Þjóðviljinn - 17.09.1963, Blaðsíða 7
Þriðjudagur 11. september 1963
ÞlðÐVIUUiN
NATOSTANÐUR
----------------------SlDA 1
er þú iieyrir stundum sungna
í ríkisútvarpi tuttugustu ald-
arinnar:
Ct röri einn á báti
Ingjaldr í skinufeldi,
týndi átján Öngíum
Ingjaldr í slvinnfeldi
og fertugu færi • * '
Ingjaldr í skinnfeldi,
aftur kom aldrei síðan
Ingjaldr í skinnfeldi,
þá varð Hettu tröllkonu ekki
að kveðskap sínum, því í gem-
ingaveðrinu kom Bárður Snæ-
fellsáss róandi, tók Ingjald
bónda á skip sitt og réri til
lands.
Hér eru tvær rákir sorfnar eftir kili báta í Gufuskálavörinni.
„Á afli í
tíu aldir"
Róa skaltu fjall FirSa
fram á lög stirðan,
þar mun gaurr glitta,
ef vilt Grím smið hitta.
Reika svipir
fornaldar
AUt frá Stapa sunnan
„kringum Jökul“ og Breiða-
fjarðarmegin til Stykkishólms
er hver gömul verstöðin af
annarri. „Undir Jökli“ að
vestan nægir að nefna Ein-
arslón, Dritvík og Bervík. Að
sinni verður ekki rætt um þá
merku staði á mótum hrauns
og brims, staði er á sínum
tima gegndu mikilsverðu hlut-
verki, því hlutverki að forða
langhungruðu fólki frá hung-
urdauða.
Á býlunum vestan á nesinu
reika nú aðeins svipir forn-
aldar á vallgrónum tóftum,
en siðustu mannvirki 20. ald-
arinnar gapandi gluggatóftir
í steinhjöllum. Nokkur blöð af
límanum, „blaði handa bænd-
um“ frá árinu 1945, gefa til
kynna hvenær lesm^l muni
síðast hafa verið um hönd
haft í húsi sem enn stendur,
þrátt fyrir árásir vatns,
vinda, frosta og tvífætlinga.
Hólahólar, Garðar, Hellar,
Helludalur, Saxhóll — aðeins
minningin um mannlíf sem
einu sinni var. Og þó voru
það feður okkar sem „togn-
uðu á árinni“ við þessa
Btrönd.
Natóstandur
Svo höldum við norður
Hraunið í átt til sjávar. Jafn-
•vel Öndverðames, sá öndveg-
Isstaður er nú yfirgefinn.
Gufuskálar eru sannarlega
ekki yfirgefnir, þótt þar sé
ekki lengur búsmali á stöðli,
börn á bala né tún slegin. Þar
starfa tugir eða hundruð
manna af miklu kappi við
byggingu mikilla húsa og við
að reisa saklausan leiðbein-
ingarstand fyrir Natókafbáta
á verði um „aðstöðu“ og
einkagróða vestrænna pen-
ingafursta —: það er „sú
litla lóranstöð“ hverja Ragnar
teiknistofumaður íhaldsins
gerði kunna þegar Mogginn
sprengdi reyfkhombuna sína
fyrir síðustu kosningar.
Hraunborgir
Sunnan vegarins rétt þegar
komið er til Gufuskála, þ. e.
rétt við jaðar hins forna túns,
skulum við staldra við nokkra
stund og ganga út í hraunið.
(Fljótlegast fyrir ókunnuga
að fá sér kunnugan leiðsögu-
mann). Vera kann að í fyrstu
virðist þér ekkert að sjá nema
hrjaunhóla, en svipist þú bet-
ur um kemur í ljós að sumir
hraunhólanna eru dálítið ó-
venjulegir: strýturnar á kolli
þeirra, ýmist kúpumyndaðar
eða aflangar, eru ekki klettar.
Hyggirðu betur að munt þú
sjá dökk op neðst í þessum
strýtum, og teljirðu það ekki
fyrir neðan virðingu þína sem
tuttugustu aldar manns að
hyggja enn betur að þessu
muntu 'kannski smeygja þér
inní þessi op, og svo stend-
ur þú aJlt í einu uppréttur
inni í húsi. topphlöðnu úr
hraungrýti. Það sem við
fyrstu sýn virtust klettar
reynast hraunborgir. Hús
þessi í hrauninu eru víst a.
m. k. 100 talsins. Og víst
mun talið að þau séu verk
kaþólskra handa — ef ekki
fyrrrennara þeirra sem trúðu
á Þór og Óðin. Sumir telja
þau óráðnar og torskildar
gátur. Aðrir telja — og munu
þar hafa rétt fyrir sér —- að
þessar byggingar séu gamlir
fiskihjallar; þáttur í atvinnu-
sögu þjóðarinnar. Hvað sem
öllu líður eru þetta einhverj-
ar elztu byggingar í grýttu
fjallalandi, þar sem nær allt
á land. Jú, það munu heim-
ildir fyrir því að á Gufuskál-
um hafi fyrrum verið fast
sóttur sjórinn. En er þá nokk-
uð til nmrks um það annað
en þessar hraunborgi’r ?
Við skulum ganga í fjör-
una neðan við túnið. Þú þarft
aðeins að leggja örlitla lykkju
Þá bjó skessan Hetta í
Ólafsvíkureimi, Ingjajdur »
Hváli (Ingaldshóli), en Bárð-
ur fyrrum bóndi á Laugar-
brekkum hafði gerzt land-
vættur í Iifanda lífi og flutt
í helli í jöMinum. Snæfellingar
„höfðu hann fyrir heitguð
sinn. Varð hann dk mörgum
Nær yzt á Snæfellsnesi norðanverðu er lítill fiskibær á sjávarbakka:
HELLISSANDUR og aðeins innar staður frægur í sögum: RIF, þar sem
Bretar brytjuðu Björn hirðstjóra Þorleifsson - en Clöfa ríka kona hans
kvað hafa hrundið af stað áralöngu stríði milli Engla og Dana. Við
þetta nes hefur fiskur löngum gengið upp í landsteina, enda þar fyrir
utan ein fengsælustu mið landsins. Milli fyrrnefndra staða eru 2—3
km, og væri það ekki að þakka aratugs sandmokstri úr sömu raufinni,
undir stjórn vitamálastjórnarinnar myndu þessir stðair sennilega
sambyggðir nú. Er ósennilegt að aðrar stofnanir hafi haldið uppi árang-
ursríkari dreifhýlisvernd.
var þó byggt úr torfi sem
hvarf skjótt til upphafs síus
aftur.
Komir þú til Hellissands
skaltu staldra við, ganga út
í hraunið sunnan GufuskáJa
og Lóranstöðvarinnar og
úyggja um stund að þessum
hóglátu handaverkum horf-
inna kynslóða, — en vei þér
ef þú raskar steini í veggj-
unum, bölvun íslenzkra land-
vætta myndi þá fylgja þé'r og
þínum í tíunda lið.
Helluristur
Sé það rétt að þetta séu
gamlir fiskhjallar hlýtur að
hafa boiýzt mikill fiskur hér
| -
,A býlunum vestan á nesinu rcika nú aðeins svlpir fornalúar á vallgrónum tóftum, en síðustu
mannvirki 20. aldarinnar gapandi pluggatóftir ísteinhjöllum”.
Fiskhjallarnir Itjá Gufuskálum — cinhverjar elztu byggingar í Iandinu.
á leið þína þangað, því nú
er Gufuskálatúnið umlokið
kanverskum bjáJlkum. Neðan
túnsins er enn gömul bátavör
gegnum urðargarðinn í fjör-
unni og þótt hrimið hafi nauð-
að á henni um árntugi er hún
furðu heilleg enn. Botn varar
innar er hellulagður, og þess-
ar hellur vitna enn um að hér
hafa sterkar samtaka hendur
að unnið. Á löngum kafla get-
ur þú rakið eftir botnhellun-
um rauf eftir kili löngu horf-
inna báta.
Já, sannarlega hefur fast
og lengi verið sóttur sjórinn
á þessum stað.
Samkvæmt prentuðum bók-
um þeirra prófessors Nordals
og meistara Þórbergs er þetta
30 draugá®fjara, og taka þeir
meistararnir ekki ábyrgð á
nfema þeir kunni fleiri að
vera. En nú er sumarbjart
svo þú þarft ekkert að óttast.
Þú getur því sezt á fjöru-
stein í sumarblíðunni og
reynt að sjá í huganum þá
skinn'klæddu menn sem héðan
réru og hér tóku land á klök-
ugum róðrarbátum- þegar
gnæfandi úthafsöldur vetrar-
veðra brotnuðu á berggarði
strandarinnar.
Hollvættir
Snæfellinga
Og þar sem þú situr á
fjörusteininum rámar þig
kannski í að*af þessum slóð-
•um er elzta fiskimiðavisa
landsins, einhverntíma aftan
úr grárri fomeskju:
Róa skaltu fjall Firða
fram á lög stirðan,
þar mun gaur glitta,
ef viít Grímsmið hitta.
Þar skaltu þá liggja, —
Þórr er vinur Friggjar, —
rói norður hinn nefskammi
Nesið í Hrakhvammi.
en mesta hjargvættr.“ Og þvi
var það, að þegar Hetta vís-
aði Ingjaldi hónda á Gríms-
mið, en hugðist tortíma hon-
um með gerningaveðri og
kvað á skjáglugga bæjar hans
þegar hann var róinn vísuna
Og þar sem sú situr í sum-
arblíðunni á fjörusteini, hér,
þar sem fornbskjan grá og
atómöld mætast í einum
brennidepli, hér, þar sem þú
hefur helluristur forfeðranna
við fætur þér, hraunborgir
horfinna alda nokkru ofar og
til hliðar Natóstandana.flitl-
ar vesælar klær heimsveldis-
stefnu í dauðateygjum, minn-
ist þú orða er Ólafur prófess-
or Láimsson reit við upphaf
erlends hemáms á íslandi:
„Þjóð vor hefur verið á afli
þær tíu aldir, sem hún hefir
búið í landinu, afli erfiðrar
lifsbaráttu í harðbýlu landi.
Aldimar hafa soðið henni stál
á þeim afli, þrek og þraut-
seigju, kjark og seiglu, í
mannraunum og torfærum á
sjó og landi. Bái'ður Snæfells-
ás er tákn þessa samsuðu-
stáls aldanna. Mörgum Islend-
ingi hefur gefizt vel að heita
á hann, heita, á stálið í sjálf-
um sér, þegar í harðræði var
komið. Nú er lífsbaráttan orð-
in léttari og auðveldari hér á
landi en nokkra sinni fyrr.
En þjóðin er komin á annan
afl, annars eðlis en hinn fyrra
og ekki síður viðsjárverðan.
Hvað verður soðið á þeim
afli? Verður það sori einn og
gjall, eða verður það ný teg-
und af hörðu og stæltu
stáli?“
J. B.
«>-
MARÍUERLAN KUNNI
VEL VIÐ SIG Á SJÓ
í norsku blaði, Brönnöy-
sunds Avis, birtist í sumar
frétt um maríerlu, sem
viröist hafa orðið óvenju
hugfangin af hafinu og
kunnað vel við sig á sjó.
Blaðið skýrir svo frá, að í
sumar hafi máríuerlan byrjað
að búa sér hreiður í húfu, sem
skilin hafði verið eftir í lúkar
lítils vélbáts frá Ormöy. Þeg-
eigandi bátsins og útgerðar-
maður hugðist halda fleytu<$>
sinni til veiða, tók hann eftir
hreiðurgerðinni í húfunni og
hélt á höfuðfatinu með því
sem í því var i land. En
skömmu síðar sáu menn að
máríuerlan hafð búið sér nýtt
hreiður í kassa einum um borð
í bátnum og verpt í það eggj-
I \
um.
Það var löng sigling á fiski-
miðin, en þrátt fyrir það vitj-
aði maríuerlan bátsins aftur,
þegar hann kom að landi og
sinnti hreiðri sínu og eggjum
eins og ekkert hefði í skorizt.
Og það komu ungar úr eggj-
unum og þegar þeir stækkuðu
flugruðu þeir um lúkarinn
meðan báturinn var á sjón-
um, en strax og að landi var
komið aftur tók móðirin til
við að bera mat í unga sina.
Það fylgir sögunni, að út-
gerðarmaðurinn hafi ekki haft
fastan aðsetursstað fyrir bát
sinn í höfninni, heldur lagt
honum einn daginn í þessum
hluta hafnarinnar og annan
daginn á öðrum stað, en allt-
af tókst máríuerlunni aðfinna
hreiðrið sitt og ungana, sem
hún fóstr^ði af umhyggju í
bátnum fram til þess tlma, er
þeir vom orðnir fleygir og
færir, þökkuðu fyrir sig og
hurfu á brott.
Óeirðir í herstöð
í Frakklandi
Fregnir frá Frakklandl herma
að komið hafi fil blóðugs bar-
daga mlIU bandariskra her-
manna í herstöð Bandaríkjanna
við Evreuxville í Frakklandi.
Áttust þar vlð svartir fétgöng-
uliðar og hvítir hermenn. Einn
flugmaður mun hafa látið líf-
ið í átökum þessum en tíu fót-
gönguliðar og flugmenn særð-
ust alvarlega.
Átökin hófust cr hópur negra
gekk inn í hcrskála sem ein-
ungis var ætlaöur fyrir hvíta
flugmenn. Flugmennirnir réð-
ust þegar að þeim og börðust
hóparnir þar til herlögreglunni
tókst að ganga á milli.
/