Þjóðviljinn - 21.11.1963, Blaðsíða 4

4 SlÐA
HÖÐVILIIM
Fimmtudagur 21. nóvember 1963
Ctgelandi:
Sósíalistaflokk-
Sameiningarflokkur alþýðu
urinn. —
Ritstjórar: Ivar H. Jónsson, Magnús Kjartansson Cáb.l,
Sigurður Guðmundsson.
Fréttaritstjórar: Jón Bjamason. Sigurður V. Friðþjófsson.
Ritstjóm. afgreiðsla. auglýsingar. prentsmiðja: Skólavörðust 19.
Sími 17-500 (5 linur). Áskriftarverð kr. 80 á mánuði.
Hverjir sögðu satt?
Kótt áratugur sé liðinn síðan Jósep Stalín hvarf
* af sjónarsviðinu heldur hann áfram að æsa
upp í mönnum filfinningarnar. Ennþá er deilt um
hann og ævistarf hans um heim allan, bæði í röð-
um sósíalista og meðal andstæðinga þeirra, og
menn mála afstöðu sina með hvítum lit eða svör't-
um; hlu’tlægt sagnfræðilegt mat virðist enn
sem komið er eiga býsna erfitt uppdráttar. Svo
mikill er ofstopinn að hernámsblöðin — sem þó
'tala ósjaldan um ást sína á málfrelsi — býsnasf
mjög út af því að Þjóðviljinn ritskoði ekki grein-
ar þar sem minnzt er á Stalín heitinn frá mís-
munandi sjónarmiðum.
¥ sambandi við þessar umræður hefur það mjög
komið til tals hverjir hafi sagt satt um Sovét-
ríkin og hverjir logið á undan’förnum áratugum.
Því er haldið fram að í Skáldatíma leysi Halldór
Kiljan loksins frá skjóðunni eftir að ha'fa stund-
að vísvitandi rangan áróður í bókum og ófáum
greinum um þriggja áratuga skeið. En málið er
ekki svona barnalega einfalt. Halldór segir í bók
sinni að rifhöfundur sé ævinlega að lýsa sjálfum
sér fyrst og fremst í öllum sínum verkum. Bæk-
ur eins og Gerzka ævintýrið og Skáldatími eru
mjög athyglisverðar heimildir um breytingarnar
á viðhorfum Halldórs Kiljans Laxness, andlega
þróun hans; en þær eru fyrst og fremst sönnun-
argögn um sjálfan hann, það er fjarstæða að ætl-
ast til þess að Sannleikurinn með stórum staf fel-
ist fremur í þeirri síðarnefndu en hinni fyrri.
|7n reynslan he'fur 'fyrir löngu skorið úr um
^ það atriði, hverjir sögðu satt um Sovétríkin.
Ef taka æfti málflutning Morgunblaðsins og ann-
arra afturhaldsblaða trúanlegan væru þau ríki
raunar ekki til á hnettinum lengur; þar átti öllu
að hraka í sífellu síðan á tímum zarsins, jafnt í
efnahagsmálum, kjaramálum og réttindamálum
sem á sviði vísinda og mennta; íbúamir bjuggu
við sívaxandi kúgun og harðrétti, auk þess sem
þeir voru stráfelldir úr hor og volæði með nokk-
urra ára millibili. Aldrei hafa samfelldari ósann-
indi verið sögð um nokkurn atburð mannlegrar
sögu, og hefði sögumönn’unum farið vel að lemja
sér nú nokkra blygðunarsemi. Yíst er auðvelt að
benda á ýmsar rangar staðhæfingar í f frásögnum
Halldórs Kiljans Laxness og annarra sósíalisfa um
Sovétríkin á undanförnum áratugum, rangt mat
og vanþekkingu á mikilvægum staðreyndum, en
engu að síður er nú hverju manni ljóst að niður-
stöður þeirra voru réttar um alla meginþætti þró-
unarinnar. Það er einmitt athyglisverðasta stað-
reynd þessa söguskeiðs hvernig Sovétríkin hóf-
ust úr grimmilegasta allsleysi til ófvíræðrar for-
ustu í efnahagsmálum, vísindum og menntum,
hvernig lífskjörin hafa gerbreytzt, frelsi aukizt,
lýðræði styrkzt, þótt í þeirri þróun sé einnig
myrkir skuggar. Fordæmi Sovétríkjanna er nú sá
a'flvaki sem áhrifamestur er í þróun heimsmála:
þeir menn hérlendir sem ekki viðurkenna slík-
ar staðreyndir'eru aðeins sönnun bess hversu líf-
seig nesjamennskan er á íslandi. — m.
Er hægt að stela 350 milljón
kr. eign fyrir augum Alþingfs?
ÞINCSIÁ ÞJÓÐVILJANS
Eins og skýr't var frá hér í blaðinu í fyrra-
dag var frumvarpi Einars Olgeirssonar um
breytingu á lögum frá 1949 um áburðarverk-
smiðju vísað á mánudag til annarrar umræðu
í neðri deild og til nefndar.; Lengra hefur þetta
frumvarp aldrei komizt á Alþingi, en frumvarp-
ið er og hefur verið borið fram til að reyna að
koma í veg ’fyrir að nokkrir einstaklingar, sem
á sínum tíma lögðu fram fjórar miljónir króna
til að reka verksmiðjuna (hún kostaði fullgerð
130 milljónir) geti í sk'jóli 13. gr. laganna söls-
að undir sig jafnvel alla þessa almenningseign,
sem nú mun hóflega metin á 350 milljónir króna.
Einar Olgeirsson sagði um
þetta máj í framsögu við
fyrstu umræðu í, neðri deild
31, október s-I-: Hér er um
það að ræða,; að í lögum um
áburðarverksmiðju, sem sam-
þykkt- voru á Alþingi 1949,
stendur í 3. gr.: Verksmiðjan
er sjálfseignarstofnun, er lýt-
ur sérstakri stjóm. Verksmiðj-
una má hvorki selja né veð-
setja nema heimild sé veitt til
þess af Alþingi. M.ö.o. Áburð-
arverksmiðjan er sjálfseignar-
stofnun á sama hátt og fjöl-
margar ríkisstofnanir i okkar
þjóðfélagi. — — Þegar þetta
frumvarp var samþykkt í
neðri deild, þá voru aðeins
12 greinar I því. Þegar það
var samþykkt við 1. og 2. um-
r^eðu í efri deild, voru aðeins
12 greinar í því og nefndim-
ar, fjárhagsnefndir neðri og
efri deildar, samþykktu frum-
varpið og mæltu með því þann-
ig að það var ekki skuggi af
efa um að Það væri ríkisfyr-
irtæki.
13. greininni
laumað inn
Við síðustu umræður í efri
deild, hélt Einar áfram, á síð-
ustu dögum þingsins, sem var
síðasta þing þess kjörtímabils,
var bætt við þrettándu grein-
inni, þar sem heimilað er að
reka verksmiðjuna sem hluta-
félag, svo framarlega sem 10
milljón kr. hlutafé fáist, þann-
ig að ríkissjóður leggi fram
sex miUjónir og emstaklingar
fjórar milljónir og þá stend-
ur: „Og skal verksmiðjan þá
rekin sem hlutafélag". Þannlg
var þetta samþykkt. — —_
Rakti Einar síðan afstöðu
þáverandi og seinni stjóma til
þessara laga og skilning manna
á ákvæði 13. greinarinnar og
benti á að* það hefði ekki ver-
ið fyrr en íhald og Framsókn
mynduðu stjórn 1950 og þó
ekki fyrr en helmingasjónar-
AB gefur úl ævi-
sögu sr. Jóns á
Bægisá
Nýlega er komin út hjá Al-
menna bókafélaginu ævisaga sr.
Jóns á Bægisá eftir sr. Sigurð
Stefánsson vígslubiskup á
Möðruvöllum. Nefnist bókin
„Jón Þorláksson — Þjóðskáld
Islendinga" og er um 300 bls. að
stærð. prýdd mörgum myndum.
Er þama að finna margvíslegan
fróðleik um ævi og störf sr.
•Jóns, en hann var eitt af höf-
! uðskáídum Islendinga á sinni
tfð.
Bókin er prentuð f Prent-
; smiðju Jóns Helgasonar en
bókband hefur Bókfell unnið.
, Prentmót gerði myndamótin en
I kápu teiknaði Tómas Tómas-
1 son.
mið þessara flokka var orðið
allsráðandi í stjórnmálalífinu
að vússir aðilar tóku að vé-
fengja það skýlausa álit þess
þings er afgreiddi lögin, að
verksmiðjan væri ríkiseign,
sjálfseignarstofnun, en sam-
kvæmt 13. grein laganna rekin
af hlutafélagi.
Minnti Einar sérstaklega á
yfirlýsingu Hermanns Jónas-
sonar sem landbúnaðarráð-
herra um að verksmiðjan væri
eign þessa rekstrarfélags og
hafði Einar á sínum tíma
mótmælt þessu á Alþingi.
Sömuleiðis mótmælti Einar þá
stuttu seinna samskonar yfir-
lýsingu frá þáverandi fjármála-
ráðherra, formanni Framsókn-
ar, Eysteini Jónssjmi. Og
stuttu síðar bar hann fram á
Alþingi þetta frumvarp um að
13. greinin skyldi felld niður
til að taka af öll tvímæli að
Áburðarverksmiðjan sé ríkis-
eign og að fjárgróðamönnum,
sem lagt hafa litla upphæð
fram til reksturs hennar takist
ekki að sölsa undir sig þessa
verðmætu eign, nú hóflega
Einap Olgeinsson.
metna á 350 milljónir.
Nú eru nær tíu ár liðin
frá því þetta frumvarp Einars
kom fyrst fram og í svipaðri
mynd og á þessu þingi, en hef-
ur aldrei náð fram að ganga
lengra en til annarrar umræðu
og nefnda er fengu það hlut-
verk að svæfa málið.
f framsögu sinni, sem hér
hefur stuttlega verið rakin,
skoraði Einar á þingmenn að
taka nú heiðarlegri afstöðu til
þessa máls og benti á hvert
fordæmi þetta væri til að
ræna öðrum ríkisfyrirtækjum
og tók dæmi af Landsbankan-
um, sem metinn mun á allt að
600 milljónir. Hét hann á þing-
heim að láta ekki svæfa þetta
mál enn einu sinni og taka
af skarið um eignarrétt ríkis-
ins á verksmiðjunni.
Fá menn nú að sjá hvað setur.
Setja þarf heildarlöggjöf
um geðveikramál hérlendis
Einn af þingmönnum Alþýðubandalagsins, Al-
freð Gíslason, hefur borið fram í sameinuðu
Alþingi tillögu til þingsályktunar um undirbún-
ing geðvéikralaga, svohljóðandi:
„Alþíngi ályktar að skora á ríkisstjórnina að
skipa nefnd til þess að undirbúa frumvarp til
geðveikralaga og að láta leggja slíkt frumvarp
fyrir næsta þing“.

Tillögunni lætur flutnings-
maður fylgja svohljóðandi grein-
argerð.
Tillögur sama efnis og sú, er
hér lúggur fyrfr voru fluttar
á tveim síðustu þingum, en
náðu ekki fullnaðarafgreiðslu.
Þeim fylgdi svofelld greinar-
gerð:.
Sérstök geðveikralög hafa um
langt skeið verið f flestum. ef
ekki öllum menningarlöndum
heims, nema á íslandi. 1 Nor-
eigi hafa slík lög verið í gildi
allar götur sfðan 1848, en skem-
ur annarstaðar á Norðurlönd-
um. Virðast flestar þjóðir láta
sér annt um þessa löggjöf og
vilja ttl hennar vanda. Það
má marka m. a. á þvf að víða
hefur á seinustu árym verið
lögð mikil vinna í að endur-
skoða hana og færa í það horf
sem hæfir síðari tíma þróun
í félags- og heilbrigðismálum
yfirleitt. Þannig hefur þessi lög-
gjöf nýlega hlotið endurskoðun
faé grunni bæði í Noregi og
í Svfþjóð. I Bretlandi voru
sams konar lög síðast endur-
skoðuð árið 1959.
Árið 1905 voru sett lög um
stofnun geðveiikrahælis hér á
landi. Þau voru afnumin 1932,
og segir svo í lögunum um af-
námið: ,,Þangað til sett verða
sérstök geðveikralög, skal dag-
.gjald í hvorri deild” o.s. frv. Af
þessum orðum má ráða, að fyr-
ir 30 órum hafi setning sér-
stakra geðveikralaga verið tal-
in sjálfsögð, þótt þá hafi ekki
bráður bugur verið undin að
henni. Síðan hefur þörfin á
þeirri lagasetningu ekki verið
í hámæli höfð, svo að mér sé
kunnugt.
Þótt ekki hafi hér verið kom-
ið á neinni heildarlöggjöf um
geðveikramál, hafa þó lög ver-
ið sett um nokkra þætti þeirra.
tög um fávitahæli hafa ver-
ið f glldi sfðan 1936 og lög um
meðferð ölvaðra manna og
drykkjusjúkra síðan 1949. í
lögum um rfkisframfærslu
sjúkra manna og örkumla eru
ákvæði um styrkveitingar til
geðsjúklinga, og eru fávitar þar
með taldir. Auk þess er í ýms-
um lögum að flnna ákvæði
varðandl geðveikt fólk, og má
þar nefna lög um lögræði, lög
um stofnun og sl'it hjúskapar
og refsilög.
Geðveikralög eru misjafnlega
víðtæk í hinum ýmsu löndum,
en sameiginleg þeim öllum eru
ákvæði varðandi sjúklinga. sem
geðveikir eru í þröngri merk-
ingu þess orðs. Koma þar fyrst
og fremst til greina reglur og
fyrirmæli um vistun þessara
sjúkfinga í sjúkrahúsum og
hælum og brottskráningu það-
an, um skyldur venslamanna
og yfirvalda gagnvart sjúkling-
um. um rannsóknir á geðheilsu
manna o. fl. Yfirleitt er í þess-
um löndum safnað saman á-
kvæðum, er varða skerðingu
persónufrelsi sökum geðveiki.
Slík geðveikralög vantar til-
finnanlega hér, og mun sá
skortur einmitt valda sjúkling-
um tjóni og venzlafólki þeirra
og læfcnum ýmiskonar vand-
ræðum. Hér þarf að setja fast-
ari reglur að fara eftir en
verið hafa til þessa og þá að
hafa þá að sjálfsögðu til fyr-
irmyndar það sem bezt þekk-
ist erlendis á þessu sviði og
okkur hentar Á síð.ari árum
hafa nokkrum sinnum risið
málaferli. sem eiga rót sínp að
Framhald á 8. siðu.