Þjóðviljinn - 10.12.1963, Blaðsíða 9
Þriðjudagur 10. desember 1963
ÞlðÐVILIlNN
SÍÐA 9
HVAÐAN ERUM VIÐ ISLENDINGAR?
□ Hvaðan erum við Islendingar komnir?
Erum við afkomendur norskra víkinga og
konunga? Erum við frá suð-austur-Evrópu
— eða jafnvel austan úr Asíu? Erum við
Keltar, komnir vestan um haf?
□ Eða erum við blanda úr öllu þessu?
Ný bók, ÍSLENDA flytur sérstæðar
skoðanir Benedikts frá Hofteigi
Benedikt Gíslason frá Hofteigi við skrifborðið.
Benedifet Gíslason frá Hof-
teigi er maður óragur og skjót-
ur í hugsun og ótöm þau við-
viðbrögð að bergmála það eitt
seim í tízku er að hugsa hverju
sinni. Hann getur með réttu
sagt það sama og einhvers-
staðar mun haft eftir guði al-
máttugum: Mínir vegir eru
ekki yðar vegir.
A yngri árum neytti Bene-
ditet krafta sinna einkum við
búskap og samvinnusamtök
bænda. Eftir að þrek hans til
að hamast á þeim vettvangi
þvarr hefur honum gefizt
meira tóan til ritmennsku en
áður. Hann hefur ritað 7 bæk-
ur, sem út hafa komið, og
grunur minn er sá að hann
rnuni ekki eiga öllu minna i
handriti. Bseikur hans eru: Við
vötnin ströng (ljóð), Smiður
Andrésson, íslenzki bóndinn,
Páll Ólafsson, Eiðasaga, Kaup-
félag Héraðsbúa 50 ára og Fólk
og saga. Ævisögu Jónasar
Kristjánssonar á hann fullbúna
í handriti.
Fyrir skömmu hafði ég veð-
ur aí því að út væri að koma
eftir hann bók um uppruna
okkar Tslendinga. og varð að
samkomulagi milili okkar að ég
mætti heimsækja hann og
fregna um bók þessa. Þegar
heim til hans kom hafði hann
svörin á reiðum höndum. Enn
hefég ekki lesið bók hans, en
sve mikið þykist ég vita, að
hún sé lfkleg til að valda gusti
í gamalli værðarmollu og
knýja á með það, að betur
verði ramnsakað hvaðan við
erum til lslands komnir. Það
eitt væri afrek, enda þótt að í
Ijós kæmi, að einhverjar skoð-
anir í bókinni stæðust ekki
fyllilega í einstökum atriðum.
Og nú hefur Benedikt frá
Hofteigi orðið.
— Hvað kveikti í þér. Bene-
difct, til að skrifa um þetta
efni?
— Það er eins og menn rektjr
ef til vill minni til, svarar
Benedikt, þá var .Æpurt og
spjallað” í útvarpinu 10. febr.
s.l. um uppruna Islendinga.
Ég lýsti þar sérstæðu sjónar-
mlði á uppruna þjóðarinnar og
taldi, að landftiámssagan sýndi
það, ef vel væri athugað, að
það væri rangt, sem trúað
hefur verið, að norskir víking-
ar hefðu komið hér að óbyggðu
landi og þeirra landnám mundi
aðeins hafa verið það, að
leggja undir sig friðsama þjóð
eða fólk í búsetu um land allt
með tilheyrandi lífsbjargar-
gripum. Þetta varð til þess að
nokkrir ágætir menn tóku það
upp hjá siálfum sér að biðja
mig að ge|a fyllri grein fyrir
þessu, o:g þá náttúrulega með
ritverki. Þetta er ástæðan fyrir
þvi að þessi bók er nú á ferð-
inni.
— Hvað segir í landnáms-
sögu okkar?
— Fundur Islands á 9. öld
er eins og hvert annað háð.
Landið er þekkt og kallað
land. sem þýðir byggt land, á
4 ölld f. Krist, er Píþeas hinn
gríski sigidi frá Shetlandi og
fann það (Island) og kallaði
Ultfma Thule. sem þýðir Sól-
arey. Beda prestur getur um
að farið sé miMi landanna. Ult-
íma Thule og Engiands fyrir
og um 700 e.Kr. Grískur sagna-
ritari á 6. öld lýsir Thule og
segir að þar búi fóik svo norð-
arlega að sól sjái ekki í 40
daga. en henni sé þá fagnað
með viðhöfn er hún sést, —
og er sólarkaffið á fsafirði orð-
ið gamalt! Irar skýra land-
svæði í Ameríku Island hið
mikla, og kristna þar fólk fyrir
landnám Islands. Þangað vililt-
ist Ari Másson á Reykhólum og
er talinn í fræðibókum fyrstur
evrópskra manna í Ameríku.
Það var um 983. Siglinga- og
landafræði á tímum landnáms
íslands er hrein fölsun í fræð-
um Islendinga um landnámið.
— En hvað þá um Ara fróða,
og Islendingabók hans, svo og
Landnámu?
— Á dögum Ara fróða virðist
kaþólska siðferðið komið í al-
gleyming og bók Ara fróða
skrifuð undir áhrifum af því;
páfinn og postulamir tala sann-
leikann. íslendingabók er stutt,
stirð og litið merkileg, og fer
með falsanir, eins og það, að
Islendingar hafi sótt lögin fyrir
930 til Noregs, meðan Haraldur
hárfagri var þar enn konung-
ur. en undan ólögum hans
áttu víkingamir að flýja m.a.!
Svo voru þau sniðin eftir Gula-
þingslögum — sem ekki voru
sett fyrr en af Hákoni Aðal-
steinsfóstra eftir 935. Ari sneið-
ir hjá öllum merkilegum hlut-
um sem verið höfðu í landinu
fyrir Skálholtsbiskupanna dag.
Ritmennsku, skáldskap, mennt-
un, sem annarstaðar eru næg-
ar heimildir um og hann hlaut
að hafa aðgang að, getur hann
aldrei um, eins og menntastörf
útlendu biskupanna eftir árið
1000.
— Hvað áttu svo sérstaklega
við þegar þú talar um menn-
ingu Islendinga á þessum
tíma?
— Mörgujn öldum fyrir hið
svokallaöa landnám Islands eru
brezkar þjóðir kristnar og það
er hin sögulega menning þjóða
i okkar heimshluta að vera
kristnar. Og þegar hingað
komu heiðnir Norðmenn, og
alis óvitandi um bækur og
önnur menningartæki. þá taka
þeir ekki upp slika hluti nema
fyrir áhrif frá menntuðum
kristnum þjóðum eða fólki.
Þetta fólk er fyrir í landinu
þegar þessir landnámsmenn,
víkilngar siðlausir, koma þang-
að, af öðrum gátu þeir ekki
lært. Og ekkert slíkt gátu þeir
komið með frá Noregi, þar er
engin menning og var aldrei,
meðan slíkri sögu fór af Is-
lendingum, og í raun og vera
aldrei fyrr en á 19. öld. Skáld-
in sem þar getur á 10. öld. og
síðan varla söguna meir, hafa
lært fyrir vestan haf.
1 Noregi er ekkert að hafa
nema bardaga, barbarisma, en
blindur kaþólskur áróður eft-
ir að erkistóllinn kom í Noreg.
1152 stefnir þjóðlíf og mennt-
un íslendinga í þetta norska
kaþólska dýki með hræðilleg-
um afleiðingum, sturkmgasið-
leysi, sem var beinn norskur
innflutningur, og hrapi þjóðveld-
isins í þetta norska ómenning-
argin. Menntir Islendinga í
sambandi við kristna þjóð á
undanfarandi öldum eru þá
búnar að bjarga því sem ó-
metanlegt hefur reynzt, og það
fyrir Norðurlönd öll. Engin
skýring á fommenntun Islend-
inga strax á 10. öld er til nema
þessi.
— Hvað finnst þér helzt
skera úr um það að hér hafi
verið þjóð fyrir í landinu á
landnámstíð?
— Sumt að því hef ég nú
nefnt og margt kemur fram i
bókinni, en ótvíræðast í þessu
efni er samt fólksfjöldinn um
930, þvi um 1096 höfum við
fuliar líkur fyrir því, eftir
sterkum heimildum, að fólk sé
ekki færra en 90 — 100 þús.
manns, en í Landnámu segir að
ísland hafi svo byggt verið
930 að ekki hafi orðið meira
síðan. og sagan ber því vitni
að ekki hefur orðið fólksfjölg-
un á þessum tíma, söguöld og
fjöldabardagar. útflutnilngur
manna til Grænlands og Norð-
urlanda, óaldir tvær með stór-
um mannfelli og engin leið að
flytja bústofn til landsins á
svo skömmum tíma, er svo
stór þjóð þurfti að nota, og
heldur ekki verður bent á
neitt fólk er í svo stórum stil
hafi fiutt inn í harðbýlt land
á þessum tima.
— Hverju heldur þú að þetta
breyti í sögunni?
— Okkar gömlu fræði eru
kolröng, það sem byggt er á
þeim í sögu náttúrulega líka
og allmikið af okkar svoköll-
Brimgnýr og
boðaföll
Brimgnýr og boðaföll
Frásagnir af hetjudáð-
um sjómanna á hafinu.
Jónas St. Lúðvíksson
tók saman, þýddi og
endursagði. Ægisútgáf-
an. Guðmundur Jak-
obsson. Reykjavík 1963.
Islendingar hafa löngum ver-
ið veikir fyrir hetjusögum,
hrakningasögum, sögum af
slysum og svaðilferðum á sjó
og landi. Þetta efni hefur orðið
mjög vinsælt i með íslenzkum
almenningi, enda mun vera
gengið svo á það að því er Is-
land varðar, að sennilega er
það nær uppurið. En aðrar
þjóðir eiga sér líka sínar
hetjudáðir og svaðilfarir og
sjálfsagt mun slíkt efni af út-
lendum toga ekki verða síður
vinsælt en hið innlenda. Bók-
in Brimgnýr og boðaföll, sem
Jónas St. Lúðviksson hefur
saman tekið, þýtt og endur-
sagt, hefur að geyma tíu frá-
sagnir um hetjuskap og harm-
leik erlendra sjómanna. Allar
eru sögur þessar nýlegar, hafa
gerzt í minni þeirra manna, er
nú lifa, nema sú seinasta,
Svaðilför I Suðurhöfum, sem
er frá hinu löngu liðna ári
1914, og er þó kannski mesta
hetjudáð bókarinnar, enda
ferðalög þá um lítt kunnar sjó-
leiðir svo frumstæð, að unga
kynslóðin fær vart skilið,
hvernig menn lögðu út í slíka
tvísýnu, illa búnir tækjum og
vistum. Hinar frásögumar all-
ar gerast í síðustu heimsstyrj-
öld eða eftir hana og rifja upp
', ",
Áhöfn „Columbusar” fer í björgunarbátana, skömmu áður en
skipið sekkur, logandi stafna á milli.
viðburði, sem vöktu mikla at-
hygli hjá styrjaldarkynslóðinni,
sem horfði stjörf af æsingi og
eftirvæntingu á úrslit þess
hildarleiks, sem háður var á
öllum höfum jarðarinnar.
Flestar fjalla frásagnimar um
viðureign brezka og þýzka
flotans í síðustu heimsstyjöld.
Þar segir frá afrekum hinna
nýtizkulegu og nýsmíðuðu víg-
dreka Þjóðverja, Bismarcks,
Tripitz og Graf Spee, sem öll
verða þó að lokum óvíg í við-
ureigninni við hið gamla
brezka sæljón. Furðulegust oð
æsilegust finnst mér þó sagan
Ofjarl brezka flotans, er segir
frá því er þýzkur kafbátur
komst í byrjun styrjaldarinnar
inn í aðalherskipalægi brezka
flotans á Atlanzhafi, Scapa
Flow, og skaut Royal Oak,
stolt og prýði Breta, í kaf.
Þessi frásögn er einnig merki-
leg vegna starfsemi hins þýzka
njósnara, Ortels úrsmiðs. Það
var honum að þakka að inn-
rásin i Scapa Flow tókst, og af
sögunni er það ljóst. að þegar
árið 1923 voru þýzk hemaðar-
yfirvöld farin að undirbúa
næstu heimsstyrjöld. Þeir eru
fljótir að sieikja sár sín, menn-
imir þeir.
Brimgnýr og boðaföll er góð
skemmtilesning, þótt hún sé
ekki laus við erfðasynd ís-
lenzkrar bókagerðar, prentvill-
umar, og þótt frummálið. sem
bókin er þýdd úr og endur-
sögð, gægist sums staðar út um
íslenzka textann.
Sverrir Kristjánsson.
uðu norrænu fræðum er ékki á
vetur setjandi. ein bótin að stór-
kostleg lífræn leit getur' hafizt
til skýringar á hinu fomís-
lenzka ævintýri, og þar virð-
ist algerlega burt frá Norður-
löndum að leita, en þar hefur
legið okkar villuslóð. Þetta
reyndi ég að láta koma nokk-
uð skýrt fram i bók minnL
— En hvað segir fomleifa-
fræðin?
— Fomleifafræði okkar er
skammt á veg komin, og því
ekki að neita, að hún hefur
frekast tekið viðmiðun við
þetta landnám. Ekkert var til á
Islandi áður og þvi er þar
ekkert eldra. Samt hafa fund-
izt peningar frá 4. öid, 1600
ára gamlar minjar i Tjömesi,
kindabein í Hrafnkelsdalnum.
sem ekki fá að vera éldri en
frá því um 1000 o.fl. sem ekrki
hefur komizt undir neina
rannsókn. sem þýðingarlaust
hefur verið eftir að leita —
betta er frá landnámstið! Og
þó maður sýni tættur, sumar
frá 1000 eins og hoftættar og
aðrar stutt frá, sýnilega helm-
ingi eldri, þá er þetta allt frá
landnámstíð!
En ég ætla að benda á eitt.
Helgi Hjörvar er góður sögu-
maður og áhugasamur. Hann
sýndi mikinn áhuga á hellu
sem fannst I húsgrunni í
Reykjavik, og í samraami vjð
söguna gekk hann að því vísu
og sjálfsögðu að þetta væri
landnómskonuhella og það
sjálfrar Hallveigar í Reykjavík
Ingólfskonu. Nú fannst þessi
hella eitthvað á annan metra
fyrir tneðan yfirborð Tjarnar-
innar í Reykjavík og þar stutt
frá, og þama var öskuhaugur
og í honum svínshaus með
vígjönnum. en sú svínategund
er útdauð líklega fyrir þúsund-
um ára. Og nú á hella Hailveig-
ar að vera fyrir neðan yfirborð
Tjamarinnar allmikið, en
tjörnin og grandinn milli henn-
ar nv hafs eru víst frekast tald-
ar ísaldarminjar. Hellan var
auðvitað í botnlausu svaði, en
það er sama: þama stóð Hall-
veig við heliuna forðum!
— Já, en nú nýlega var skýrt
frá blóðflokkarannsóknum i
nautum, sem sýndu sama kyn
í Noregi og á ísiandi!
— Já, en það komu líka
blóðflokkarannsóknir á mönn-
um, sem sýndu að Norðmenn
hafa verið aðeins lítill hiuti
manna í íslenzkum kynstofni.
En um nautin er það að segja
að þau eru allra dýra stað-
bundnust. Noregur lá undir ís-
öldinni og alit sem til Noregs
kom var að sunnari komið, naut-
in líka, og nautin komu lfka
að sunnan til Islands; hér er
ekki vitnisburður um neitt
nema sami nautastofn kemur í
bæði löndin — að sunnan. Ut-
varpinu bótti þetta stórfrétt
> með nautin, en bvf þótti engin
frétt um mennina og vildi
henni í engu sinna, sama giiti
um blöðin.
— En nú kemur frjógreining-
in til sögunnar.
Já, ég skal engan dóm leggja
á hennar hlutverk. en það
gæti skeð að hún ætti eftir að
finna sjálfa sig í einhverju
efni. Maður undrast jarðsögu-
fræðina, allt er eins og það
hafi skeð í fyrra, örstutt, 9000
ár frá síðustu ísöld, og ekkert
bar áður. Danmörk lá undir
ísöldinni og nú eru Danir fam-
ir að tala um 100 þús. ára
gamlar minjar, og ísöidin er
sjálfsagt mörg hundruð þús-
und éra fyrirtæki. Þeir sem
geta athugað ísaldarminjar.
eins og sjálfan Jökuldal. sem
allur er myndaður af vatni og
skriði á síðustu ísöld, fara
nærri um hvaða tíma betta hef-
ur tekið. Svo er helzt að skilja
að ísöldin hafi tekið pjönkur
sínar einn góðan verðurdag og
farið í burtu, eins og kaupa-
kona sem ekki trúlofast, en
grænir dalir komið samstundis
i bólið hennar.
Ég læt þessi fræði liggja
milli hluta. en ef eru
Framhald á 12. síðu.