Þjóðviljinn - 27.10.1963, Blaðsíða 6

0 SlÐA
HóDVILJINN
/i ? 2^ &&*’• i t/ðtxu itest'Lusi. fí
• SA/rt^J&vuouÍj'.‘s Srtr&t&CL&faf '\^CfUsfc-i>
j^/uvri^S^vi-*>. í/t
r^X+si, /5>\.^u J&ýuyf/ui
%
'^Kj^fwy. A' t/Oyu Vu£to+Jr
Íf4vjj^ÍAv^
tt*> -föc*.
&£&*“■ jJsa**vu*u '&fa / (vutfleAeu^y /íwi^C^-
fyý\J&WV\ &pyj* JjíAsJuaA* VeryS fí /UzJFm4**£&i /»^ /ytur&fa*. ^SM ó> '^jCáS^ue^ *
itewÉ. ’ ^ ^ ”
Upphaf fundargerðar stofuþings S ósíalistaflokksins í októbcr 1938.
Gunnar Benediktsson:
HIÐ MIKLA AFL
SAMTIÐARINNAR
Það kvað vera liðinn einn
aJdarfjórðungur frá stofnun
Sósíalistaflokltsins. Það er
ekki langt síðan, þegar maður
staðnæmist við minninguna
um stofnþingið, en þetta er
óratímí, þegar maður lítur yf-
ir atburðarásina frá þeirri
stundu og þreifar sig eftir
þeirri keðju vandamála, sem
flokknum hefur mætt á þessu
skeiði og hann orðið að tak-
ast á við og leysa á sem far-
sælastan hátt.
Stofnun hans grundvallaðist
á knýjandi nauðsyn og ómót-
stæðUegri þrá öreiga alþýðu á
Islandi að standa í einni fylk-
ingu til vamar sívaxandi erf-
iðleikum. Við vorum stödd í
heimi dýpstu viðskiptakrepp-
unnar. sem auðmagninu hefur
tekizt að leiða yfir mannkyn-
ið. Nazisminn sigldi hraðbyri
til aukinna valda og stýrði
beint á heimsyfirráð. Forustu-
menn þingræðisríkja auðvalds-
ins kunnu engin önnur ráð til
bjargar en að þrengja æ meir
kjör alþýðu og láta æ meir
undan síga fyrir gerræðisfullri
ágengni þýzka nazismans, og
hvarvetna ruddi sér til rúms
meðal borgarastéttanna svell-
andi hyUi við þær „hugsjónir",
sem nazistar boðuðu, og það
voru skipulagðir óaldarflokk-
ar til að búa sig undir valda-
töku að fyrirmynd þýzku naz-
istanna, og þeir hófu æfingar
í hvers konar hermdarverkum
gegn róttækum verkamönnum
og frjálshuga menntamönnum
og öðrum þeim, er þeir litu á
sem andstæðinga þeirra skoð-
ana og siðahugmynda, sem
þeir reistu völd sín á. Á Is-
landi ruddu sér einnig til rúms
þeirra „hreinu hugsanir".
n.
Það blés ekkert byrlega
fyrir nýjum flokki alþýðunn-
ar á Islandi á haustnóttum
1938. Við völd sátu flokkar,
sem töldu sig flokka alþýð-
unnar, bænda og verkamanna,
en áttu þá æðsta hugsjón að
standa vörð um skipulag auð-
magnsins, höfðu svarið lög-
málum þess hollustu sina og
sagt stríð á hendur hverri
hugmynd um grundvallar-
breytingar á skipulagsmálum
mannlegs samfélags. Þeir
sveittust við að halda niðri
’iagsmunakröfum fólksins, en
im þetta leyti gáfust þeir upp
>ð að Ptanda þar vörðrnn ein-
r og óstuddir og kölluðu flokk
auðstéttanna til hjálpar. Þá
fæddist „Þjóðstjórnín", _ »em
er nafnkunnasta rikisstjóm á
jcrioriíii sMan inniend stjóm
kom til sögunnar. Mitt í þeim
svifum, sem brýnust var þörf
aðgerða gegn sameinuðum
auðstéttaröflum, klofnaði hinn
nýi Sameiningarflokkur al-
þýðu í tvennt í toppinn, og
þótti andstæðingum þá væn-
lega horfa.
En það kom brátt í ljós, að
flokkurinn hafði ekki klofnað
að neinu ráði. Það voru aðeins
nokkrir forustumenn, sem
höfðu hrokkið af eins og sind-
ur af glóandi málmi, þegar
hann verður fyrir hörðu höggi.
Kjarni flokksins stóð eftir og
einbeittari en nokkru sinni
fyrr og öruggari til forustu í
frelsisbaráttu fólksins í land-
inu. Fólkið flykktist um
flokkinn. Gerðardómslögin,
sem voru síðasta |angaráð«,
Þjóðstjómarinnar tií að leggja
helsi á verkalýðshreyfinguna,
voru mulin mélinu smærra
með þeim samstilltu aðgerðum
verkamanna, sem einar hafa
hlotið heitið skæruhernaður í
íslenzkri verkalýðsbaráttu, enn
sem komið er. Og í kosningum
til alþingis árið 1942 vatt
flokkurinn sér upp í það að
verða þriðji stærsti flokkur
þingsins og svo sterkur í
krafti alþýðunnar, sem á bak
við hann stóð, að allir borg-
araflokkar þingsins þorðu
ekki fyrir sitt líf að grípa til
þeirra aðgerða, sem þeir voru
aílir sammála um að gera
þyrfti til að halda kjörum al-
þýðu á hungurstigi undan-
genginna ára. Þeir komu sér
ekki einu sinni saman um
myndun ríkisstjómar, sem
þeir þyrftu að taka ábyrgð á,
fyrr en uppgjöf þeirra gerðist
svo alger tveim árum síðar,
að hluti þeirra gerði samband
við þennan nýja flokk um þá
stefnuskrá í framleiðslu-,
efnahags- og menningarmál-
um þjóðarinnar, sem varð
upphaf að því velgengnistíma-
bili fyrir alþýðu manna, að í
meira en áratug hefur auð-
stéttin með aðstoð erlendra
stórvelda einbeitt sér á að
koma þeirri velgengni fyrir
kattarnef og sér ekki enn fyr-
ir endann á þeirrj baráttu.
Upphaf þessa sigurs var
það, að flokknum hafði gefizt
óvenjulegt tækifæri til að
sýna manndóm og festu. Þá
vorum við stoltir af að vera
sósíalistar og neituðum að
láta fyrirskipa okkur að hella
fordæmíngu vfir ríki sósíal
ismans. Við stóðum af okkur
galdra þeirrar mögnuðustu
múgæsingar, sem þekkzt hef-
ur hér á landi síðan á galdra-
brennuöld. Við héldum styrkri
hendi um stjórnvöllnn í bar-
áttunni gegn erlendum og inn-
lendum kúgunaröflum þjóðfé-
lagsins, vissum alltaf, hvað
við vildum og vanræktum ekki
að halda því á loft, að jafn-
hliða þessari dægurbaráttu átt-
um við hærri og fjarlægari
sjónarmið til lausnar á vanda
félagsmála okkar mannanna.
Þetta kunni fólkið að meta,
eins og það hefur alltaf gert
og mun alltaf gera, og veitti
okkur brautargengi, sem áð-
ur getur.
III.
Þessar linur eiga ekki að
vera nein saga flokksins, að-
eins rifjuð upp nokkur atriði,
sem hugurinn staðnæmist við,
þegar augum er rennt yfir
farinn veg. Frá stríðslokum
hefur verið um látlausar sókn-
araðgerðir að ræða af hendi
íslenzku auðstéttarinnar, ekki
aðeins á hendur íslenzkum
launþegum og íslenzkum
bændum, heldur hreint og
beint gegn íslenzkum þjóðar-
metnaði og íslenzku sjálf-
stæði, og þá baráttu hefur
hún háð með atbeina sterk-
ustu hervelda vestræns heims
og með fjármútum af þeirra
hendi. Gegn þessari sókn hef-
ur Sósíalistaflokkurinn verið
til varnar í svo ríkum mæli,
að fullyrða má, að án hans
hefði um litlar vamir verið
að ræða. Án andstöðu Sósíal-
istaflokksins væri fyrir meira
en áratug komin fullkomin
kafbátastöð í Hvalfirði, Island
og gæði þess oíurseld þýzkum
auðhringum f gegnum Efna-
hagsbandalag Evrópu, flótta
úr sveitunum enn lengra á veg
komið, og 10—12 stunda
vinnudagur myndi ekki geta
bjargað fjölda verkamanna-
heimila frá hungurtilveru. ís-
lenzka auðstéttin hefur gripið
til aðgerða, sem engum hefði
í hug komið fyrir nokkmm
árum að til yrði gripið í á-
tökum stétta á Islandi. Með
bráðabirgðalögum eru völdin
yfir bankastofnunum landsins
tekin úr höndum alþingis, til
þess að hægt sé með gengis-
fellingu að svipta verkamenn
nokkurri leiðréttingu, sem þeir
höfðu fengið á kjömm sínum.
Með bráðabirgðalögum em
lögbundin kjör, sem launþegar
gátu ekki sætt sig við. Með
löggjöf er rift gerðum samn-
inum milli atvinnurekenda og
launþega. Á hendur alþýðu
manna em hér í frammi hafð-
ar meiri þvingunarráðstafan-
ir og svæsnari réttarbrot en
dæmi em til hjá nokkm öðm
nágrannaríki okkar. Niður á
þetta stig er íslenzk auðstétt
nú sokkin. Samtök eins og Al-
þýðusamband Islands er svipt
réttí til samþykkta um sín
innri mál og dómstólar látnir
framkvæma þau réttinda-
spjöll. Sú trygging, sem al-
þýða manna hefur þótzt eiga
í grundvallarréttindum borg-
aralegs lýðræðis, riðar til falls.
Enginn stofnun virðist vera til
í landinu, sem hefur mátt og
vilja til að vemda hornsteina
stjómarskrárinnar, ef valda-
klíkunni finnst hún þurfa að
losa um þá. Gerræði síðustu
tíma var óhugsandi fyrir
nokkmm árum.
IV.
Sósíalistaflokkurinn hefur
verið meginaflið gegn þessari
þróun, og fyrir hans tilstilli
getur alþýða manna haldið
gerræðisöflunum svo í skefj-
um, að enn er lögð áherzla á
að hafa á sér yfirskin lýð-
ræðisins og neyðzt til að fara
með löndum í niðurrifi þess.
Án Sósíalistaflokksins væri nú
tvímælalaust svo miklu glatað,
að tvísýnt gæti verið um end-
heimt þess. En við fömm þó
ekki í neina launkofa með
það, að flokkurinn hefur ekki
staðið sig svo vel sem skyldi
á þessum örlagatímum. Hann
hefur ekki sýnt þá reisn, sem
hann sýndi einu sinni, nýtur
ekki trausts í sama mæli og
þá og er ekki eins voldugt afl
í þjóðlífinu. Orsakir þess, að
BARATTAN FYRIR
SAMFYLKINGU
Rœtf Wð Sfeinþór GuSmundsson
Steinþór Guðmundsson hefur um áratugi ver-
ið kunnur forystumaður Sósíalistaflokksins, ver-
ið formaður Sósíalistafélags Reykjavíkur og set-
ið í bæjarstjórn. .Við skruppum heim til Stein-
þórs og báðum hann að segja lesendum Þjóðvilj-
ans frá stofnun Sósíalistaflokksins og fyrstu ár-
um hans.
— Ég býst við. að þér sé
sigað á alveg vitlausan mann.
segir Steinþór. ég tók sjálfur
exki verulegan þátt 1 undir-
búningnum að þessari sam-
vinnu. Annars kom ég úr Al-
þýðuflokknum. var í stjóm
Jafnaðarmannafélags Reykja-
vfkur. Héðinn, Sigfús og ég
vorum þeir í stjóminni, sem
helzt beittu sér fyrir þessari
samfylkingu. Aðalfundur fé-
lagsins 1938 var afar spenn-
andi. Af mönnum í hsegri arm-
inum mót okkur má nefna Jón
Baldvinsson, hann var sterk-
asti maðurinn, og maður hafði
nú alltaf litið á hann sem heið-
arlegan mann í öllum sam-
cV’ptlir*-* OA-o-T/í-í TAV,«r...
hafði sig mest í frammi. Svo
man ég eftir fleiri krötum. t.d.
Sigurjóni Ólafssyni og Haraldi
Guðmundssyni-
— Ég hafði verið í Aiþýðu-
flokknum að heita má frá
byrjun. Það var á Akureyri
sem ég fór fyrst verulega að
kynna mér sósíalisma, mikið
fyrir tilstilli Einars Olgeirsson-
ar, hann var þá nýkominn frá
sínu námi í Þýzkalandi. Og á
Hafnarárunum hafði ég hneigzt
að sósáalisma. Á Akureyri var
ég í Sósíalistafélaginu þar, svo
kem ég suður 1933, en tek ekki
verulegan þátt í stjórnmálum
fyrr en 1937—’38. Héðinn bað
mig þá að ganga í Jafnaðar-
mannafélagið, vildi fá mig í
stjórnina.
— Ég hafði alltaí haft full-
anna. en heilindi hægri manna
í Alþýðuflokknum voru svip-
uð þá og nú. Við bæiarstjórn-
1938 v.Krv.
Kommúnistaflokkurinn og Al-
þýðuflokkurinn sameiginlegan
lista. Þessa samvinnu hreint
og beint saboteruðu kratamir.
A síðasta fundinum — þegar
kosningabaráttunni er alveg að
ljúka — lýsir svo Stefán Jó-
hann því yfir, að með þessum
mönnum. kommúnistunum,
verði aldrei unnið í bæjar-
stjórn!
— Nú, svo farg línumar að
skýrast. Héðinn beitir sér
sterklega fyrir samfylkingunni,
hann var sósíaldemókrati í
raun og veru. en ófarimar
í bæjarstjórnarkosningunum og
svo annað, fleira hafði sann-
fært hann um það, að þessi
samfylking yrði að komast á.
Kommúnistaflokkurinn og
an hug á samfylkingu flokk-
vinstri menn úr Alþýðuflokkn-
um halda hvorir sína ráðstefnu.
Á ráðstefnu vinstri manna
voru um 80 fulltrúar, minnir
mig, ráðstefnan var haldin í
Bæjarstjómarsalnum, sem þá
var í Eimskipafélagshúsinu. Sig-
urjón gamli Friðjónsson var
forseti ráðstefnunnar. Og svo
er flokkurinn stofnaður 1938,
þetta var ansi mikið þing.
stofnþingið.
Samstarfið var allt ágætt
fyrsta árið. En svo var ekki
liðið nema árið þegar þessi
1r1rvf!?Í'\íT1’T vaW}. Sc/
menn af ellefu gengu úr mið-
stjóminni, þetta var í Finna-
ga'ldrinum svonefnda. Þetta fer
svo fyrir flokksstjóm, Héðinn
og hans menn ætluðu sér að
ná í öll gögn flokksins og reiu
Sunnudagur 27. október 1963
er, verða ekki ræddar á
þessum vettvangi, enda eru
þær mikið mál. En hins ber
okkur að minnast, að mikið er
í húfi fyrir fósturjörð vora og
eftirkomendur, að breyting
verði á hið skjótasta. Margur
góður félagi fagnar þessu
fjórðungsaldarafmæli í þeirri
rökstuddu trú, að nú sé að
birta yfir og einmitt nú stönd-
um við á þýðingarmiklum
tímamótum í sögu flokksins.
Við verðum að vera skýrari
og ákveðnari í stefnumiðum
og öllu okkar starfi. Við verð-
um að vera menn til að gefa
greinilegri svör við vandamál-
um dægurbaráttunnar og hafa
áræði til að halda við hún fán-
um hærri sjónarmiða í sam-
félagsmálum okkar.
Sósíalisminn er hið mikla
afl samtíðarinnar á heims-
mæli'kvarða. Ef við tökum
okkum okkur ekki á, þá eigum
við á hættu að sogast að fullu
inn í eftirhreytur kapítalskrar
kúgunar og siðspillingar, þeg-
ar menning sósíalismans held-
ur innreið sina í hvert þjóð-
ríki jarðar á fætur öðru. Við
verðum að hrista af sálum
okkar þá siðspillingu nútím-
ans, sem alltaf er einkenni
þeirra tíma, þegar valdastéttir
eru að syngja sitt siðasta. Við
sósíalistar verðum að hefja
okkur yfir uppgjafakennd
þeirrar stéttar, sem finnur, að
hún hefur lifað sitt fegursta
og einbeitir sér á að njóta
þess að drekka síðasta full
sitt í botn. Við verðum að
læra að ganga fram í bjart-
sýni og hreinskilni þess, sem
stefnir að ákveðnu marki og
markar ákveðna braut og veit,
að sú braut leiðir til farsæld-
ar fyrir alda og óborna. Þá
öflum við okkur trausts á ný
og í því ríkara mæli, sem meir
syrtir í álinn á lokaskeiði
deyjandi stéttar. Verum reiðu-
búin að vísa veginn fram á
leið, þegar augu fólksins eru
að opnast fyrir því, að nú er
stefnt beint á helvegu.
Gunnar Benediktsson.
Steinþór Guömundsson
kommúnistana. I flokksstjóm-
inni varð svo Héðinn undir
með eins atkvæðis mun. Ámi
Ágústsson var þá á skipsfjöl,
það var beðið eftir hans at-
kvæði, sem svo reið bagga-
muninn um það hver sæti með
flokkinn. Þessir sex sem fóru
úr miðstjórninni voru Héðinn,
Þorsteinn Pétursson, Pétur
faðir hans Guðmundsson, Am-
ór Sigurjónsson og tveir aðrir,
sem ég man ekki í svipinn hverj-
ir voru.
— Nú, við töpuðum dálitlu
fylgi fyrst, en svo náðum við
okkur alveg á strik aftur 1942.
Ég var formaður Sósíalistafé-
lags Reykjavíkur til 1942, þá
tók Arsæll við, en mér var
stillt upp í bæjarstjórn með
Sigfúsi, Katrínu Pálsdóttur og
Bimi Bjamasyni. Það var mik-
ið líf í tuskunum þegar flokk-
urlnn byrjaði að vinna sína
fyrstu pólitísku sigra, þetta
byrjar á því að við vinnum
Dagsbrún, Sigurður Guðnason
fellir Héðin frá formennsku
1942. Og sögu flokksins síðan
þarf ekki að rekja.
Þanníg sagðist Steinþóri
O’iðrn""*"-;-"! fr$ Vjð þókKuJTJ
þessari gömlu kempu allt starf
hans fyrir Sósíaiistaflokkinn,
og vonumst tll þess að mega
ei» um Iangan aldur nióCi
starfskrafta hans.
J.Xh.,