo farið að bolta
planka á rönd til að hækka
með skjólborðið vegna síldar-
farrtis, og var öll hæð skjól-
borðsins þá orðin samtals um
1 metri. Ofan á þetta borð var
svo farið setja k'lofaborð, sem
smeygt var ofan á, og hafa
bessi borð hlotið nafnið á-
girndarborð.
Ágirndarborðunum fjölgaði
svo srnátt og smátt. og uppstfll-
ingin hækkaði. Allt þetta
borðafargan var svo veikt fyrir
sjó, að ef braut á þessu, þá
brotnaði mikið af borðunum af,
og síldinni skolaði fyrir borð.
Þetta hefur áður eflaust bjarg-
að mörtgu síldarskipi. En það’
er illt að missa síld. ef hægt
er að koma henni með em-
hverju móti í land, og því hef-
ur þróunin orðið sú, að fasta
skjólborðið á íslenzkum fiski-
skipum hefur farið smáhækk-
andi, og á stærri stálskipum
er ekki óalgengt, að sjálf skjól-
borðshæðin sé nálægt einum
metra en fremst við hvalbak-
inn oft 1,3 metrar. Ofan á
þetta skjólborð er svo nú sett-
ur annaðhvort sterkur eikar-
planki, sem er traustlega fest-
ur með boltum og vinklum við
skjólborðið eða stálupphækkun.
Ágirndarborðin eru líka prðin
sterkari en áður var, og hæðin
er jafnvel komin upp í axlar-
hæð eða augnahæð þar sem
mest er, lauslega áætlað um
1,65 metrar yfir þilfar. Allur
þessi upphækkunarbúnaður er
orðinn svo sterkur,- að töluverð-
an sjó þarf til að brjóta þetta
niður. Niðurhólfun í stiur á
þilfari íslenzkra fiskiskipa er
mjög þétt orðin, og það er ti'l
mikils öryggis tfl að hindra að
síld geti hreyfzt til á þilfarinu.
Hæðin á sfldarstíunum er
hinsvegar orðin mjög mikil, og
til að minni hreyfing sé á
síldinni og minni hætta á að
missa hana fyrir borð, er oft
strekktur segldúkur yfir allt
þilfarið ofan á síldina. Þótt
tvö sfldarruðningsop séu á
hvorri hlið á skjólborði skips-
ins, þá er mjög hætt við að
erfitt reynist að losna við síld
af þilfari í skyndi, ef skipið
verður fyrir áfalli, nema þá
sérlega vel sé frá opnunarþún-
aði síldarruðningsopanna geng-
ið, t.d. með talíum sem kippa
má i frá brú. önnur hætta
við þessa háu uppstillingu á
stíum á þilfarí er sú, að ef
þilfarið sjófyllir, og skipið er
tómt, þá er geysimikil þyngd
sjávar bundin á þilfari, sem
er stórhættuleg hverju síld-
Framhald á 10. síðu.
á
i