Þjóðviljinn - 27.09.1963, Blaðsíða 7

Föstudafiur 27. september 1963
HOÐVIUINN
StÐA 1
SÓSÍALISTAFLOKKURINN í 2 5 ÁR
Einar Olgeirsson:
Baráttuflokkur verka-
lýðsins fyrir hagsmun-
um hans og frelsi
Þegar Sósíalistaflokkurinn var stofnaður í lok októ-
ber 1938 hafði íslenzk alþýða lengi átt að búa við
afleiðingar heimskreppunnar miklu. Heita máttí að
atvinnuleysi og neyð hefðu þjáð þorra verkamanna
allan áratuginn og afkoma sjómanna og bænda versn-
að stórum.
Baráttan fyrír /ýð-
ræði í A.S.Í.
SÚLURNÁR TIL VlNSTRI ERU
ÞJÓÐARFRAMLEIÐSLAN ÁMANN
SÚLURNAR TIL HÆGRI ERU.
KAUPMÁTTUR TÍMAKAUPSINS.
1945 1946 1947 1945 1949 1950 1951 1952 .1953 1954 1955 1956 1957 1958 1959 1.960 1961 1962
Sjálf stéttabaráttan var hörð
Og erfið. Frá því 1930 hafði
Alþýðusamband fslands verið
hneppt í einræðisfjötra Al-
þýðuflokksleiðtoganna. Ekkert
verklýðsfélag mátti kjósa full-
trúa á Alþýðuflokksþing, nema
þeir væru Alþýðuflokksmenn.
Lýðræðisrétti meirihlutans til
frjálsra kosninga, hafði verið
útrýmt. Verklýðsfélög höfðu
verið klofin og rekin úr Al-
þýðusambandinu til þess að
reyna að halda upni þessu ein-
ræði. Og þessu valdi hægrifor-
ingjanna var beitt af vægðar-
lausri hörku, begar vinstriarm-
ur Albvðuflokksins undir for-
ystu Héðins Valdimarssonar og
Sigfúsar Sigurhjartarsonar reis
upp til baráttu fyrir samein-
ingu Kommúnistaflokksins og
Alþýðuflokksins. — Jafnaðar-
mannafélög og verklýðsfélög
voru rekin úr Alhvðusamband-
inu og klofin til þess að revna
að viðhalda hrynjandi ein-
ræði hægrl Alþýðuflokksfor-
ingjanna.
Það var eitt fyrsta verk
Sósíalistaflokksins að sýna og
sanna að verkalýður fslands
þyldi ^kki lengur einræði í
samtökum sínum. heldur væri
staðráðinn í að knýja fram
Allir stjómmálaflokkar lands-
ins höfðu nú sameinazt í þjóð-
stjórnina, nema Sósíalistaflokk.
urinn, er stóð einn í andstöðu.
Hver afturhaldsráðstöfunin rak
aðra: gengislækkun 1939 og
bann við kauphækkunum,
nema takmarkað, og að lok-
um í janúar 1942 gerðardóms-
lögin alræmdu.
f ársbyrjun 1941 höfðu nokk-
ur verklýðsfélög lagt út í verk-
föll, þar á meðal Dagsbrún.
Brezkir hermenn voru þá látn-
ir vinna verkfallsbrjótavinnu
og rauf brezki innrásarherinn
þarmeð heit sitt um að láta
íslenzk innanríkismál afskipta-
laus. Dreift var áskorun til
brezkra hermanna að láta ekki
nota sig sem verkfallsbrjóta.
Brezki herinn brá við og hand-
tók nokkra Dagsbrúnarmenn,
þar á meðal Eggert Þorbjam-
arson og Hallgrím Hallgríms-
son, og færði þá í fangelsið
á Kirkjusandi. Var hvað eftir
annað hótað að skjóta þá, en
þeir kröfðust þess að vera af-
hentir islenzkum yfirvöldum.
Eór svo að þeir voru afhentir.
Tóku þeir Dggert og Hallgrím-
lýðræði. Dndir forustu Dags-
brúnar skipulögðu verklýðs-
samtökin 1939 þessa baráttu
fyrir frelsi sínu með þeim
árangri að 1940 gafst Alþýðu-
fiokkurinn upp á að viðhaida
einræði sínu, aðskildi Alþýðu-
sambandið og Alþýðuflokkinn
(efnahagslega þannig að Al-
þýðusambandið fékk skuldirn-
ar og Alþýðuflokkurinn eign-
irnar!) Og til Alþýðusam-
bandsþings 1942 var í fyrsta
skipti í 12 ár kosið lýðræðis-
legri kosningu, og urðu þá sós-
íaiistar og samstarfsmenn
þeirra í meirihluta.
Ein hörðustu átökin urðu í
Hafnarfirði 1939 og lá við að
ríkislögregla og jafnvel varð-
skip yrðu send þangað, en rík-
isstjórnin gafst upp á því, en
gerði sér um leið Ijóst að
Framsókn og hægri foringjar
Alþýðuflokksins gátu ekki
lengur stiórnað landinu einir.
Var þá leitað til fhaldsins og
„þjóðstjórnin mynduð. (Öllum
sem langar til að fræðast náið
um atburði þessa skal bent á
bók Héðins Valdimarssonar:
„Skuldaskil Jónasar Jónsson-
ar við sósíalismann“ Rvík
1938—9).
ur á sig „sökina" af dreifi-
bréfinu og voru dæmdir í 18
mánaða fangelsi, Eðvarð Sig-
urðsson og Ásgeir Pétursson i
4 mánaða fangelsi. en ritstjór-
ar Þjóðviljans, Sigfús Sigur-
hjartarson og greinarhöfundur
í 3ja mánaða varðhald fyrir
að verja verkamenri og deila
hart á herinn fyrir öll ofbpldis-
verk hans og svik. Pétur
Magnússon, síðar bankastjóri
og ráðftierra, var verjandi
tveggja hinna dæmdu. og kvað
í varnarræðunni þá stjórn
vera landráðastiórn, er léti
dæma menn fyrir þennan
verknað.
Með ofbeldi, hervaldi og mis-
notkun dómsvalds var þannie
Dagsbrúnarverkfallið 1941
brotið á bak aftur og fangels-
in látin geyma öruggustu
forsvarsmenn kauphækkana.
Bannið á Þjóðviljanum og
hertaka blaðamanna hans
fylgdi í kjölfar þessara kúgun-
arráðstafana gegn verkalýðn-
um. 'CNáriar má lesa um þessa
atburði í riti Gunnars M.
Magnúss: Virkið í norðri II.
bindijw
Sigurínn i
skæruhernað-
inum 1942
f ársbyrjun 1942 lögðu mörg
verklýðsfélög til baráttu. At-
vinnuleysi var horfið. Aðstaða
var góð og forystan nú trygg.
Sósialistar og aðrir róttækir
menn höfðu tekið forystu í
Dagsbrún.
„Þjóðstjórnin“ gaf út bráða-
birgðalög í janúar 1942, er
bönnuðu kauphækkanir, nema
með leyfi gerðardóms, og að
viðlagðri fangelsun verklýðs-
leiðtoganna og upptöku sjóða
verklýðsfélaganna.
Verkalýðurinn varð nú bein-
línis að beita Sósíalistaflokkn-
um og Þjóðviljanum fyrir sig
opinberlega, til að hlífa verk-
lýðssamtökunum við ofsókn-
um.
,,Skæruhemaðurinn“ hófst,
hin ólöglegu verkföll, kölluð
þannig vegna orðatiltækja í
leiðara Þjóðviljans 12. febrú-
ar. Og með þessari baráttu,
þar sem samtök verkamanna
á vinnustöðvunum voru ágæt
og foringjar samtaka þeirra
auðvitað á bak við, vannst
einn fræknasti sigur íslenzkr-
ar verklýðshreyfingar.
Auðvaldið varð að gefast
upp.
Lifskjarabyltingin var fram-
kvæmd.
„bjóðstjórnin" hröklaðist frá
völdum.
Og hvað hafði þá unnizt?
1) — KauDgjald hafði tvö-
faldazt frá árinu áður. Hvað
kaupmátt tímakaups snerti þá
var hann svo samkvæmt út-
reikningum Jónasar Haralz, Ól-
afs Björnssonar prófessors: Ef
október 1938 var = 100, —
þá var desember 1940 = 91
og desember 1942 = 135. Síð-
an eftir kauphækkanirnar
haustið 1944, verður sami
kaupmáttur 1944;—47 ca. 150.
2) — Vísitöluuppbót var sett
á allt kaup, þannig að kaup-
gjald hækkaði í hlutfalli við
framleiðsluvísitölu og hélzt
það til 1960.
3) — Orlof komst á. Frum-
varp, er Sósíalistaflokkurinn
hafði flutt á Alþingi, varð
samningsatriði í kjarasamning-
unum, þannig að það skyldi
framkvæmt sem lög væru. Sið-
an var það lögleitt.
4) — 8 stunda vinnudagur
var ákveðinn i samningunum.
Þessi sigur verkalvðsins ger-
bylti lífskjörum alþýðu. Þar
sem allir höfðu nú vinnu, móts
við atvinnuleysið áður, og
kaupmáttur timakaups var ca.
50% hærri en fyrir stríð, má
áætla að afkoma þorra alþýðu-
heimila hafi verið þrefalt
betri en á atvinnuleysisárun-
um.
Sósíalistaflokkurinn undir-
byggði efnahagslega þessi lífs-
kjör til frambúðar með tillög-
um sínum um nýsköpun at-
vinnulífsins og var sá grund-
völlur skapaður í tíð nýsköp-
unarstjómarinnar 1944 — 47.
Samtímis var auk almanna-
tryggingalaganna, gerbreyting-
ar á skólalöggjöfinni og fleiri
endurbóta sett róttækasta og
bezta húsnæðislöggjöf, sem i
gildi hefur verið á íslandi. Og
á árinu 1943 var komið á því
samstarfi verkamanna og
bænda um verðlagningu land-
búnaðarafurða, sem gengið hef-
ur undir nafninu sex-manna-
nefndar samkomulagið, — en
það er afturhaldsstjórnin nú
að eyðileggja, fyrst og fremst
með því að banna vísitölu-
greiðslu á kaup verkamanna,
er var forsenda þess, — og svo
með óðaverðbólgupólitík sinni.
Alþýðan var í krafti góðrar
einingar, valds í eigin samtök-
Afturhaldið þorði að leggja
til atlögu, þegar ameríska
auðmannastéttin hafði tekið
það upp á arma sjna með
Marshallh.iálpinni og hvatt til
árása á lifskjör alþýðu. Tóku
nú ,,efnahagsfræðingar“, út-
sendir af amerísku auðvaldi að
leggja ráðin á um „efnahags-
ráðstafanir", sem ætíð þýddu
stöðnun eða rýrnun á lifskjör-
um alþýðu.
Nú hófst hið þrotlausa varn-
arstríð alþýðu við auðvaldið
um að reyna að halda þeim
lífskjörum, er hún ávann sér
með hinum sósíalistísku sigr-
um 1942—’47. Aðalmælikvarð-
inn á högg auðvaldsins og
mótaðgerðir alþýðu er kaup-
máttur tímakaups lægsta Dags-
brúnarkaups, sem er settur =
100 fyrir árið 1945.
„Efnahagsráðstafanir" vorið
1947. Mánaðarlangt, harðvítugt
verkfall sem svar. Kaupmátt-
ur tímakaups var 1947 102
Fyrstu árásinni var hrundið
með algerum sigri. En kaup-
um og öruggrar pólitískrar for-
ustu Sósíalistaflokksins orðin
mikið vald í íslenzkum þjóð-
málum. En hún hafði ekki
ríkisvaldið. Það var í höndum
burgeisastéttarinnar, — og það
átti eftir að verða alþýðu dýrt.
Sú bylting i lífskjörum,
sem knúin var fram með bar-
áttu og sigrum 1942—47, varð
ekki eins haldgóð og ella hefði
getað orðið, af því að auðvald-
ið gat, þegar það þorði, beitt
ríkisvaldinu til þess að ræna
aftur af alþýðu því sem hún
vann á með baráttu verklýðs-
samtakanna og Sósialista-
flokksins.
máttur smárýrnaði. Sigursælt
verkfall 1949.
Auðvaldið greip til stór-
árása: Gengislækkun og önn-
ur fjandsamleg löggjöf 20.
marz 1950, framkvæmd af rik-
isstjórn íhalds og Framsókn-
ar. — Kaupmáttur tímakaups
kominn niður í 84 stig 1951—
1952 og atvinnuleysi til viðbðt-
ar, þrátt fyrir sigursælt verk-
fall 1951. Vetrarverkfall í des-
ember 1952, þriggja vikna sárt
og erfitt verkfall, kom kaup-
mættinum 1953 upp í 91,6 stig.
En aftur sótti í sama horfið,
unz verkalvðurjnri lét til skar-
ar skríða 1955. Hann hafði þá
náð Alþýðusambandinu úr
höndum afturhaldcaflanna, er
föru með stjórn þess 1948—
1954.
f einu lengsta og harðasta
verkfalli fslandssögunnar sigr-
aði verkalýðurinn auðvaldið í
6 vikna stéttastríði. KAUP-
MÁTTDRINN VARÐ í MAÍ
1955 102 STIG — eða 8 sið-
ari mánuði þess árs = 100 stig.
(Árið 1955 í heild 96.5 stig).
Og atvinnuleysistryggingarnar
voru einn árangur þess sig-
urs eins og oriofið 1942.
Eftir 10 ára baráttu var kaup-
mátturinn orðinn eins og 1945.
Og afturhaldsstjómin leystist
upp. Vinstri stjórnin tók við
1956. Alþýðan um allt land
gerði sér miklar vonir. — Þær
rættust hvað snertir landhelg-
ina og útrýmingu atvinnuleys-
isins um land allt. En þröng-
sýni Framsóknarforustunnar
gagnvart eðlilegum kauphækk-
unum verkamanna kom um
tíma í veg fyrir að kaupmétt-
ur launa hækkaði. (Árið 1956
= 97,2; 1957 95,8; 1958 96,9),
unz verkamenn haustið 1958
knúðu fram kauphækkanir, er
komu meðaltali kaupgetunnar
síðustu 3 mánuði ársins 1958
upp í 99 stig. Þá sprengdi
Framsókn í afturhaldsofsa sín-
um vinstri stjórnina, hljóp frá
flestöllum loforðum stjómar-
samningsins óefndum og lagði
til við Sjálfstæðisflokkinn og
fleiri að mynda stjórn um 8%
kauplækkun.
Auðvald Sjálfstæðisflokksins
ákvað hinsvegar að Ieggja tll
atlögunnar með Alþýðuflokk-
inn einan að ráðnum liðsmanni.
Hófust nú hatrömustu og
vægðarlausustu „efnahagsróð-
stafanir'1 auðvalds gegn al-
þýðu, er gerðar hafa verið á
þessari öld, að níðingsverkun-
um gegn atvinnuleysingjunum
á fjórða áratugnum undan-
skildum.
Vísitöluuppbót á kaup var
bönnuð með lögum og gengið
Iækkað Tdollarinn úr 16.32 upp
í 38,00)’. Eramsðkri aðstoðar
við fyrstu árásina T. febr. 1959,
en hinir hollráðu og valda-
miklu banka- og efnahagssér-
fræðingar vinstristjórnarinnar,
Vilh’jálmur Þór og Jónas Har-
alz, hjálpa afturhaldsstjórriinnf
að leggja á ráðin.
Kaupmátturinn er í maí 1961
kominn niður í 84 stig, þegar
verkalýðurinn norðanlands og
sunnan leggur til verkfalls.
Sigur vannst skjótt á Akur-
eyri með samringum við SÍS
Framhald á 10. síðu.
/ höggi við brezkt hervaid
og innlent afturhald
Kalt stríð og kjararán auð-
valds og ríkisvalds íhálfan
annan áratug
i
r