Þjóðviljinn - 23.10.1963, Blaðsíða 6

g SlÐA
ÞIÚÐVILIINN
Miðvikudagur 23. október 1963
Kjarnorkuvísindamenn í USA voru á
móti sprengjunni á Hiroshima
af er, að þeir kynniu að gera
hið sama, og það myndi kvelja
mig. Mér geðjast ekki að til-
hugsuninni, að þetta geti komið
fyrir okkur.
Levy: Já, en það var stríð.
Shumard: Japanir voru held-
ur ekki að hlífa okkur við
■ Næstum allir bandarískir kjamorkuvísindamenn tóku á-
kveðna afstöðu á móti því, að Bandaríkin köstuðu fyrstu kjarn-
orkusprengjunni á Hiroshima. Truman forseti fékk ekkert að vita
um mótmæli þeirra fyrr en um seinan. Leslie L. Groves hershöfð-
ingi, sem annaðist vísindi í þágu hemaðar, sá um að mótmæla-
orðsending vísindamannanna komst ekki Truman í hendur.
a Þessi æsifregn kom í bandarísku tímariti á dögunum. Grein-
ín byggist á leyniskjölum og var skrifuð fyrir tveim ámm. En ut-
anríkisráðuneyti Bandaríkjanna hefur komið í veg fyrir, að hún
birtist fyrr en nú.
Abyrgð æðstu
manna séð i
nýiu Ijósi
Truman hefur ckki látið ábyrgðina buga sig. Þegar hann varð
sjölugur var hann spurður hvcrs hann iðraðist mcst í lífinu,
og hann sagðist gjaxnan hefði viljað giftast fyrr.
Greinin bönnuð
Tveir blaðmerm bandaríska
tímaritsins „Look“ (sem kemur
út í 7.4 milljóna upplagi) hafa
eftir margra ára fyrirhöfn
fengið yfirvöldin til þess að
sleppa hendinni af hluta leyni-
skjalanna, sem varpa ljósi á
einn ægilegasta harmleiic ald-
arínnar, þegar sprengjunni var
kastað á Hiroshima. Þeir heita
Fletcher Knebel og Charles W.
Bailey og segja> að grein þeirra
sé skrifuð fyrir tveim árum.
en utanríkisráðuneytið hafi
bannað hana, þangað til fyrir
sbuttu, að þeir fengu að birta
hana í „Look“ (13. ág.). Og
það er ekki að undra:
„Truman forseti fékk ekkert
að vita um mótmaalaorðsend-
inguna. sem fjöldi bandarískra
kjamorkuvísindamanna undir-
rituðu og sendu honum til þess
að reyna að koma í veg fyrir
að sprengjunni yrði varpað á
Hiroshima aðvörunarlaust.
Hann tók þvi eina örlagarík-
ustu ákvörðun mannkynssög-
unnar. án þess að fá hana í
hendur".
Þetta er nokkuð vægt að
orði kveðið og skín í gegn, að
höfundar hafa orðið að ganga
að vissum skilyrðum til þess
að fá greinina birta. Það kem-
ur heldur ekki fram, að kannski
hafi samningaaðstaða gagn-
vart Sovétríkjunum eftir stríðið
einhverju ráðið. a. m. k.
hvað tímann snertir. en
sprengjan féll tveimur dögum
áður en Sovétríkin samkvæmt
samningi bættust í hópinn móti
Japönum.
Truman óreyndur 4—■
Groves sat á skjalinu
Harrry Truman var nýliði á
forsetastól um þessar mundir.
Leslie Groves herforingi tók
sér það bessaleyfi að stinga
mótmælaskjalinu niður í skúffu
þangað til of seint var að snúa
við. Groves var í aðstöðu til
þess að gera þetta sem stjóm-
andi Manhattan-áætlunarinn-
ar og forstjóri deiidarinnar,
sem vann að kjamorkuvísind-
um í þágu hemaðar. 1 Man-
hattan-skjölunum kemur í ljós,
að seinni ummæli Groves um
Truman hafa við rök að styðj-
ast. ..Truman var eins og smá-
strákur á sleða, sem aldrei
fékk að segja já. Það eina,
sem hann hefði getað sagt (ef
hann hefði langað til þess) var
nei, en'það sagði hann aidrei"
Vísindamenn
sammála
Eðlisfræðingurinn Leon Szil-
ard átti frumkvæðið að mót-
mælum vísindamannanna.
Hann hefúr undanfarin ár
verið einn af forsprökkum
nýrrar friðarhreyfingar (Coun-
cil for a Livable World). 1
Manhattan-skjölunum má sjá.
að allir kj amorkuvísindamenn.
sem unnu að Manhattan-áætl-
uninni, að tveimur undanskild-
um. voru sammála Szilard, að
sprengjuna mætti ekki nota,
án undanfarandi aðvörunar. Þó
voru samdar þrjár ályktanir
með mismunandi orðalagi.
Szilard sjálfur vildi alls ekki,
að kjamorkusprengjan yrði
notuð á þessu stigi Japans-
stríðsins.
Groves sat á skjölunum frá
25. júlí til 1. ágúst; þau voru
með utanáskrift til Trumans
og send í þjónustupósti. Tru-
man var þá staddur í Potsdam
og átti að leggja af stað heim
með herskipi, einmitt í þann
mund er Henry L. Stimson
tók við pakkanum frá Groves
hershöfðingja. Og þegar kjam-
orkusprengjan féll, var forset-
inn „einhversstaðar á Atlanz-
hafinu".
Marshall — með til-
raunum í óbyggðum
Löngu áður en Szilard og
starfsbræöur hans hðfðu lýst
yfir mótmælum gegn eyðingu
Hiroshima, höfðu ýmsir hátt-
settir menn í Bandaríkjunum
látið í Ijósi svipaðar skoðanir.
Einn þeirra var George C.
Marshall, þá yfirmaður her-
foringjaréðsins og seinna ut-
anríkisráðherra. Tveir þekktir
vísindamenn, Vannevar Bush
og James B. Conant, höfðu
þegar í september 1944 skrifað
Stimson hermálaráðherra og
krafizt þess, að sprengjan yrði
reynd í óbyggðum, áður en
ráðizt yrði á japanska borg.
„Allar hliðar
málsins“
Ekki vita menn hvaða skoð-
un Boosevelt hafði á þessu
máli. En Truman lát stofna
nefnd (að undirlagi Stimsons),
sem átti að ræða málið frá 9.
maí til 19. júiá. Hún kom sam-
an átta sinnum, og voru tekn-
ar fyrír „allar hliðar máls-
ins“. Szilard og félagar hans
gerðu nefndinni grein fyrir
skoðunum sínum, en varafor-
maður nefndarinnar, George L.
Harrison, vísaði málinu til
undimefndar, sem í sátu 4 vís-
indamenn og áttu þeir að taka
afstöðu til mótmælanna. Einn af
nefndarmönnum var Oppen-
heimer, heimsfrægur vísinda-
maður. Þessi fjögurra manna
nefnd, og síðan Stimson-nefnd-
in, komst að þeirri niðurstöðu,
að ekkert væri þvá til fyrir-
stöðu, að sprengjan yrði not-
uð til „tafarlausra hemaðar-
aðgerða", þ.e.a.s. gjöreyðingar
Hiroshima og Nagasáki. Bæði
Bush og Conant áttu sæti í
nefndinni. Þeir hljóta að hafa
verið sannfærðir, annað hvort
með því að spara bæri líf
bandarískra þegna, eða með
einhverjum öðrum rökum, sem
ekki koma fram í greininni.
Misjöfn viðbrögð
Svo féfll sprengjan 6. ágúst
og aftur þann níunda. Mikill
hluti kjamorkuvísindamanna
fundu nógu þunga ábyrgð hvála
á sér til þess að helga friðar-
barátturmi hluta af kröftum
sínum. M.a. gefa þeir út hinn
nýja „Bulletin of Atomic Sci-
entists". Nokkrir, t.d. Oppen-
heimer, tóku að berjast gegn
óframha'ldandi rannsóknum f
þágu hemaðar, en Edward
Teller og fleiri unnu að enn
meiri rannsóknum.
Harry Truman, sem bar póli-
tíska ábyrgð á útþurrkun Hiro-
shima og Nagasaki, a.m.k. að
nafninu tiL, kenndl víst aldrei
samvizkubits; þegar hann var
spurður í afmælisviðtali við
hann sjötugan, hvers hann iðr-
aðist mest í lífinu, svaraði
hann, að hann sæi eftir að hafa
ekki gifzt fyrr en hann gerði!
Aðeins einn fékk
samvizkubit
Aðeins er vitað um einn
mann, sem vill taka fulla á-
byrgð á sínum hluta glæpsins,
en það er Claude Eatheriy,
flugmaðurinn, sem gaf merki
um að láta sprengjuna falla.
Hann gekk í gegnum vítiskval-
ir samvizkubitsins. Þetta þykir
bera vott um brjálsemi og hef-
ur hann verið lokaður inni i
vitfirringahælum hvað eftir
annað. Sálfræðingar sögðu, að
hann þjóðist af „sektartHfinn-
ingu“. og gátu ekki skilið, að
sök hans var sönn, þótt flest-
ir hinna meðseku létu sér fátt
um finnast.
Það er auðskilið af viðbrögð-
um Eatherly, sem við getum
lesið í bók hans ,,Samvizkan
bönnuð", að takmörk eru fyrir
þeirri grimmd, sem a.m.k. sumt
fólk getur þoflað aðhorfauppá,
þó aldrei nema í stríði sé.
Hann var venjulegur strákur
frá Texas, sem opnaði augun
of seint, en viðbrögð hans geta
kannski opnað augu annarra.
En hinir flug-
mennirnir?
1 fyrra hittust þeir Eatherly
og gamlir félagar hans úr stríð-
inu, á Edgwater Beach Hotel
til þess að ræða gamla daga.
Hluti samtalsins var kvikmynd-
aður og kom í bandaríska sjón-
varpinu. Ekki virðast þeir hafa
2ært mikið af þessari reynslu.
Shumard: Ég var aldrei nnd-
vaka af þessu (þ.e. eyðingu
Hiroshima). Þetta er alveg satt
— ég var í leiðangri í þetta
sinn og mundi gera það aftur.
Besar: Ég var glaður og stolt-
ur af því, hvað ég stóð mig
vel á sýningunni, sem varð til
þess að ég var valinn til þessa
vandaverks.
Bevins: Sú staðreynd, að
þetta var kjamorkusprengja —
að urmull af fólki var drep-
inn —olli mér engum áhyggj-
um þá.
Besar: Ef ég ætti að gera
bað aftur, fæ ég ekki séð, að
málið liti nokkuð öðru vísi út
í dag.
Bevins: Ef mér væri skipað
að sleppa 50 megatonna
sprengju yfir Moskvu, og ef við
værum í stríði við þá, finnst
mér við ættum að skella okk-
ur af stað og gera það. Það
eina, sem ég hefði áhyggjur
Pearl Harbor.
Carron: Þeirra árás var
miklu verri — það var launárás.
Besar. Þetta var Asíulýður
— en ekki fóflk eins og við,
það þurfti að bauna rækilega
á þá.
Eatherly: Mér finnst við
hefðum átt að sleppa sprengj-
unni utan við Hiroshima, eða
þá borg, sem meiningin var
að sprengja, svo að fólkið gæti
séð hvað sprengjan væri hættu-
leg. Það hefði kannski bjargað
lífi margra.
Besar: Ég held ekki, að gagn
hefði verið að neinni sýningu
eins og é stóð.
Shumard: Ég er viss um, að
það hefði ekki verið nóg til
þess að fá þá til þess að gef-
ast upp. Kannski hefðu þeir
hugsað sig öriftið um, en ekki
meira.
Og að lokum:
Eatheriy: Mig dreymir oft
konur og böm, sem hlaupa
fram og aftur í eldhafi. Það
er eins og í helvíti.
Bevins: Við vitum, að ef þess
þarf með, getum við og Rússar
blásið hvor öðrum út af kort-
inu. Þetta veldur mér kvíða.
en ég hugsa mig kannski við,
að einhver af forystumönnum
okkar hljóti að gjörþekkja á-
standið — og að við séum
kannski komnir miklu lengra
en við vitum í að tryggja ör-
yggi okkar. Þetta vona ég að
minnsta kosti.
Shumard: Nei, hættum nú
þessu — það er skeflfilegt, hvað
við erum orðnir alvarlegir —
við skulum fara út og fá okkur
að borða.
Svona lauk sjónvarpsdag-
skrá Davíds Brinkley, sem
hann kallaði: „Sprengjan þeirra
lagði borg í rústir". Nú eru
sprengjumar orðnar svo miklu
stærri, að ef við nokkum tíma
sleppum einni þeirra. verður
ekki komið saman á Edgwater
Beach Hotel til þess að rifja
upp atburðinn.
Athugasemd
írá Gjald-
heimtunni
Vegna greinarkoms í Þjóðvilj-
anum um Gjaidheimtuna hefur
Guðmundur Vignir Jósefsson
gjaldheimtustjóri beðið fyrir at-
hugasemd um málið sem þar er
rætt.
G jaldh eim tus t j óri segir það
rétt vera, að hlutaðeigandi hafi
komið í Gjaldheimtuna 5. júní
og spurt hvort hann skutldaði
nokfcuö, og fengið það svar að
hann skuldaði ekkert, sem líka
var rétt, því hann hafði greitt
að fuHru fyrirframgreiðslu sína
og skuldaði þá heldur ekki fast-
eignagjöld.
Hins vegar hafði húseign hlut-
aðeigandi manns verið tekin
endanlega í fasteignamat og
Gjaldheimtan fengið um það
tilkynningu 14 júní, níu dögum
síðar en maðurinn bar fram
fyrirspurn sína. Var honum þá
sent bréf um hækkun á fast-
eignagjaldinu. Hugsanlegt væri
að hann hafi ekki fengið það
bréf, sem sent var í venjuleg-
um pósti, en þegar þetta við-
bótargjald var ekki greitt, fór
það venjulega leið ti'l lögtaks.
og lýkur svo að það var greitt
eftir að búið var að senda upp-
boðsbeiðni, en af því fellur á
nokkur kostnaður.
Af þessum sökum taldi gjald-
heimtustjóri að í þessu tiifelli
væri ekki um mistök að ræða
atf hálfu Gjaldheimtunnar.
Frá Hirosh ima - borg.