Þjóðviljinn - 22.11.1963, Blaðsíða 6

0 SÍÐA
WÓÐVILJINN
Föstudagur 22. nóvember 1963
i
Kvikmyndaeftirlitið í Svíþjóð átalið fyrir að hafa
sleppt síðustu myndinni, ,Þögnin' í gegn
ERUMYNDIRINGMARS
BERGMAN FRIÐHELGAR?
□ Engin fyrri kvikmynda Bergmans hefur haft
eins mikið aðdráttarafl fyrir almenning í Svíþjóð
og nýjasta mynd hans, „Þögnin", né gefið eins mikið
í aðra hönd, að sögn framleiðenda myndarinnar.
Svensk Filmindustri. En þetta fer ekki fram hljóða-
laust. Deilumar verða æ háværari, og deilt er út frá
fagurfræðilegu, siðferðilegu, þjóðfélags- og hreinlætis-
sjónarmiði.
ÍCvikmyndagagnrýTiandi
norska Morgunblaðsins skrif-
aði um „Þögnina“, að með
„siðlausum brögðum sínum,
einhliða h'fsskoðun og metn-
aðargimi leikstjórans hefði
þessi mynd framar öllum
öðrum vakið menn til um-
hugsunar um frelsi andans
og listarinnar og ábyrgð þjóð-
féiagsins."
Gagnrýnandinn heldur því
einnig fram. að ný hemaðar-
kænska hafi rutt sér braut
í saenska kvikmyndaheimin-
um, sem sé: Þolir þú þessa
þá þolir þú líka þessa. Þann-
ig smáfika menn sig áfram,
og myndimar verða djarfari
og djarfari.
Bergmandýrkun
Hin umdeilda mynd er
um lesbiska og sjúklega af-
brýðisama konu, sem er að-
framkomin af berklum. og
systur hennar fráskilda, sem
á stálpaðan son. Systirin er
harðlynd, en afar ástheit.
Þær eru á heimleið úr ferða-
lagi, en neyðast til þess að
gista á hóteli vegna veikinda
annarrar systurinnar. Sú
lesbíska verður í veikinda-
kastlnu gripin einmanaleika
og kastar sér á rúmið og
veitir sér sjálfsfróun á meðan
kvikmyndavélin fylgist með
fullnægingunni í smáatriðum.
Og annað atriði í myndinni:
Systirin hefur samfarir við
þjón. sem verður á leið henn-
ar, en á meðan reynir sú
lesbíska að troða sér inn til
þeirra.
Gagnrýnandinn kemst að
þeirri niðurstöðu í grein
sinni, að aðeins ein skýring
geti verið til á því. hvers
vegna kvikmyndaeftirlitið
hleypti myndinni í gegn:
mjög athyglisvert fyrirbrigði,
frá sálfræðilegu sjónarmiði.
Bergmandýrkunin. Upp á sið-
kastið hafa margir verið að
hvísla um það sín á milli, að
náðargáfan sé að leka út úr
listamanninum Bergman. Og
nú eftir síðustu myndina
„Þögnina" eru þessar raddir
æ háværari, sem segja að
hann sé kominn út.á villigöt-
ur i list sinni, sem miði nú
meir en nokkru sinni fyrr að
því að rífa niður.
Noli - me - tangere
Kvikmyndin komst sem
sagt gegn um eftirlitið vegna
þess noli-me-tangere and-
rúmslofts. sem ætíð umlykur
myndir Bergmans: „Hreyfið
ekki við hinu heilaga rymur
í róttækum menningarfröm-
uðum“. Og síðan heldur
gagnrýnandinn áfram: .,Ef
,.Þögnin“ hefur ekki óumdeil-
anlegt listagilldi, getur ekkert
varið þetta brot á öllum regl-
um sem kvikmyndaeftirlitið
framdi. Og þá liggur við. að
sé glæpur að sýna myndina
í Svíþjóð og annars staðar"
1 Svenska Dagbladet voru
þessi ummæli um myndina:
„Þessi mynd er fullkomið
dæmi um sérstæða ást Berg-
mans á hinu djöfullega. löng-
Ingmar Bergman.
un til þess að kvelja og auð-
mýkja meðbræður sína. á-
horfendur og kannske lika
sjálfan sig...“
Drekking eða
henging
Það er miklu fremur kvik-
myndaeftirlitið, sem verður
fyrir aðkasti en Bergman
sjálfur. Menn spyrja: Er
hægt að kalla það rétta af-
stöðu að hleypa kvikmynda-
gestum állt niður í 15 ára
aldur inn á kvikmyndir. sem
hafa á boðstólum bæði sjálfs-
fróun og samfarir?
1 tímaritinu öregö var á-
standinu lýst svona: „Eftirlit-
ið hefur um tvennt að velja,
að hengja sig eða drekkja sér.
Hengja sig í þeim snörum,
sem menningarfrömuðimir
leggja fyrir þá. ef þeir banna
Bergman-mynd. eða drekkja
sér í flóðöldu almennings-
álitsins, ef þeir hleypa henni
í gegn“.
1 viðtali við einn eftirlits-
mannanna kom fram þessi
skoðun:
Allt bendir til að „Þögnin“
hafi vakið mikla andúð með-
al almennings. Ef við höfum
gengið einu skrefi of langt í
þetta sinn, því skyldum við
þá ekki geta tekið þetta skref
aftur til baka?
Æskan á áhorf-
endapöllunum
Margar sögur hafa verið
sagðar af því hvemig æskan
bregst við þessari mynd.
Sumir .,nota hana fyrir skrið-
dreka til þess að komast yfir
vamarlínur'1. Fréttir hafa
borizt af kvikmyndahúsum,
sem urðu að loka svölunum
af því að unga fólkið. sem
sat uppl á svölunum ..Tifði sig
of mikið inn í viss atriði
myndarinnar".
i
!
Öhugnanlegar fréttir af því, sem gerðist vikuna, sem heimurinn nötraði
MANNKYNIÐ VAR Á LEIÐ-
INNI FRAM AF BRÚNINNI
Aldrei nokkum tíma hefur mannkynið verið eins nærri
algjöru gereyðingarstríði og fyrir 13 mánuðum! Heim-
urinn var ekki á barmi styrjaldar, hann var á leið- fram
af brúninni. . . Enginn vafi er lengur á þessu, eftir að
ýmislegt nýtt kom í ljós í blöðunum Newsweek og Ob-
server. Þessar upplýsingar eru byggðar á samtölum
við æðstu menn.
hlaðnar kjamsprengjum og er
komið fyrir í herstöðvum í
Norður-Ameríku.
Þar að auki stóð 120.000
manna innrásarherdeild til
reiðu í Flórída, þar af tvær
fallhlífarsveitir, til þess að
ráðast á Kúbu. 183 herskip
lágu hringinn í kringum eyna.
hún er byggð á samræðum við
12 af 18 meðlknpjm ExCom,
en þeir eiu einkaráðgjafar
Kennedys á hættustund. ExCom
var á stöðugum fundum alla
6 dagana.
Sattnkvæmt upplýsingum
Observer hafði ExCom gert
þannig áætlun, að báðar leið-
ir væru skildar eftir opnar;
f Bandaríkjaher er á tákn-
máli talað um 5 stig striðs-
væðingar. meinlausasta stigið
kallað DEFCON 5: DEFCON 1
táknar strlð. Vikuna 22. til
28. október var allri stríðsvél
Bandaríkjanna stillt inn á
DEFCON 2 — allra síðasta
skrefið f áttina til heims-
styrjaldar,
Stríðsvélin trekkt
til hins ýtrasta
I kjallara Pentagonbygging-
arinnar er svokallað „War-
room“ (stríðsherbergið) með
rafeindatöflum og tækjum. t
þessu herbergi dvöldu yfir-
menn flughersins dag og nótt,
7 útvaldir liðsforingjar héldu
vörð um töfluna. sem merkið
kemur á. Tveir þeirra höfðu
lykil, sem þeir áttu að draga
upp úr vasa sínum samkvæmt
skipun frá forsetanum. opna
skáp og brjóta upp innsiglaða
fyrirskipun. Fyrirskipuntn
hljóðar svo: I strlð. Go to war.
Allt var stillt inn
á DEFCON 2 . . .

War Room: Hér er þrýst á hnappinn.
Skipunin átti strax að fara
áfram: Til 90 B-52 flugvéla,
sem búnar eru 25 og 50 mega-
Tvö námas/ys
TÓHANNESBORG 20/11 — 6
'skir námumenn biðu bana
tag þegar göng í gullnámu 80
n frá Jóhannesborg hrundu
man. Göngin voru 1760 metra
■'dir yfirborði jarðar.
t Ghana létu 17 námumenn
begar lyftufestar shtnuðu
og lyftan hrapaði með þá niður
i 1460 metra dýpi.
tonna kjarnsprengjum. Þessar
vélar voru á lofti yfir Atlanz-
hafinu. Til 550 B-52 flugvéla.
800 B-47 flugvéla og 70 Huster-
fly véla, sem allar voru til-
búnar að hefja sig á loft, og
einnig eru búnar kjamsprengj-
um. Til 8 Poiarískafbáta á
Norður-Atlanzhafinu. sem bún-
ir eru 128 kjamsprengjuhlöðn-
um eldflaugum. sem miðað er
á Sovétríkin. Tií 168 eidflauga,
sem skjóta má heimsálfa á
milli (Titan, Atlas og Minute-
man). Þessar eldfiaugar eru
Blekking eða
veruleiki?
Hversu nærri var hið hræði-
lega augnablik, er stríðsvélin
átti að fara af stað? Var þetta
stj órnmálabra gð, eða var það
alvara?
Newsweek telur það full-
víst að Bandarfkin hefðu
aldrei gert árás, ef Sovétríkin
byrjuðu ekki, en við því var
fastlega búizt. Observer læt-
ur í ljós noklkuð aðra skoðun;
bæðl væri unnið að árásar-
áætlun og skilin eftir opin
leið fyrir andstæðinginn. Eigi
að síður var ExCom nauð-
beygt til þess að taka afstöðu:
Annað hvort drögum við okk-
ur í hlé, EÐA RADUMST
STRAX á KÚBU.
Annað hvort — eða
Laugardaginn 27. október
bauð Krústjoff skipti á tyrk-
nesku og kúbönsku herstöðvun-
um. ExCom gat ekki tekið því
boði. Um sama leyti bárust
fregnir um, að bandarísk U-2
flugvél hafi veríð skotin nið-
ur yfir Kúbu. og búizt var við
fleiri slíkum atburðum. Eld-
flaugastöðvamar voru enn á
sínum stað, þótt Bandaríkin
hefðu krafizt að þær yrðu
fjarlægðar. Um 9-leytið þetta
kvöld fóru McNamara vam-
armálaráðherra og varamaður
hans, Gilpatríck, í Pentagon
og vöktu þar alla nóttina, en
sú nótt var „eins skelfileg og
unnt er“. segir í Observer.
Þeir voru vissir um. að þeg-
ar sunnudagur rynni upp yrðu
þeir að taka ákvörðun, ANN-
AÐ HVORT — EÐA.
Krústjoff hlífði
þeim við að taka
ákvörðun
Enginn veit neitt um það,
hvort gefin hefði verið skip-
un um innrás, DEFCON 1 yfir-
lýsing — stríð — eða breytt
hefði verið um stefnu. Orð-
rómurinn um að ákvörðunin
hafi verið tekin, er á röngum
forsendum byggður. Krústjoff
hlífði mönnunum 18 við að
taka ákvörðun um líf eða
dauða mannkynsins. Að morgni
sunnudags samþykkti hann að
draga eldflaugamar til baka.
McNamara og
Krústjoff
í 18 manna nefndinni voru
tvær andstæðar fyllkingar. 1
broddi armarrar var Dean
Acheson, og hún vildi allt frá
upphafi, að ráðizt yrði á Kúbu.
I broddi hinnar var vama-
málaráðherrann, McNamara, og
var hún þeirrar skoðunar, að
hafnbannið væri nægileg ráð-
stöfun. Eftir Observer að dæma
áttu tveir menn mestan þátt
í að erfiðleikamir voru leysfir
friðsamlega, þeir MacNamara
og Krústjoff. Krústjoff skrifaði
Kennedy i>ersónulega orðsend-
ingu föstudaginn 26. október,
sem aldrei hefur verið b*rt.
Orðsendingin var skrifuð á
andvökimótt. og þeir sem hafa
séð hana lýsa henni svo:
„Hann skrifaði eins cg land-
könnuður frá 15. öld, sem ferð-
azt hefur á heimsenda og
horfzt í augu við svo ólýsan-
legar skelfingar, að jafnvel
sá sem heyrir hann segja sögu
sína verður aldrei samur mað-
Ur frá þeirri stund“.
Eima kjarnorkustöð var
vatn í framtíðinni?
Kjamorkan getur ekki ein-
ungis orðið verðmætt tillag til
orkuframleiðslu þróunarland-
anna, heldur munu kjarnorku-
stöðvar jafnframt geta afsalt-
að sjóvatn mcð sérstökum eim-
ingaraðferðum, og er ekki að
efa að það mun verða mörg-
um löndum mjög mikilsvcrt.
Þessar upplýsingar komu fram
á fundi sérfræðinga sem ný-
Iega var haldinn í Vínarborg
að tilhlutan Alþjóðakjarnorku-
stofnunarinnar, IAEA.
Sérfræðingunum kemur á-
stamt um, að bezta aðferðin til
að afsalta sjóvatn með kjarn-
orku sé eiming. Það eina sem
nauðsynlegt er til eimingar er
gufa með mjög lágum þrýst-
ingi, og hana getur kjamorku-
ofn auðveldlega framleitt. Hægt
er að reisa mannvirki sem
gegni annað hvort öðru hlut-
verkinu eða báðum. Hagkvæm-
ara væri að gera mannvirki
sem gegni báðum hlutverkum.
sé kjamorkan nýtt
Eins og stendur er taaknálega
fært að reisa eimingarstöð úr
einni eða fleiri einingum sem
eimað geta á degi hverjum 45
milljónir vatnslítra á hverja
einin«u. Stærri einingar væru
fjárhagslega hagkvæmari.
A það var lögð áherzla. að
enda þótt kjamorkuofnar séu
nothæfir til eimingar á sjó-
vatni í þágu iðnaðar eða mat-
reiðslu. þá gerí þær aðferðir
sem nú eru tíðkaðar eða á-
ætlaðar í náinni framtíð efcki
fært að framleiða vatn til á-
veitu á verði sem hægt sé að
bjóða upp á, jafnvel þó um
mikla framleiðslu væri að
ræða.
A þurrsvæðum þróunarland-
anna munu vatnsknúnar stöðv-
ar væntanlega geta framleitt
raforku á lægra verði en dies-
el-stöðvar geta nú boðið upp
á. Stjómarvöldin í þessum
löndum gætu varið því fé, sem
þannig sparast til að greiða
niður vatnið sem hagnýtt er,
og eftir því sem verð vatns-
ins lækkar verður hægt að
framleiða meira vatn fyrir
þetta fé.
Sérfræðingafundurinn lagði
m.a. til við IAEA. að stuðlað
yrði að því að koma fremur
á fót mannvirkjum fyrir heil
svæði, sem væru að öllu eða
einhverju leyti eyðimerkur en
að reisa einstakar stöðvar fyr-
ir Htll afmörfcuð svæði.