Þjóðviljinn - 24.12.1963, Blaðsíða 10

10 SlÐA
-tr----------- ÞIÖÐVIUINN
Stúlkurnar í Austur-Evrópu
.
Hjátrú og hindurvitni
VONDUB
$tyuý)orj6nsson &co
JlafruxnstaeU 4-
var og skeggjuð um hökuna og
íór skeggið ekki betur en hnýtt
gam á vef og hékk þar við
bót eða flóki en tennumar
voru sem grjót ofnbrunnið.“ (J.
Á. I 207).
Ekki er þetta þó tæmandi né
einhlít lýsing á fegurð Grýlu.
f kvæði Stefáns í Vallanesi
segir þannig, að hún sé vita-
skuld ófríð og illileg, hvert
hinna þriggja höfða hennar sé
eins stórt og á miðaldra kú,
augun séu sem eldsglóðir,
kinnbeinin kolgrá og kjaftur-
inn eins og á tík. Hún hefur
hátt hrútsnef, þrútið og blátt
og í átján hlykkjum. Hún á
að hafa hart hárstrý, kolsvart
og kleprótt, sem nær ofan fyr-
ir kjaft, en tvær skögultenn-
ur ná oían fyrir höku. Hin
samvöxnu sex eyru ná ofan á
læri og eru sauðgrá, höku-
skeggið er útbíað í mjólk,
hendumar kolsvartar og stórar
eins og kálfskroí. Ærið er hún
rassbreið, með háa lærleggi,
en ekki mundi hún þykja
öklamjór svanni né kálfamir
neitt augnagaman.
Aðaliðja Giýlu er að afla
fæðu í hinn óseðjandi maga
sjálfrar sín, bama sinna og
bónda. Uppáhaldsmatur henn-
ar var bamaket. einkum af ó-
þægum bömum, en einnig þá
hún fúllvaxna menn og raun-
ar flest kjötmeti, sem að
kjafti kom, en h'tið var henni
gefið um fiskmeti, súpur eða
grauta. Hún kemur einkum
fyrir jól á þá bæi, þar sem
hún hefur heyrt böm hrina
og ærslast og angra móður
sína Býðst hún til að losa
móðurina við þau, og segir
kannski elskulega við þau
tækifæri:
Lengi heí ég þó
lagkæn verið
að hugga og þagga
hrinu bömin.
(Ö. D. f>uL 126)
En væru bömin þæg og ið-
in við að læra, var þýðingar-
laust fyrir Grýlu að ætla að
ná þeim:
En ef þau iðni stunda
og eru þekk og hlýðin,
fælist fúia Grýla,
fær hún aldrei góð böm.
(Ú. D. 148).
Þvi er hkast sem Grýla eins
og vaxi upp úr öllum þeim
forynjusæg. sem á ferðum var
í myrkrinu og sérstaklega um
jólin, hkt og tákn eða sam-
nefnari alls hins ljótasta og
ógurlegasta, sem orðið hafi til
í hugarheimi manna. Kemur
manni í hug, auk margs ann-
ars, böm Loka, Fenrisúlfur,
Miðgarðsormur og Hel. En
talsvert ættarmót má þó sjá
með henni og nokkrum stall-
systrum hennar í nágranna-
löndunum, svo sem Lussi kerl-
ingu í Harðangri i Noregi, sem
fer nokkru fyrir jól með liði
sínu niður í byggð að sækja
vatn og annað til bruggunar.
Verði smáböm á vegi, er þeim
kastað í bruggkatlana (Jul II
53). Einnig virðist „Julevætten"
í Danmörku, sem á 17. öld tók
að renna saman við jólahafur-
inn, vera skyld henni. Hún var
eins konar skriðdýr með langa
rófu og mjög ógeðsleg útlits.
Reyndi hún að ræna mönnum,
einkum bömum, og varð helzt
að sefa hana með matfómum,
(Troels-Lund 67). Minnir þetta
óneitanlega á frásagnimar í ís-
lenzku Grýlukvæðunum, þegar
bændumir gefa henni hross,
kú eða fimm sauði til að
bjarga bömum sínum frá að
verða étin. Margir telja þó
hina norsku Rumpe-Guro eða
Guro Rysserova (þ.e. Guðrún
með merartaglið) skyldasta
Grýlu. en Guro Rysserova og
maður hennar, Sigurd Svein,
eru talin vera Guðrún Gjúka-
dóttir og Sigurður Fáfnisbani
„endurborin" (!). Er það talið
til líkingar með Guro og
Grýlu, að Grýla hefur 15 hala,
en horfi maður aftan á þau
Guro og Sigurd, skyggir tagl
Guro á allt annað (Jolesveinar
57—58). Annars virðist óvætt-
urinn Stallo á Finnmörku líkj-
ast Grýlu í því, hve hún er
mannskæð (Jolesveinar 44)
Ennfremur virðast hinar þýzku
frúvur, frau Holda og frau
Berta (Perchta og fleiri nöfn)
geta tekið á sig gervi og at-
hæfi líkt Grýlu (D. M. 247—
250). En engin þeirra. sem nú
hefur verið getið, kemst þó í
hálfkvisti við Grýlu að hryll-
ingi, og sést hér sem víðar, að
íslenzkar þjóðsögur eru að
jafnaði hrikalegri en aðrar í
nálægum löndum (sbr. EÓS
301—302).
Sem fyrr segir, er getið um
þrjá eiginmenn Grýlu. og lifði
hún a.m.k. tvo þeirra, en er
síðast fréttist amlar hún fyrir
hinum þriðja karlægum. Af
einum þeirra, Gusti, fara litl-
ar sögur, utan Grýla á að hafa
étið hann. þegar hann geispaði
golunni (Ó. D. Þul. 135). Fyrsti
maður hennar er talinn vera
Boli, og áttu þau margt bama.
Boli andaðist fjörgamall úr
elli, og hafði lengi áður legið
í kör. Seinna giftist Grýla
þeim manni sínum, sem fræg-
astur er, Leppalúða. og voru
þau 5000 ár í hjónabandi (Ó.
D. Þul. 134). Eru til af hon-
um tvö kvæði með harla
kjammiklum lýsingum, og
þykir þó engum hann hafa
verið Grýlu fullkosta. Sagt er,
að hann hafi átt 20 böm.
Auk þess átti Leppalúði
holukrakka einn, sem Skrögg-
ur hét. og var hann í fáu föð-
urbetrungur. Lá Grýla sjúk
heilt ár, en Leppalúði fékk sér
þá vinnustúlku, er Lúpa hét,
„dáfögur dyggðug og fín“, og
átti við henni Skrögg. Þegar
Grýla komst á fætur rak hún
Lúpu og Skrögg burtu, og gaf
Leppalúði þeim þá eyju eina
og bátskrifli. Ólst Skröggur
þar upp, unz hann var 12
vetra, að móðir hans dó.
Komst hann þá til hirðar
Hangs herkonungs úr álfheim-
um og Gnýpu drottningar
hans. Konungsdóttir hét
Skjóða, „dávæn dygg og trú“,
og felldu þau Skröggur hugi
saman en er konungur vildi
synja honum ráðahagsins. nam
Skröggur Skjóðu burtu með
„dimmrúnum“. Áttu þau 22
böm, og dóu þau öU, sjö hin
seinustu úr bólunni (J. Á. I
209).
Ekki ber sögum saman um,
hvaða böm Grýla átti með
hverjum manna sinna, enda
er vísast, að hún hafi átt fleiri
bamsfeður en þá. En alls eru
nafngreind 72 böm Grýlu í
ýmsum þulum. Hefjast þær
oftast þannig:
Grýla kallar á bömin sín,
þegar hún fer að sjóða
til jóla:
Komið þið hingað öll til mín,
ykkur vil bjóða.
Leppur, Skreppur, Langleggur
og Leiðindaskjóða.
Þessi fjögur eru þekktust af
börnum Grýlu, en hin heita
svo: Þröstur, Þrándur. Böðvar,
Brynki, Bolli, Hnúta, Koppur,
Kyppa, Strokkur Strympa,
Dallur, Dáni, Sleggja, Sláni,
Djangi, Skotta, Nípa, Típa,
Næja, Tæja, Nútur, Pútur,
Kútur, Knútur. Bútur, Hnútur,
Stútur, Strútur, Nafar, Tafar,
Láni, Gráni, Loki, Poki,
Leppatuska, Loðinn, Lúpa,
Lápur. Skrápur, Stefnir, Taska,
Stikill, Flaska, Kyllir, Höttur,
Botni, Bokki, Ausa, Askur,
Ljótur, Skráma, Stampur,
Stefna, Mösull. Mukka, Hnyðja,
Hnýfill, Bikkja, Jónar tveir og
Þóra, Völustallur og Bóla. Sig-
urður og Sóla, og Dúðadurtur,
en af honum er til kvæði (Ó.
D. 164). Seinast átti Grýla tví-
bura með Leppalúða. Sighvat og
Syrpu eða Surtlu. en þau dóu
bæði. Auk þessa er Grýlu
kenndur einn hópur barna, en
það eru jólasveinarnir.
Grenier Ijósmyndar í Tékkóslóvakíu.
Það er sjálfsagt einn þáttur
í auknum samskiptum og bættri
saanbúð ríkja austurs og vesturs
að Bandaríkjamönnum gefst
nú kostur á að njóta (að vís'U
aðeins með augunum einum)
yndisþokka yngismeyja austan-
tjaldslanda. Bandaríska mán-
aðarritið „Playboy’* sem náð
hefur óhemjulegri útbreiðsiu
einkum vegna litmynda sinna
í hálfri líkamsstærð af nöktum
stúlkum gerði í sumar út menn
til landa Austur-Evrópu að
taka þar slikar myndir. Þeir
fengu strax nauðsynlegar vega-
bréfsáritanir þegar þeir út-
skýrðu nafnið „Playboy” þann-
ig að það þýddi „piltur sem
léki sér”. — Já, einmitt blað
fyrir æskuna. sögðu ræðis-
mennimir, það er prýðilegt!
Ljósmyndurunum var falið
að taka myndir af fjörutíu
laglegum og veivöxnum stúlk-
um þar eystra og átti þriðja
hver a.m.k. að veri í evuidæð-
unum einum. Þeir ferðuðust
um Austur-Evrópu í tvo mán-
uði og höfðu þá lokið erindinu.
Fyrstu myndirnar verða birtar
í janúarhefti blaðsins.
Þeir voru ánægðir með undir-
tektimar. Leiðangunsstjórinn,
R. Grenier, sagði við heim-
kornuna: .,Ég get ekki gefið
þessum löndum, Póilandi, Ung-
Júgóslavíu, betri meðmæli en
þau að við birtum allar nekt-
armyndimar sem við tókum
með nöfnum og æviágripum
stúlknanna. Við höfum full-
vissað okkur um að þær myndu
á engan hátt verða fyrir ónot-
um”. Stúlkunum lýsti hann
þannig að þær hefðu verið
„saklausar, hispurslausar, fúrð-
ulega opinskáar og mjög kven-
legar”.
Framhald af 9. síðu.
Þar vantar í eitt
og þar skal fara í bamið leitt.
Þula af þessu tagi hefur ver-
ið þekkt á 16. öld. því að í
Syrpu séra Gottskálks í Glaum-
bæ frá miðri 16. öld stendur
með talnagátum og slíku þessi
setning:
„Svo margt grylu lid XXX
þusunder ij. M. j einum belg.“
(Arkiv. XII 65).
Jón Þorkelsson telur þetta
merkja, að lið Grýlu sé 32.000.
En sé gert ráð fyrir, að halam-
ir fimmtán séu með í útreikn-
ingi þessum. koma 2 og 2/is
belgir á hvem hala, og er það
ekki traustvekjandi. Mér finnst
eðlilegra að skilja þetta svo,
að lið Grýlu sé 30.000 og 2.000
í hverjum belg, en þá er einn
belgur á hverjum hala, sem
síðan hefur skipzt í 100
smærri belgi.
Það er þó ekki fyrr en á
17. öld, sem Grýla sést með
vissu sérstaklega bendhið við
jólin. Er það í Grýlukvæði séra
Guðmundar Erlendssonar i
FeUi í Sléttuhlíð (1595-1670).
Hann byrjar svo kvæðið:
Hér er komin Grýla
og gægist um hóL
Hún mun vilja hvíla
sig hér um öH jóL
Hún mun vilja hvíla sig,
því hér eru böm;
hún er grá um hálsiim
og hlakkar eins og öm.
Hún er grá um hálsinn
og hleypur ofan i fjós,
hún vill ekki horfa í
það hátíða Ijós.
Hún vQl ekki heyra
þann hátíðasöng;
lcvartar hún um ketleysi
og kveðst vera svöng.
(Ó. D. ÞuL 111).
Frá svipuðum tíma mun vera
Grýlukvaeði séra Stefáns Ólafs-
sonar í VaHanesi, en hann
tengir Grýlu þar lika jólunum
að þvi leyti, að hann telur
hana móður jólasveinanna (St.
Ól. Kv. I 234). Síðan finnst
fjöldi dæma um tengsl Grýlu
við jólin, þótt langt sé frá,
að hún sé hættulaus endranær.
Grýla er afar mikilfengleg
ásýndum. og er ekki ofsögum
sagt, að hún skyggi í útliti og
athæfi á aHar aðrar bama-
fælur, svo og eiginmenn sína
þrjá, og voru það þó engir
aukvisar. Boli, Gustur og
Leppalúði. Henni er svo lýst í
þjóðsögum Jóns Ámasonar, en
sú lýsing er að mestu leyti
tekin eftir kvæði séra Guð-
mundar f Felli, að hún hafi
„ótal (300) hausa og þrenn
augu í hverju höfði sem hún
taki böm með og stingi þau
Leppalúði þeim í stóran poka
eða „gráan belg“; og enn segir
þar að hún hafi kartnögl á
hverjum fingri, helblá augu í
hnakkanum og hom sem geit,
eyrun lafi ofan á axlir og séu
áföst við nefið að framan. Hún
SAMBAND HÚSGAGNAFRAMLEIÐENÐA
ekkert
? heimili
án
húsbúnaðar
litið á______
húsbúnaðinn
hjá. húsbúnaði
laugavegi 26 simi 209 70
Þriðjudagur 24. desember J963
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Bifrciðastöð Reykjavíknr,
Lækjargötu 4.
Gleðileg jól!
farsælt kqmandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Ágúst Ármann h.f., heild-
verzlun, Klapparstig 38.
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Sokkabúðin
Laugavegi 42 og
Laugavegi 11.
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Sigurður Hannesson & Co.
umboðs- & heildverzlun,
Hagamcl 42.
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Sameinaða Gufuskipa-
félagið, Tryggvagötu 23.
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Skipaafgreiðsla Jes
Zimsen, Tryggvagötu 23.
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Verzlunin FÍFA,
Laugavcgi 99.
Gleðileg jól!
farsælt kqmandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Guðrúnarbúð,
Klapparstíg 27.
Gleðileg jól!
farsælt komandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
P. Eyfeld, herrafatagerð
& húfuvcrzlun,
Ingólfsstræti 2.
Gleðileg jól!
farsælt kqmandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Sérleyfisbifreiðir Kefla-
víkur, Hafnargötu 12.
Gleðileg jól!
farsælt kqmandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Guðni Jónsson & Co,
Bolholti 6.
Gleðileg jól!
farsælt kqmandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Húsgagnavcrksmiðjan
F O R M, Hafnarfirði.
Gleðileg jól!
farsælt kqmandi ár,
þökk fyrir viðskiptin á
liðna árinu.
Einar J. Skúlason,
skrifstofuvélaverzlun og
verkstæði, Hverfisgötu 89.
"' X
*
i
<