Þjóðviljinn - 06.10.1963, Blaðsíða 7

Sunnudagur 6. október 1963
HÖÐVIUIKN
SfÐA
ATTATIU ARA
STRÍDS
Síðast vorum við að skoða
Björnsstein í Rifi og minnast
örlítið gamallar sögu. Nú,
þegar allar horfur eru á því
að tímamót nálgist í sögu Rifs,
er rétt að rifja aðeins stutt-
lega upp annál baráttunnar
fyrir tilveru Rifs. — Það hef-
ur einmitt verið háð áttatíu
ára stríð — ef ekki aldar-
langt — fyrir Rifi.
Stærsta sjávarbyggð
íslands
Rif á Snæfellsnesi mun frá
upphafi Islandsbyggðar hafa
verið mikil fiski- og verzlun-
arhöfn, og haft er fyrir satt
að um tveggja alda skeið væri
þar stærsta byggð við sjó á
íslandi. En áin Hólmkela byrj-
aði á einokunartímanum að
fylla hina fornu höfn með
möl og sandi. Þó hélzt þar
verzlun fram á 18. öld. Og
heimildir munu vera um 5
grasbýli og 23 þurrabúðir þar
áður en gefizt var upp við
útgerð þaðan.
Þvi fór fjarri að Rifsarar
gæfust upp við búsetu þar
baráttulaust. Nesbúar sendu
dönskum stjórnarvöldum bæn-
arskrár um aðgerðir, en þau
fólu málið landfógeta sínum,
er sinnti því engu.
Búfræðingar
bæta láð
1882 var þó svo komið að
sendur var búfræðingur til að
athuga Rifshöfn. Að vísu
settu stórbændur átthaga-
fjötra á fólk sitt, til að koma
í veg fyrir bæjamyndun við
sjóinn, en hinsvegar var það
óneitanlega snoppungur að
fá ekki lengur frá Rifi þorsk-
hausa né skreið fyrir vinnu-
menn og vinnukonur. Þá
þurftu valdamenn þjóðfélags-
ins ekki að standa í styrjöld
við vei-kfræðinga því þeir voru
engir til í landinu og því var
sendur búfræðingur til hafn-
argerðar.
Skarðið dularfulla
1884 skrifaði bóndinn á
Ingjaldshóli sýslumanninum
m.a. eftirfarandi: „I vetur út-
vegaði ég kaðla og viði og
fékk 20 menn til að byrja að
ryðja vörina (í Rifi) og hafa
þeir unnið að því í 3 daga
fyrir ekkert, nema litilfjörlega
hressingu frá mér.“
1885 var svo byrjað að
veita ánni Hólmkelu í sinn
fama faiveg, stjórnaði
Sveinn Sveinsson búfræð-
ingur því verki. Það fór
saman að Sveinn velktist og
peningar fyrir vinnulaunum
fengust ekki, en vinnulaun
vora orðin 300 kr. Þau munu
þó síðar hafa fengizt greidd
af þeim 600 kr. sem veittar
vora til búnaðarframkvæmda
í sýsli\ni, — en þá datt eng-
um í hug sú firra að veita fé
til hafnarbóta fyrir lausa-
menn; slíkt hefði á nú-
tíðarmáli verið að „raska
efnahagsjafnvæginu í þjóðfé-
laginu“.
1890 voru svo veittar 900
kr. af fé sýslunnar til að
breyta farvegi árinnar. Torfi
Bjamason frá ólafsdal
stjómaði þvi verki og fram-
kvæmdi það. Allt virtist nú
leika í lyndi. En morguninn
eftir var komið dularfullt
skarð í stíflugarðinn. Ekki
upplýstist hverjir unnu
skemmdarverkið, en fullvíst
var talið að þar hefðu að unn-
ið bændur er töldu farvegs-
breytinguna óhagstæða sér.
Var ekki gerð rekistefna út
af slíkum smámunum.
Skemmdarverk þetta varð
til þess að hlé varð um sinn á
baráttunni fyrir að endur-
heimta höfn í Rifi. Á árunum
1920 til 1930, hófust hafn-
arbætur í Krossvíkinni. En
þótt steyptir væru garðar útí
sumarsól reyndust þeir hald-
litlir í vetrarveðrum, en þá
urðu sjómennirnir annaðhvort
að biða flóðs eða farast fyrir
utan, því bátarnir lágu á
þurru um fjöru.
Hjálmar Elíesersson, for-
maður verkalýðsfélagsins, hóf
baráttuna að nýju og flutti
eftirfarandi tillögu:
„Almennur fundur á Hellis-
sandi 5. maí 1944 skorar á
þing og stjóm að hlutast til
um að gerði verði á sumri
komanda nákvæm rannsókn á
hafnarstæði í Rifsósi á Snæ-
fellsnesi.“
Tillagan var samþykkt með
öllum atkvæðum gegn 1 —
atkvæði aðalmanns Sjálfstæð-
isflokksins á Hellissandi, en
hann beitti sér af öllum mætti
gegn slíku ráðleysisflani, þar
sem miklu betra væri að lappa
við „þurrkvina“ í Krossavík-
inni.
Krafan um
Iandshöfn
1945. Árið eftir skrifaði
hreppsnefndin til nýbygging-
arráðs — sem þá var tekið til
starfa — um að láta rannsaka
hafnarstæði í Rifi.
1946. Og snemma árs 1946
fcngu Sandarar skýrslu um
þessa rannsókn — sem þá
hafði verið framkvæmd. Borg-
arafundur samþykkti þá á-
skorun til nýbyggingarráðs,
Alþingis og ríkisstjómar um
að samþykkja lög um lands-
höfn í Rifi. Hreppsnefndin
sendi ríkisstjóminni samskon-
ar áskorun.
Samstarfsflokkar Sósíalista-
flokksins í nýsköpunarstjóm-
inni voru skilningslausir á
þýðingu Rifshafnar og flækt-
ust fyrir slíkri lagasetningu,
svo niðuristaðan varð sú, að
atvinnumálaráðherra Sósíal-
istaflokksins, Áki Jakobsson
(sem þá hafði ekki misst
glæpinn) varð að flytja frum-
varp um þetta einn,
Stefanía saltar
1947—1948. Pmmvarp þetta
náði ekki fram að ganga.
Þegar stjóm Stefáns Jóhanns
Stefánssonar tók við í árs-
byrjun 1947 Iagði hún Rifs-
hafnarmálið í salt. Árið eftir
samþykkti borgarafundur á
Sandi áskoran til Stefaníu um
aðgerðir í málinu — en Stef-
ahía hafði um annað að hugsa;
— þá var landssalan hafin.
1949. Árið eftir eða 1949
sendi verkalýðsfélagið nefnd
á fund stjórnarvaldanna —
en allt var árangurslaust.
1950. En barátta fypir höfn
í Rifi var ekki látin niður
falla. iHnn 11, apríl 1950 náði
hreppsnefndin Sigurði Ágústs-
syni á fund sinn, en hann var
þá orðinn þingmaður Snæfell-
inga, og samþykkti þar áskor-
un til ríkisstjómarinnar um 1
millj. kr. framlag og 1 millj.
ikr. lán til hafnargerðar í Rifi.
Jafnframt vora sendir menn
til stjómarvaldanna og fengu
þeir loforð um 700 þús. kr. til
verksins, — en efndir urðu
100 þús.
Þetta sem helzt
hann varast vann . ..
1951. Baráttan fyrir höfn í
Rifi varð ekki stöðvuð með
sinnuleysi stjórnarvaldanna
og um mánaðamótin marz—
apríl neyddist Sigurður
Ágústsson til að láta undan
kröfum kjósendanna og flytja
efnislega samskonar framvarp
og Sósíalistaflokkurinn hafði
flutt um 10 ámm áður.
Árið 1951 hófst svo vinna
við að steypa lágan garð ofan
á Rifið — sem mun vera
gamall jökulraðningur, björg
er Snæfellsjökull hefur ein-
hvemtíma aftur í grárri fom-
eskju ýtt þangað á undan sér
og hefur um ótaldar aldir
verið öruggur brimbrjótur.
1953. Veittur var fimmti
hluti þess fjár sem talið var
að þyrfti til að gera nothæfa
bátahöfn í Rifí. En vorið 1953
sendi hreppsnefndin enn á-
skoran um framkvæmdir „svo
aðstaða fáist til að hafa þar
fiskibáta næsta haust, þar eð
annars mun engin útgerð
verða hér næstu vetraraertíð."
Áskoran þessi var marg-
ítrekuð, — jafnvel ungmenna-
félagið sendi slíka áskoran.
Ný hreppsstjórn
1954. I jan. 1954 kusu Sand-
arar nýja hreppsstjórn og
Skúla Alexandersson oddvita.
Þetta er Rifshöfn eins og hún
var í sumar. Sandinum fremst
hefur verið dælt upp úr renn-
unni inn að bryggjuspottanum.
Fyrr á öldum var raunveruleg
og örugg höfn þar sem sandur-
inn er nú. Um það bil hnéhár
garður úr steypu hefur verið
settur ofan á Rifið, en það nær
um 900 m Iengra fram í beina
stefnu af garðinum. Yzti hlut-
inn, „Taskan" sést um f jöru en
þar fyrir framan er nóg inn-
siglingardýpi fyrir hafskip. —
Fjallið til hægri er Ólafsvíkur-
enni. Vegurinn verður uppi á
hjallamim sem er í skugga
(dökkur). Húsin í Ólafsvík ná
fast að skriðunum vinstramegin
við Ennið.
☆ ☆ ☆
Og í júní það ár var Emil
Jónsson þá vitamálastjóri
neyddur vestur á Hellissand
með Rifshafnamefndina, og
hét hann þar á staðnum að á
næstu vertíð skyldi kornin
bátahöfn í Rifi. Sandarar
keyptu þegar 2 báta — en
heit Emils reyndist venjulegt
íhalds-krataloforð svo annar
báturinn flýði í aðra verstöð,
en hinn var leigður til
Reykjavíkur.
1955. En Sandarar létu
stjórnarvöldin ekki sleppa, og
árið eftir var lokið við að
gera nothæfa rennu í sandinn
innan Rifsins og gerð tré-
bryggja fyrir 5 litla vélbáta.
— Sandinum var dælt norður
fyrir Rifið og skilaði hann sér
þvi aftur inn í rennuna! Var
þá farið að dæla sandinum
upp að hamrinum þar sem
verzlunarskip voru bundin
fyrr á öldum.
Ráðherra í
kleppsleik
Bátar gátu nú aftur flot-
ið í Rifi — og ráðherrar
brostu breitt. En það kom
þurrkur — og sandurinn
hrandi úr bökkunum niður í
rennuna. Og svo kom rign-
ing — og sandurinn rann nið-
ur í rennuna. Ráðherrar
þögðu gneypir. Aftur var dælt
úr rennunni. Sandarar heimt-
uðu stálþil, en ráðherrar létu
reka niður nokkra greni-
planka. Og sandurinn rann og
sandu'rinn hrandi, plankarnir
féllu og hurfu. Enn varð að
dæla sama sandinum.
Þenna leik innanklepps-
manna hafa ráðherramir svið-
sett annaðhvert ár síðan 1954.
Fyrir þenna kleppsleik ráð-
herranna hafa landsmenn orð-
ið að borga hálfa miilj. á ári
s.l. 8 ár. Vefkfræðingar vita-
málastjómarinnar hafa orðið
að stjóma fíflskap þessum —
og mun vart smánarlegri raun
hafa verið lögð á aðra verk-
fræðinga á þessum hnetti.
Rif
ris a ny
1957—1958. Árið 1957
byggðu Sandarar verbúðir í
Rifi fyrir 6 báta og 1957
lögðu þeir vatnsleiðslu þang-
að. Fyrsta íbúðarhúsið í Rifi
var byggt 1958. Nú eru komin
4 hús með 9 íbúðum.
TJti á sandinum í hafnar-
stæðinu hefur maður nokkur,
sem kvað standa hægra fæti
fastmúruðum hjá íhaldinu en
þeim vinstra vallgrónum hjá
Framsókn, verið að byggja
einhverskonar slunkaríki á s.l.
áratugi. Hve margar milljónir
era komnar í þá „brimnessút-
gerð“ verður ekki rætt að
sinni. Þar hefur þó verið kom-
ið upp bræðslu svo lifrarafli
Sandara er ekki lengur veizlu-
matur máfa, eins og hann var
„nýttur“ fymim.
1963. Nú loksins má fullvíst
telja að ráðherrar gefist upp
við kleppslelk sinn og byggð-
ur verði fyrsti áfangi raun-
verulegrar hafnar, dælt upp
sandinum og sett 250 m langt
stálþil framan við uppfylling-
nna. Verður þessi ósigur í-
haldsráðherranna mikið fagn-
aðarefni, ekki aðeins Söndur-
um heldur og sjómönnum
annarra staða, sem leitað
hafa lægis í óveðram inni í
rennunni í Rifi — og fá þar
nú öragga höfn.
En útgerðaraðstaðan?
Frystihús er ekkert á Rifi,
heldur úti á Hellissandi 2—3
km í burtu og inni í ólafs-
vík nokkra lengra burtu. Hve
inikið skyldi það hafa kost-
að og koma til með að kosta
þjóðina að þríflokkarnir þver-
skölluðust gegn því í 20 ár
að byggja höfn í Rifi?
Kiósendahræðslan
lifi!
Annállinn hér að framan
er sígilt dæmi um sinnuleysi
Framh. á 8. síðu.
I
!
!
Bók um „hafmeyjar" á
eyju í Japanshafi og fl.
fró forlagi Schönberg
Fyrir skömmu var sagt hér sérstaklega mikið saman við
í þættinum frá nokkrum sjóinn að sælda og eru háðir
bókum, sem forlagið Schönberg þeim auðæfum er úr sjó verða
í Kaupmannahöfn hafði sent dregin; karlmennimir stunda
Þjóðviljanum til umsagnar. Nú fiskveiðar með netjum á litl-
hefur sama forlag enn sent um bátum en konumar kafa
íf'á sér fjórar bækur, sem út fáklæddar allt niðcr á 25 metra
komu fyrir mánaðamótin, og dýpi eftir gómsætum lindýrum
verður þeirra getið lítillega og sjávangróðri.
hér á eftir. Hekura-ey er ein af þeim fáu
stöðum. sem fram til þessa hafa
Hekura, eyja hafmeyjanna, komizt hjá innrás ferðamanna,
er nafnið á einni bókinni, en og sagt er að ferðamenn séu
höfundurinn er Fosco Maraini. þar engir sérstakir aufúsugest-
Lýsir bókin lífi og lifnaðar- ir. Af þessum sökum verður
háttum einangraðs þjóðflokks bók Fosco Maraini kannski enn
sem lifir á Hekura, smáey í gimilegri til fróðleiks og ekki
Japanshafi; hafa eyjarskeggjar spillir það útgáfunni, að í bók-

HEKURA
Kápusíðan
inni eru birtar fjölmargar Ijós-
myndir frá Hekura, nokkrar
þeirra fallegar litmyndir.
Höfundurinn er sonur ítalska
myndhöggvarans Antonio
Maraini og enskc skáldkonunn-
ar Yoi Crosse, sem skrifaði
undir dulnefninu Pavlovska. ^
Hann hefur ferðazt víðsvegar k
um heiminn, en dvalizt lang- ™
dvölum (1938—1946) í Japan og b
rannsakaði þá lifnaðarhætti J
ýmissa þjóðarbrota. Mörg síð- I
ustu árin hefur Maraini verið J
búsettur á ítaliu og sent frá |
sér fjöldann allan af greinum J
og bókum um Austurlönd og I
Austurlandabúa. k,
★ I
De lyse mörke ár er nafn á k
165 bls. bók eftir Jens Eisen- ^
hart. Þetta er skáldsaga eftir k
hinn unga, danska höfund, önn- "
ur bókin sem frá hendi hans h
kemur. Sagan gerist á hemáms- x
árum Þjóðverja og lýsir fyrst |
og fremst viðhorfum æskunnar J
tii lífsins.
*.
Marlenc Dietrichs ABC er I
170 blaðsíðna bók, einskonar t.
uppsláttarbók þar sem hin [
fræga kvikmyndaleikkona gríp- |
ur á ýmsu frá sínum sjónarholi ^
séð. Fjórða bókin frá Suhön- |
berkske er þýdd skáldsaga eftir "
Englendinginn Anthony Burg- |
ess og ber á dönskunni titilinn J
,,Du skal æde din næste‘1
wjmrjm'jsr a