Þjóðviljinn - 05.12.1963, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 5. desember 1963
ÞI6ÐVIUINN
síða q
Skúli Guðjónsson á Ljótunnarstöðum skrifar um útvarpsdagskrána»
Fréttirnar voru eftirminnilegasta út-
varpsefnið síðustu vikurnar
Fréttir hafa verið eftir-
minnilegasta útvarpsefni und-
anfarinna vikna. Atburðarásin
hefur verið svo hröð, að þeg-
ar aðeins var tekið að slakna
á si>ennu eins atburðarins, tók
annar við, og þannig koll af
kolli.
Þetta byrjaði eiginlega með
stöðvunarfrumvarpi ríkis-
stjórnarinnar, og í framhaldi
af því mótmælaaldan er gegn
því reis og varð svo sterk, að
jafnvel fréttastofa ríkisút-
varpsins, sem fram að þessu
hefur ekki fengið orð á sig
fyrir að horfa á slíka atburði
gegnum stækkunargler, virtist
geta borið öldunið þennan á-
fram til hlustenda, án þess að
draga úr honum að verulegu
ráði.
Sem menn biðu í ofvæni
þess að ofviðrið skylli á, kom
tilboð forsætisráðherra um
vopnahlé, og næstum í sömu
andrá tilkynningu sama
manns að hann segði af sér
ráðherradómi. Þar á eftir til-
kynning um að nýr forsætis-
ráðherra væri fundinn og
stefna ríkisstjómarinnar yrði
óbreytt.
Eldgos
Nú gátu menn andað ró-
lega. Lífið var aftur komið í
fastar skorður, að minnsta
kosti í bili.
En menn fengu ekki að
anda rólega.
Bjarni Benediktsson var
ekki fyrr setztur í forsætis-
ráðherrastól en jörðin opnað-
ist suðvestur af Vestmanna-
eyjum og spúði eldi upp í
gegnum hafið.
Þar með var allt aftur orð-
ið á ffleygiferð. öll kaupbind-
ing, þensla, kröfugerð og
jafnvel forsætisráðherrann
nýi, allt þetta gleymdist og
fauk út í veður og vind. Það
var komið eldgos.
Eitthvert fínasta sport, sem
um getur í þessu landi, er að
horfa á eldgos. Það er jafn-
vel fínna en að veiða lax, eða
taka þátt í samnorrænni sund-
keppni. '
Gosið var í nokkra daga að-
alfrétt útvarpsins, í nálega
öllum fréttatímum, ásamt
fréttum af því, hversu al-
menningur, hefði tekið þessu
nátt.úrufyrii-bæri með miklum
fögnuði. Því var líkast, sem
gosið hefði verið af guði sent,
þeim mönnum til augnayndis
og dægradvalar, er hann hafði
velþóknun á, eða ná'kvæmlega
öfugt við það sem gerðist í
gamla daga, þegar eldgos
voru send forhertum og synd-
um spilltum lýð til ströffun-
ar. Svona geta tímamir
breytzt.
Er gosið hafði staðið
nokkra daga sem fyrsta
flokks frétt, varð það skyndi-
lega og fyrirvarlaust gert að
annarsflokksfrétt. Þetta var
þó ekki gossins sök, það hafði
ekkert minnkað, þvert á móti
færzt í aukana, og eyjan varð
stærri með hverjum degi.
Forsetaferð
Hvað kom til? Jú, forsetinn
okkar flaug til Bretlands, á
fund hennar hátignar og
skyggði á gosið til hálfs, og
vel það. Enda ekki að undra.
Það varð mikill fögnuður í
landi hennar hátignar, þegar
forsetinn birtist þar með fríðu
föruneyti. Allur sá miklu fögn-
uður var túlkaður af mikilli
frásagnargleði, af fréttamanni
útvarpsins, er sendur var út
með forseta, Emil Björnssyni.
Þetta voru dýrlegir dagar,
sem munu, ef að iíkum ræður,
gefa forsefa okkar efni í
snotra og hugþekka áramóta-
ræðu. Okkur, sem hlustuðum
við litvarpstækin, fannst
næstum eins og öll tilveran
væri orðin eins og hún ætti
að vera. Stormahlé í kaup-
gjaldsmálum, yndislegt ókeyp-
is eldgos út í hafi, og forset-
inn gladdist með góðum vin-
um suður i Bretlandi.
Forsetamorð
Svo kom morðið á Kennedy
Bandaríkjaforseta og skyggði
á allar aðrar fréttir um sinn,
svo sem vonlegt var. Jafnvel
sjálf dagskráin gekk úr skorð-
um, suma dagana.
Nú, þegar hryðjan er af
staðin og heimurinn er smátt
og smátt að færast í sitt
fyrra far, er það einkum
tvennt, sem lifir í minning-
unni og vekur mann til um-
hugsunar.
Hið fyrra er, að allar frétt-
ir af þessum hryggilega at-
burði, sem og viðbrögð manna
bæði hér heima og erlendis,
minntu frekar á að verið væri
að setja á svið og leika á-
hrifamikinn dramatískan sjón-
leik en segja fréttir af sorg-
legum atburði.
Ekki veit ég, hvað tíðkast
með þeim i útlandinu. En hitt
þykist ég vita, að með okkur
Islendingum hefur sá háttur
lengst af verið uppi hafður,
að ræða sem fæst um þá at-
burði, sem valdið hafa sárum
vonbi-igðum eða sorg, að
minnsta kosti meðan þeir eru
enn ferskir í vitundinni.
Hið siðara, sem okkur verð-
ur minnisstætt, er sú mikla og
óhugnanlega leynd, sem enn
hvílir yfir þessum hryggilega
atburði og þau eindæmi, að
meintur morðingi forsetans,
skuli hafa verið myrtur í
höndum þeirrar lögreglu, er
átti að upplýsa málið.
Okkur hefur verið sagt, að
forsetinn Kennedy hafi gert
það að lífsköllun sinni, að
verada hið frjálsa framtak
einstaklingsins. Nú mætti
spyrja: Var það hið frjálsa
framtak einstaklingsins, sem
varð honum að bana? Og er
það kannski hið sama frjálsa
framtak einstaklingsins, sem
heldur hlifiskildi yfir ódæðis-
mönnunum, sem glæpinn
'römdu. eða lögðu á banaráð-
in.
Og enn spyr maður: Hverj-
k eru eiginlega óhultir um líf
sit í þessu mikla riki einstakl-
ingsframtaksins, þegar bæði
forseti þess og meintur morð-
ingi hans, fal'la fyrir morð-
ingjahendi ?
Nývirki
En þrátt fyrir allt þetta,
stendur heimurinn enn, nú
þegar þetta er ritað hinn 28.
nóv., hvað sem lengur kann
að verða.
Sjálfir Bandaríkjamenn
hafa meira að segja brugðið á
leik, mitt í sorginni, og senda
eldflaugar og gerfihnetti út í
geiminn.
Forsetinn okkar kom í leil-
irnar, rétt eftir jarðarför
Bandaríkjaforseta, og var
hann þá í góðramannahönd-
um, í veizlu mikilli hjá Ham-
bro bankastjóra, og forseti
kvað meira að segja vera bú-
inn að bjóða forsætisráðherr-
anum brezka heim. Úr innstu
fylgsnum sálar okkar, skýtur
upp óviðurkvæmilegri spurn-
ingu: Þolir fjárhagskerfi
þjóðarinnar, sem kvað vera
ærið bágborið, slíkt álag?
Fréttir af væntanlegum
kjarasamningum heyrast einn.
ig endrum og eins, og gosið
hjá Vestmannaeyjum er aftur
komið á dagskrá. En nú er
ekkert gaman að þvi lengur.
Flugfélagið er hætt að aug-
lýsa ferðir til gosstöðvanna
og B.S.I. á Kambabrún.
Gosið er blátt áfram orðið
andstyggilegt. Vestmannaey-
ingar verða krímóttir í fram-
an, eða jafnvel svartir, ef þeir
koma út fyrir hússins dyr, og
eyjan, sem svo miklar vonir
höfðu verið tengdar við og
hagorðir menn leggja höfuð
sín í bleyti til að finna nafn
á, kvað vera í bráðri hættu,
rjrj
\
\
\
\
\
i
n
!
I
, Víxlar með afíöllum'á Selfossi
Sannarlega má það teljast til
stórviðburða í menningarlífi
hér austanfjalls, að einn þekkt-
asti og vinsælasti leikritahöf-
undur þjóðarinnar tekur sig
til og labbar sig austur yfir
fjall með leikrit eftir sjálfan
sig og leiðbeinir heimamönn-
um í Flóanum með það koma
því á svið með þeim árangri,
að öllum aðstandendum er til
mikils sóma 0;g héraðsbúum til
menningarlegrar gleði mikinn
hluta vetrar, ef svo heldur
fram sem horfir.
Það er Agnar Þórðarson,
sem kemur með sína gömlu
Víxla með afföllum, sem urðu
þjóðkunnir fyrir nokkrum ár-
um, er þeir voru fluttir í út-
varpi. Með víxlum þessum er
mjúkum höndum og gaman-
sömum tóni tekið á ýmsum
höfuðeinkennum vorrar ný-
riku þjóðar og hvarvetna ó-
sónur leiksins eru nýrík hjón,
skeikulum tökum. Aðalper-
upprunnin úr jarðvegi ís-
ienzkrar fátæktar og alda-
gamalla og ódauðlegra drauma
um allsnægtir, og maðurinn
hefur unnið sig upp í virðuleg
efni með sölumennsku og ein-
beittum ásetningi frá barn-
æsku að hefja sig upp úr
baslinu. En þá er eftir að sigra
afleiðíngar þessa löngu þráða
sigurs, og í þeirri baráttu horf-
'r vissulega alvarlega. Til sög-
unnar koma höfuðplágurnar,
sem plagað hafa þjóð vora á
hinum síðustu uppgangstimum:
Hinn voldugi draumur um
stórhýsi í Snobbhill með brezk-
um aml og útsýnistumi er að
sliga smáhorgaralega getu næl-
onsokkasalans og selur hann
ósjálfbjarga í hendur annarr-
ar tegundar nýríkinga, manns-
ins, sem gengur með 100 þús-
undir í öðrum vasanum og ó-
talið í hinum, er vinur bank-
Júlíus kaupfélagsstjóri í Skötufirði (Karl Guðmundsson), Berg-
þóf Björnsson heildsali (Axel Magnússon) og ræstingakona
(Ágústa Sigurðardóttir).
anna og selur vixla með af-
föllum. Hin elskulegu hjón
leiksins, sem hafa hérumbil
allt, sem hugurinn gimist,
riða á barmi andlegrar og efna-
hagslearar tortímingar. Þess-
um áferðarsnotru hjónum hafa
veitzt óskabömin, piltur og
stúlka. En stúlkan, sem birtist
reyndar ekki á sviðinu, fer að
dingla við kommúnista, og
strákurinn er ósvikinn táning-
ur vorra tíma, veður uppi á
heimilinu, brýzt inn í áfeng-
isskáp föður síns, eyðileggur
bílinn hans, gefur frat í alla
viðurkennda mannasiði. Efni
[eiksins er fyllilega þess vert,
að það hefði endað með sjálfs-
morði, svo yfirþyrmandi eru
erfiðleikar húsráðandans, sem
úr öllu á að greiða, en ræður
ekki við neitt, er ekki einu
sinni maður til að taka stelpu
á löpp sér til afreyingar.
En frá upphafi er það greini-
legt, að hér kemur ekkert
sjálfsmorð við sögu. Yfir
verkinu leikur húmönsk kýmni,
sem er öllu öðru máttugri til
að uppljúka fyrir okkur leynd-
ardómum mannlegra örlaga
þann veg, að við komum glöð
frá náminu og sýnu sælli en
áður. Mitt í hinu hyldjúpa um-
komuleysi hiónanna við brezka
arininn í Snobbhill verður
maður vitni að ósvikinni mann-
legri reisn, þegar Beggi til-
kynnir konu sinni, að hann sé
ruddur maður, verði að selja
húsið með útsýnistuminum,
sem er reyndar ekki kominn,
og hefja baráttuna á nýjan
leik. Og svo endar allt með
ævintýrinu um karlssoninn,
sjálfan Hans klaufa, sem með
frábærum óvitaskan reddar
heila draslinu á síðustu stundu.
Þetta sá maður lióslifandi á
leiksviðinu í Seifossbíói á
föstudaginn var. Og sem áð-
ur er sagt, það er höfundur-
inn sjálfur, sem stjórnaði sýn-
ingu með hárnákvæmum skiln-
ingi á sínu eigin verki. Og
leikfélasið á Selfossi lét ekki
á sér standa með að skila sín-
um hluta. Axel Magnússon og
Erla Jakobsdóttir sýndu þau
hjónin Begga og Jónu Jódísi
af mikilli nákvæmni, enda
höfðu þau bæði áður getið sér
orð fyrir leik á vegum leikfé-
lagsins. Það fór ekki á milli
mála, að hjarta húsráðanda var
að bresta og hver taug að
slitna, hann var ein taugahrúga
frá upphafi leiksins og þar til
sonurinn kom með eyðilagðan
bíl og merarævintýrið á Þing-
völlum. Og hver andlitsdráttur
húsfreyju og hver hreyfing var
persónugervingur hins unaðs-
sæla hégómleika, þar sem sök-
um grynninga andlegheitanna
verður aldrei hætta á holskefl-
um, þótt stinnan blási.
Danni var kostulegur, hver
setning, hver hreyfing, hver
tuska utan á honum, málhreim-
urinn og tungutakið, allt full-
komin uppreist gegn háttum
siðaðra manna og beitingu
mannlegrar raddar. Leikarinn
heitir Þorbjörn Sigurðsson og
ætti að geta átt framtið fyriy
sér á sviðinu.
Það er ekki ástæða til að
þylja frekar nöfn leikenda,
þótt ekki saki að geta þess,
að meðal þeirra er Karl Guð-
mundsson, hinn þjóðkunni
leikari og hermikráka, og leik-
ur kaupfélagsstjórann frá
Skötufirði og trúlofast kennslu-
konunni þar, sem tekur stúd-
entspróf í áföngum og en jafn-
víg á Hóraz og Hávamál og
Ijómar af ást, þegar kærastinn
heldur á loft hugsjónum sín-
um um hraðfrystihús og sild-
arbræðslu.
Oll meðferð leiksins er til
mikils sóma öllum þeim, sem
eiga þar hlut að máli: höfundi
og leikstjóra, leikendum og
leikfélaginu, sem að baki
stendur. Ég vona, að aðsókn
eigi eftir að verða öllu hér-
aðinu til sóma og vitni þess, að
héraðsbúar kunni að meta
góða og hreinræktaða íslenzka
framleiðslu úr innlendu hrá-
efni.
Hveragerði, 1. des. 1963
G. Bcn.
svo nafngiftin má ekki drag-
ast lengi, eigi hún ekki að
deyja óskírð. Hér er svo til-
laga um nafn á áðurnefndri
eyju: Nývirki. Þetta er góð
og gömul íslenzka. samanber
orðtakið, að horfa á eitthvað,
eins og naut á nývirki.
Betri nú
Eg held, að dagskrá vetrar-
ins, það sem af er, hafi verið
snöggt um betri, en um sama
leyti í fyrra. Mörg kvöld hafa
verið hin ánægjulegustu, og
verður ef til vill vikið nánar
að því síðar. Þó verður að
undanskilja skemmtiþáttinn
hans Flosa Ólafssonar. Hann
hefur, það sem af er, verið
hálfgerður hallærismatur, en
með einni undantekningu þó.
Brunavarnaþátturinn, síðast-
liðið sunnudagskvöld, var
prýðilega sniðugur og væri
vel, ætti maður von á fleirum
slíkum. Þáttur þessi var sizt
verri fyrir það, þótt hug-
myndin hafi kannski verið
sótt í Parkinsons-lögmálið.
Skriffinnskan og skýrslugerð-
in er að vaxa okkur yfir höf-
uð, og verður þess sennilega
ekki langt að bíða, ef svo
heldur fram sem horfir, að
leggja verði inn skriflega um-
sókn og gefa nákvæma
skýrslu, áður en hægt verður
að hefjast handa um að
slökkva eld.
Þátturinn hans Flosa var
gaman, sett fram svona til að
sýna, hvert vitleysan stefnir.
En séra Jakob hafði hliðstæða
hugmynd í kollinum, þegar
hann rabbaði um daginn og
veginn nú fyrir skömmu. En
honum var ekkert grin í hug,
heldur römm alvara.
Séra Jakob kemur manni
allt af í gott skap. Um hvað
sem hann talar. Það skiptir
ekki máli, hvort hann ræðir
um andlega hluti, eða verald-
lega, hvort maður er honum
sammála eða ósammála, hvort
honum liggur nokkuð á hjarta
eða ekki neitt. Hann kemur
manni ævinlega i gott skap.
rjáTA
J
Feimnismál
I lok erindis þess, er áður
var getið, tók hann að ræða
þetta feimnismál, sem helzt
" aldrei má ræða í útvarpi, dvöl
k erlends herliðs í landinu.
Kom hann þar fram mefy'þá
hugmynd, að fá upfean og
duglegan féla^sfraeðing til
þess að nannsaka, á vísinda-
legan háyt, hver áhrif herlið
þetta mýndi hafa á þjóðlífið.
Ekki lég hann uppi neina
skoðun K þvi, hvað til bragðs
skyldi táka, ef upp kæmi við
hina vísindalegu rannsókn, að
áhrifin reyndust neikvæð.
Samkvæmt Parkinsonslög-
málinu myndi einn félagsfræð-
ingur hrökkva ærið skammt
til slikrar rannsóknar. Hann
þyrfti að fá aðstoðarmann,
skrifstofu og enn fleiri skrif-
stofur. Von bráðar yrði þetta
heilt ráðuneyti. Árin myndu
liða eitt af öðru, jafnvel ára-
tugir, áður en niðurstöður
lægju fyrir. Allan þann tima
myndu stjórnarvöldin segja
þjóðinni, að það væri ekki
hægt að taka neinar ákvarð-
anir gagnvart herliðinu, fyrr
en rannsókninni væri lokið.
Sum viðfangsefni eru þann-
ig vaxin, að þau verða ekki
leyst nema að undangenginni
nákvæmri athugun. önnur eru
hinsvegar þannig, að menn
telja sig ekki þurfa að láta
slíka athugun fram fara.
Menn telja sig vita hvað gera
skuli og allt velti á því, að
það sem gert er verði gert
strax. Svo er það t.d. ef eldur
verður laus, menn telja það
þurfi engrar athugunar við,
hvort slökkva eigi eldinn eða
ekki. Engum dettur heldur í
Framhald á 8. siðu.