Þjóðviljinn - 19.11.1963, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 19. nóvember 1963 —
HÖÐVIUINN
SlÐA 7
LITIÐ TIL FUGLANNA
í LOFTINU
AF ERLENDUM
VETTVANGI
Minningarorð
Það era ddoii fuglamyndirn-
ar hans Hösku'lds Bjömssonar,
sem gera það að verkum, að
mér kemur þcssi setning fyrst
í hug. þegar ég sezt við að
minnast nokikrum orðum þessa
hiugþekka vinar. sem þegar
hefur verið færð hinzta kveðja
Bamkvaamt hefðbundnum út-
fararsiðum. ,,Gefið gaum að
Jiljum vallarins, hversu þær
vaxa“, kemur sjálfboðið í kjöl-
farið. Það eru ekki myndim-
ar hans af gróðri jarðar, sem
gera þessi orð að sjálfkjörn-
um einkunnarorðum og sam-
nefnara þess, sem maður vildi
helzt segja við vini sfna, sem
sameiginlega hugsa til þessa
maeta manns. Þau tengsl standa
dýpra.
Höskuldur Bjömsson list-
málari fæddist að Dilksnesi
við Homafjörð 26. júlí 1907
Og lézt að Landspítalanum í
Reykjavík 2. þm. 56 ára að
alldri, Að Höskuldi stóðu merk-
ir og fjödbreytilegir stofnar.
Faðir hans var Bjöm sonur
Jóns Guðmundssonar bónda að
Hoffelli , og var Guðmundur
dóttursonur Jóns Helgasonar
sýsiumanns. Hoffellsætt var
annáluð fyrir kurteisi og virðu-
leik í framkomu og gædd far-
sælum gáfum. Stefán Eiríks-
son alþingismaður var langafi
Höskulds í móðurætt hans.
Kona Stefáns alþingismanns var
frá Skógum undir Eyjafjöllum,
ajf hinni þjóðkunnu Skógaætt.
tíginni og stoltri langt í ætt-
ir fram. HaUdóra dóttir þeirra
Áneshjóna þótti afburðaglæsl-
leg heimasæta, en fann upp ó
þeirri amþögu að velja sér eig-
inmann af engum sérstökum
aettum og umkomulausan á
sama hátt og obbinn af hér-
aðsbúum var á þeirri tíð. En
hún valdi hann af öllu hjarta,
og tjóaði ekkert um að ræða,
þótt þingmaður Austur-Skaft-
fellinga og höfðingjadóttirin frá
Skógum undir Eyjafjöllum
legðust einhuga gegn með sam-
stilltu átafci, Það afrek bjó
á vörum næstu kynslóða í
Homafiröi og vakti aðdáun
6em mikil fyrirmynd, ekki sízt
ungu fólki ástföngnu. Og mað-
urinn, sem heimasætan valdi
sér. bar það nafn, sem nú er
eitt hið þekktasta þar í héraði
af þeirrar kynslóðar nöfnum
myndlist
Það var Eymundur í Diflka-
nesL Sem hagieiksmanns 1
höndum er nafn hans þekkt
víða um land. Hann var hrókur
ailðs fagnaðar í héraðinu, sí-
yrkjandi, stökur léfcu honum
á tungu við hvers konar tæki-
færi, hann signdi hjúskap
hjóna með brúkaupskvæöum
og fyigdi látnum ti.1 grafar með
erfiiljóðum.
Eymundur og HaUdóra nutust
vel og lengi í tveim heims-
álfum, þar sem Homafjörður
kom til sögu bæði fyrst og
síðast. Þau áttu margt mann-
vænlegra barna. Bjöm sonur
þeirra í Lækjamesi er ein eft-
irminnilegasta persóna, sem ég
hef kynnzt Hann var mtkil-
úðgur og stórbrotinn í allri
gerð. Sem hafnsögumaður við
Homafjarðaós varð hann þjóð-
kunnur. Fyrir kom, að hann
réri einn Dverg sínum út Ös-
inn, þótt ekki væri hann dæi-
legri en það, að skipstjóri
strandferðasfcipsins afsegði að
leggja fley sitt í hann. Þá
var hann völundur bæði á tré
og jóm eins og faðir hans.
Bátar, sem hann smíðaði voru
annálaðir fyrir hagkvæma gerð.
Það er þeim, er þetta ritar,
minnisstæðust kennslustund í
vínnuhagræðingu, er hann stóð
nokkrar mínútur yfir Bimi í
Lækjarnesi yfir skeifnasmíði.
Hver skeifa átti sinn ákveðna
fjölda handtaka, og Bjöm gat
tilgreiht upp á mínútu. hve
lengi hann var að smíða tíu
skeifur. Það skeikaði áldrei um
handtak né högg. >
Meðal bama þeirra Eymunds
og HaHdóru í DUksnesi var
Lovísa, sem giftist Bimi Jóns-
syni frá Hoffedli, sem áður er
nefndur. Þau tóku við búinu
í Dilksnesi. þegar Eymundur
og Halldóra fluttu vestur um
haf, og bjuggu þar æ síðan.
Meðal barna þeirra var Hösk-
u'ldur listmálari.
Á bernskuárum Höskulds
gerðist sá atburður, er skjótt
varð þjóðkunnur á yndislegan
hátt, að tU Homafjarðar kom
listmálarLnn Ásgrímur Jónsson,
dvaldi þar um keið og gerði
þar nokkur sinna dáðustu lista-
verka. Þá rann upp fyrir Hösk-
uldi, hvílík töfraþing það voru.
sem þessi ferðalangur hafði í
pússi sínu: pappír eða strigi,
Eins og kunnugt er rís neð-
ansjávar fjaMhringur upp úr
botnii Atianzhafsins. Ýmsir
jarðfræðingar telja hann sýna
markalínu þá. sem megin-
löndin hafi brostið um. Is-
land hefst upp úr fjall-
hryggnum, og gjárdalurinn i
hryggnum gengúr eftir land-
inu miðju. Sakir þessa hefur
athygli jarðfræðinga öðru
fremur beinzt að Islandi und-
anfarandi ár. Þannig haía
jarðfræðingar frá Imperial
College of Scxence and
Teohnologoy við Háskólann i
London lagt mjög leið sína
hingað.
ar í sprungunum, svo að vídd
þeirra og berglög í sprungu-
veggjunum koma í ljós. Ensk-
ir jarðfræðingar telja, að
elztu jarðlög í sprangubörm-
um, em fundizt hafa hérlendis.
muni hafa færzt sundur um
250 mílur. (að Times segir 8.
nóvember 1963), en landið
hefur breiðzt út að sama
skapL Þeir halda, að þessi
útþensla eigi sér enn stað
og síðustu gosin séu ednn tið-
ur í þessari útfærslu.
Einn helztl talsmaður þeirr-
ar kenningar, að Atlanzhafs-
hryggurinn sýni markalínuna,
sem meginlöndin brustu um,
er J. Tuzo Wilson við Jarð-
fræðistofnunina í Toronto.
Annar maður, sem kvatt hef-
ur sér til hljóðs um kenn-
ingu þá er Dr. B. C. Heezen
við Jarðfræðiathuganastofnun-
ina við Colombo-háskóla, en
hann varpaði í fyrra fram
Hðskuldur Björnsson.
pensill og málriing í dollu.
Upp frá þeirri stundu var all-
ur hans hugur því bundinn að
mega helga sig þvi starfi, seni
þessum tækjum voru bundin,
og laða fram þá töfra, sem
þau geymdu í sikauti sínu. ef
réttiiega var á haldið. Hann
hélt tryggð við þann æsku-
draum sinn til æviloka.
Á bernskuárum Höskulds
virtist flest annað liggja
beinna við bændasonum i af-
skekktum héruðum þessa lands
en að gera listmálun að lífs-
starfi sínu. en það breytti í
engu viðhorfi Höskulds. Ekki
mun hann með öllu hafa stað-
ið óstuddur í áformum sínram.
Á fyrstu aldursárum sínum fór
hann til afa og ömmu, Ey-
munds og HaHdóru, sem þá
voru komin frá Vesturheimi og
hófu búskap í Krossbæjargerði.
Eymundur hafði aidrei ríg-
bundið sig við hnúta sam-
ferðamannanna. og í hans aug-
um voru moguleikar, þar sem
aðrir sóu enga, og hann mun
hafa verið dóttursyni sínum
drjúg stoð í að halda tryggð
við hugð sína.
En Höskuldi urðu aðrir Mut-
ir meir að fiarartálma til
mennta í list sinni en tómlæti
og féleysl, þótt vissulega væri
af nógu slíku að taka. Sam-
tfmis og hann tók fyrsta spor-
ið ixm á menntabraut köllun-
arstarfs sins, þá veiktist hann
og lá þá rúmfastur í tvö ár.
Þá var hann um tvítugt Síð-
an gekk hann aldrei heil. til
skógar, og lærdómsbraut í grein
sinni var hanum lakuð önn
ur en braut sjálfsmenntunar og
leiðsagnar kunináttumanna, erá
leið hans urðu og blönduðu
við hann geði um sameigin-
leg hugðarmál. Menntagöngu
sana hóf hann hjá Rífcarði
Jónssyni listamanni, en þá
braut gekk hann aðeins einri
einasta vetur, þá tóku veikind-
in í taumana. Nágranni hans,
Jón Þorleifsson listmólari frá
Hólum, fetaði þá braut sina
til frama í þessari gi«in, og
var þá oft á sumrum þareystra
í föðurhúsum. Með honum þótt-
ist Hösikuldur hafa átt ómet-
anlegar stundir.
Ekki þarf að efa, hve mifc-
ils list Höskulds hefiur misst
i við það. að honum gaíst ekki
kostur að hleypa meir heim-
draganum en raun varð á. Ehi
hitt er víst, að með verkum
sínum náði Hösikuldur augum
alþýðu manina á Islandi í rík-
um mælL Ég er einn í hópi
þeirra, sem hef mætur á mynd-
um hans og hef notið þeirra,
Framhald á 8. slðu.
Br Island áskilum
austurs og vesturs?
Síðan sögur hófust, er talið,
að þriðjungur þess hrauns,
sem runnið hefur, hafi runn-
ið hér á landL én eldsum-
brot þessi á og við Isiand
hafia varað 60 milljónir ára,
en sá er áætlaður aldur
hrauna austan og vestan við
landið. Hérlendis er þannig
löng slóð verksummerki eft-
ir eldsumbrot.
Dr. G. P. L. Walker við
Imperial College of Science
hefiur síðustu átta ár rann-
sakað uppbyggingu, aldur og
uppruma þeirrar mikSu hraun-
hnigu sem ísland er. Hann
hefur kortlagt hraunrennsli,
sem eru sannast nokkrar
mÍLur á þykkt, og ná yfir
þúsund fermílna svæði. Þetta
hefur hann getað gert með
yfirborðsathugunum, vegna
þess að aldupsimunur er h
hraunbrelðunum. sem í ljós
koma i austur- og vesturhlið-
um íslenzka eylendisins. Hann
hefiur éinnig kannað út-
breiðslu hraunefna af öðru
stigi, þ.e. efini sem mynd-
azt hefiur f hraunlögum sak-
ir hita undir þeim af völd-
um eldsumibrota. Unnið er nú
að greiningu hraunefina þess-
ara.
Hraun hérlendis hefiur oft
rannið úr hraunsprungum.
Að gosunum loknum storkn-
þessari spumingu: Ef Norður-
Ameríku þokar í vestur, mið-
að við Evrópu. hvar mynd-
ast þá nýr hafebotn? Þau
svör, sem til ólita koma.
virðast vera þessi: (1) Eftir
því sem meginlönd Norður-
Amerdku þokast til, mynd-
ast þröng lægð, sem fyllist.
þegar jarðefini leita upp; (2;
n>7r hafebotn myndast ekla
á neinum einum stað, héLdur
alls staðar að einhverju
marki; (3) nýr botn eða jarð-
sfcorpa mjmdast í Atianzhafe-
hryggnum. Efitir að hafa
varpað þessari spumingu
firam, benti hann á, að hin
tvö fyrstu fiái ekki staðizt-
Hið þriðja kemur helzt ti
álita. eiins og J. Tuzo Wil-
son hefur haldið fram. Þessa
kenningu styður einnig það
að hitaúfetreyxni frá Atianz
hafshryggnum er fimm eða
sex sinnum meira en frá
öðrum hlutum hafehoitnsins.
Þetta mikla hitaútetreym
virðist mega rekja til upp-
streymis jarðefna.
Þessar athuganir brezku
jarðfræðinganna á ísland
eru llður í rannsóknum, sem
fara íram um heim allan
Og æ fleira kemur í ljós
sem styður þá kenningu, a
meginlöndin færist út stað.
Haraldur Jóhannsson.
Vegir tepptir til allra átta
Húsavík 18jj 11 — Jörð er hér alhvít og vegir tepptir til allra
ótta. Vaðlaheiði er ófær þílum og ekki lengur hægt að fara Dals-
mynnið. Tjömesvegurinn er einnig ófær og þungfært mjólkur-
bflum inn í sveitina með drif á öllum hjólum. Þannig voru
mjólkurbílar ókomnir 1 dag, sem lögðu upp í gærmorgun.
Tvær málverkasýningar í Bogasal
!
!
!
r
Isleifur Konráðsson
\
Tvær málverkasýningar
hafa að undanförnu verið
haldnar í Bogasal Þjóðminja-
safnsins, sú fyrri var sýning
Magnúsar Á. Árnasonar á
málverkum og höggmyndum,
en hin síðari er sýning á 35
olíumálverkum eítir ísleif
Konróðsson, og stendur hún
enn yfir.
ísleifur Konráðsson hefur
lítið breytzt frá því hann
sýndi fyrir nærfeflt tveimur
árum. Myndir hans eru vand-
virknislega unnar, á blóma-
myndunum er hver rós eins
og eftir nálspor og á öðrum
myndum er áberandi hvað
munstrið er reglulegt, t.d. i
furðuveröldum útilegumanns,
sem honum eru einkar hug-
stæðar; bæimir í túnunum
eru líka vel gerðir eins og
bam hafi teiknað þá. Dálítið
virðist mér hann hafa hækk-
að græna litinn, nema hann
máli meira bæi f túnum en
áður. Heljarstór fuglinn kúr-
ir enn í tiltölulega litlum
björgum, stærðarhlutföllin
ýkt en allt er þetta mjög
eðlilegt, Foss, lækur, möl i
fjöruboröi, skýin eins og kór-
ónur, laufblöð, fuglar, blóm.
fsleiíur hefur líka stækkað
form flatarins dálítið frá þvi
í fyrra. Að öðru leyti er hann
samur við sig. Sýning hans
fer alltof leynilega. Fólk þarf
að sjá þessar myndir, hver
maður sem kemur innfyrir
sýningarvegginn kemst í gott
skap, engum dylst einlægni
þeirra.
Mngnús Á. Árnuson
Eltt af málverkunum á sýu ingu Isloifs Korráðssonar.
Magnús Á. Árnason hefur
nýlokið sýningu sinni á mál-
verkum og höggmyndum.
Magnúsi bregst aldrei objekt-
íf náttúruskoðarans og tekur
alltaf nókvæma mynd af því
sem hann hefur fyrir augum.
Hann leggur mikið uppúr
mótun myndar og Ijósi og
skuggum. Litir hans á þess-
um landslags- og náttúra-
myndum eru oft fallegir en
alltaf lágværir og oft of hlé-
drægir og þarf sá sem skoð-
ar að koma nærri myndun-
um. Á þessum myndum djarf-
ar sumstaðar fyrir stærri
dráttum en áður í myndum
málarans.
Mannamyndir hans eru
alltaf líkar fyrirmyndunum.
f mannamyndunum er samt
sem hin objektíva listskoðun
bregðist og hann málar með
sterkum, áberandi og ósam-
stæðum litum, Ljósmynd af
þessum málverkum af fólki
sýnir að þær eru betur form-
aðar en litaðar. f manna-
myndunum draga litirnir úr
áhrifunum, en formið nýtur
sín betur i höggmyndum
hans (Vifill, brons) þar sem
ekki þarf að styðjast við
liti. Málarinn og mynd-
höggvarinn eigast við.
D.
I