Þjóðviljinn - 19.11.1963, Blaðsíða 6

£ SlÐA
ÞJÖÐVILIINN
Þriðjudagur 19. nóvember 1963
LEÐURBLAKAN FANN
UPP RATSJÁNA
milljón árum á undan mönnunum
Ekkert er nýtt undir sólinni, og alltaf er verig a8
minna okkur á þennan sannleika. Jafnvel snjöllustu
uppfinningar mannanna eru ekkert nýnæmi — dýrin
hafa gert þær fyrir mörgum milljónum ára. Vísinda-
mönnum og tæknifræðingum er að verða ljóst, að oft
hefði verið hægt að stytta sér leiðina til ýmissa upp-
ifinninga, ef menn hefðu vitað svolítið meira um hina
lifandi náttúru. Og nú hafa menn farið að grennslast
fyrir um uppfinningar dýranna — og komizt að athygl-
isverðum niðurstöðum.
T.d. dýr eins og Ieðurblak-
an. Hún vissi, þangað til fyr-
ir skömmu, ein um leyndar-
mál, sem án efa hefði komið
mönnum að miklu gagni, ef
þeir hefðu uppgötvað það
helmingi fyrr. Mennimir
fengu sjálfir hugmynd um
ratsjána — og eiga auðvitað
allann heiðurinn af þeirri upp-
finningu.
Hljóðratsjá
Leðurblakan notar nefni-
lega eins konar hljóð-ratsjá.
Menn hafa löngum haldið, að
ieðurblakan ráfaði hljóðlaust
um á nóttunni —- í rauninni
fyllir hún samt loftið af
dómadags hávaða, en hljóðið,
gem þær gefa frá sér hefur
tíðni, sem eyra okkar skynjar
ekki. Áður en menn uppgötv-
uðu, að til er nokkuð, sem
heitír hátíðnihljóð, var þeim
hulin ráðgáta, hvemig leður-
blökurnar gætu flögrað svo
fimlega um án þess að reka
gig é. Það var margreynt, að
leðurblökur höfðu mjög tak-
markaða sjón.
Heimurinn sem leðurblök-
umar lifa í er sem sagt nokk-
urs konar hljóðheimur. Þær
„sjá” með eyrunum, sem eru
úr garði gerð eins og örsmá
móttökutæki. Þegar leðurblak.
an fer á næturgöltur sitt,
byrjar hún að öskra. Hvert
Sskur stendur yfir brot úr
sekúndu; og í hvert sinn sem
hún gefur frá sér öskur fer
sérstakur útbúnaður af stað í
eyranu til þess að leðurblakan
heyri ekki óhljóðin f pjálfri
sér. Hljóðbylgjumar þerast út
i tómið í kringum hana o-
endurvarpast, ef þær verð.
fyrir hindrun.
Þegar leðurblakan heyri'
ekkert bergmál flýgur hún ó
hikað áfram. En um leið o:
hún heyrir veikt bergmál ein
hversstaðar frá, rennur hú?
snöggt á hljóðið, gefur frf
sér fleiri hljóðmerki, heyri
bergmálið aukast — og efti-
andartak situr fluga mill
tannanna á henni, Síðan ei
engin hindrun fram undar
nokkrar sekúndur, þangað ti
hún heyrir sterkt bergmá'
rétt framan við sig. Þá víkui
hún sér fimlega framhjá, ti
þes að rekast ekki á greininn
— heyrir veikt bergmál á ný
rennur á hljóðið •— og eftir
brot úr sekúndu hefur hún
rennt niður annarri flugu. Op
leðurþlakan verður að vionp
bæði fljótt og vel. Það hefu'
verið reiknað út, að leður
blaka verði að veiða skprdýr
sjöttu hverja sekúndu á
meðan hún er á ferli, til þess
að seðja hungur sitt!
Bandaríski flotinn
fœr áhuga
Sú tegund af leðurblökum,
sem skeifnefjur eru kallaðar,
styðjast við eon nákvæmari
tækni. Nafnið er komið af
því, að þær hafa fellingar
'kringum trýnið, sem geta
líkzt skeifu, ef viljinn er fyrir
hendi. Húðfellingarnar safna
hljóðbylgjunum saman >— og
með þvi að hreyfa húðfelling-
arnar á fluginu miðar leður-
blakan út umhverfi sitt. Það
liggur beint við að leiða hug-
ann að nútíma eldflaugum,
búnum ratsjám, sem leita uppi
skotmarkið.
Hér verður gerður smáútúr-
dúr: Þegar maðurinn hefur
fundið upp sniðugt vopn, er
næsta skref fólgið í að finna
upp vöm gegn vopninu. Þann-
ig er það líka í heimi dýranna.
Helzta fórnarlamb leðurblök-
unnar er næturfiðrildið. Sum
þeirra hafa þroskað með sér
vamartæki gegn ratsjám leð-
ur blökunnar.
Þau hafa sérstakt hlustun-
artæki, sem er stillt inn á
tíðni leðurblökunnar, og um
leið og næturfiðrildið skynjar
hljóð af þesari tíðni smellir
það saman vængjunum og
steypir sér,
I rauninni er ekki löng leið
frá hljóðbylgjum leðurþlök-
unnar í bylgjur ratsjárinnar,
svo að ef ratsjáin hefði ekki
verið fundin upp fyrr, er á-
reiðanlegt, að þessi uppgötvun
hefði komið mönnum á sporið.
En kannske geta menn enn
KIRKJURÁÐIÐ í RÓM
RÆÐIR KIRKJULÍFIÐ
RÓM 17/11. Páll páfi hélt í dag ávarp og hvatti alla kristna
bræður til þess að halda saman. Hann lýsti yfir virðingu sinni fyr-
ir ðllum öðrum kristilegum söfnuðum. Á mánudaginn á Augustin
Bea kardínáli að leggja fram uppkast að tilskipun um líf kirkj-
urmar, sem 2.200 biskupar kirkjuráðsins eiga að ræða. Uppkastið
er í finrm þáttum, og fjallar hinn fyrsti um afstöðu rómversk-
kaþólsku kirkjvmnar til kristilegrar einingar, og fjóröi þáttur e*-
nm aukinn skilning gagnvart gyðingum.
nota dýptarmæli og asdic-
tæki. Bandaríkjamenn hafa
gert tilraunir með höfrunga í
stórum vatnskörum og komizt
að raun um, að höfrungarnir
sneiða hjá hindrunum í kar-
vöðvum og taugum á sér stað
inu, þótt þeir hafi sogbelgi
fyrir augunum. Og þeir geta
meira að segja fundið dauða
smáfiska og þekkt þá með
hljóðkerfj sínu.
Svo virðist ('þótt ekkert sé
hægt að segja með vissu) sem
dýrin hafi aldrei komiet svo
langt að nota hið eiginlega
radarkerfi, þar sem rafmagn
er látlð bergmála í loftinu.
Hins vegar hafa sum þeirra
eins konar neðansjávarmiðun-
arkerfi, sem mennirnir gætu
kannske lært eitthvað af, Þaði
eru til fiskar, gem Tifa í svoj
gruggugu vatni. að vonlausti
er fyrir þá að sjá fram undan
sér, og margir þeirra hafa
alveg gefið sjónina upp á bát-
inn.
Hvemig þeir fór að því að
þreifa sig áfram var mönnum
alger réðgáta, þangað til þeir
komust að því, að galdurinn
var fólginn í rafmagni.
Hvernig getur fiskur fram-
leitt rafmagn? Það gerir hann
með sérstöku rafmagnslíffæri,
sem orðið er til úr vöðvum.
Vöðvarair hafa breytzt i
þunnar blöðkur, sem liggja
reglulega, í röðum, sem um-
kringdar eru af bandvef. Til
hverrar vöðvablöðku liggur
taug. 1 ölliun venjulegum
vöðvum og taugum á sér stað
Katsjá mannanna er miklu yngri en ratsjá dýranna.
haft gagn af leðurblökunum.
I hitabeltinu eru til leðurblök-
ur, sem lifa á fiski. Þær
fljúga lágt yfir vatnsfletin-
um, reka fæturna af og til
niður í vatnið og koma upp
aftur með fisk. Enn vita menn
ekki með vissu, hvort leður-
blakan hefur gagn af ratsjár-
kerfinu við fiskveiðarnar. Og
ef hún hefur það þætti rann-
sóknarstofnun bandaríska
hersins fróðlegt að vita hvern-
ig hún fer að því. — það
kæmi sér nefnilega ekki illa
að þekkja aðferð til þess að
staðsetja kafbáta niðri í sjón-
um úr lofti. Þess vegna borg-
ar bandaríski flotinn fyrir
rannsóknir á lífi fiskileður-
blakanna.
Raffiskar
Á nokkrum undanförnum
Rrum hafa menn komizt að
raun um, að sumir hvalir —
og kannske allir — nota berg-
mál. Þeir senda frá sér veik
hljóð, sem þeir notfæra eér
á sama hátt og nútíma skip
veik afhleðsla rafmagns — í
rafmagnslíffærinu eafnast allt
rafmagnið saman, svo að af-
hleðslan verður alls ekki svo
veik.
Sumir raffiskar geta gefið
gífurlega háan straum, sem
slær fóraarlömb þeirra í rot,
— en fyrst og fremst er hann
búinn þessu líffæri til þees að
þreifa sig áfram. Þegar raf-
magnsáll liggur kyrr, sendir
hann ekkert rafmagn frá sér,
en um leið og hann byrjar að
synda sendir hann frá sér
veikan straum hverja sek-
úndu, og verði hann forvitinn
eykst straumurinn upp í 20
impúlsa á eekúndu.
Aðrir fiskar hafa stöðugt
rafsvið kringum sig, Allar
breytingar á umhverfinu
breyta rafsviðinu og þannig
„sér“ hann. Rannsókn skyn-
færa þessara raffiska gæti
haft mjög athyglisverðan á-
rangur, þar sem þær gætu
komið mönnum á sporið í leit-
inni nð nothæfri neðansjávar-
ratsjá.
„Sá, sem vill njóta ástar minnar verðnr að ráða þessa
gátu: Hvernig getur franskur forseti verið bæði vest-
rænni en Vestrið og austrænni en Austrið?"
DE GAULLE hefur sókn
austur á bóginn
Mörgum máttarstólpum vestrænnar samvinnu
stendur ekki alveg á sama um hýrlegar augnagot-
ur, sem þeir hafa þótzt verða varir við milli Frakka
og Kínverja. Margir halda að þeir Mao Tse-tung
og de Gaulle séu að draga sig saman eftir sameig-
inlegt skipbrot og séu gramir yfir samningamakki
stórveldanna, Bandaríkjanna og Sovétríkjanna, sem
hvorugur þeirra fái að taka þátt í.
Fréttir frá París herma, að de Gaulle hafi sent
skilaboð til Peking þess efnis, að Frakkar hyggist
viðurkenna Kína og séu fúsir til þess að skiptast
á sendiherrum við þá. Þessar samningaumleitanir
strönduðu á því, að Frakkar neita að rjúfa sam-
band sitt við þjóðernissinnastjórnina á Formósu,
en Kínverjar gera það að algjöru skilyrði.
De Gaulle gæti haft margar gildar ástæður til
þess að vingast við Kínverja. í fyrsta lagi hafa
franskir fjármálamenn lengi haft áhuga á kínversk-
um markaði. Þar að auki hefðu Frakkar kannski
ekkert á móti því að öðlast meira sjálfstæði í við-
skiptum sínum austur á bóginn, í stað þess að vera
upp á Bandaríkin komnir.
Enn veit enginn hvert verður næsta skref de
Gaulles, en ólíklegt er, að hann láti hér við sit'ja.
Vitja kaupa mikii
magn af brennivíni
Sovétríkin hafa leitað fyrlr
sér um kaup á geysimiklu
magni af bandarisku alkóhóli
til vodkaframleiðslu sinnar,
segir kaupsýslublaðið „Wall
Street bournal’.
1 grein í blaðinu er frá því
skýrt að ætlun hinna sovézku
kaupenda sé að fá keypt svo
mikið magn af alkóhóli f
Bandaríkjunum að það nægi
til framleiðslu á 180 litrum af
vodka. Þetta er tvisvar sinnum
meira áfengismagn en Banda-
rikjamenn drukku í fyrra af
skozku viskíi.
Slíkt magn af alkóhóli myndi
kosta Sovétríkin um 50 milljón
dollara (rúmlega 2 milljarða
króna), eða um það bil fjórð-
ung þeirrar upphæðar sem þau
munu verða að greiða fyrir
hveitið sem þau eru nú að
semja um kaup á þar vestra.
Talsmaður stærsta brugghúsa
Bandaríkjanna, Joseph E. Sea-
gram and Sons Inc.. staðfestlr
orðróm sem gengið hefur {
New York um þessi áfengis-
kaun undanfama daga.
„Það hefur verið leitað til
okkar um möguleika á sölu 30.
000 lesta af neyzlualkóhóli.
Beri samningar árangur, mun-
um við fara fram á heimild
ríkisstjómarinnar. en þangað
til munum við ekki sækja um
útflutningsleyfi“, sagði hann.