Þjóðviljinn - 29.12.1963, Page 7

Sunnudagur 29. desember 1963
Veturirm 1926 var' ég ráðinn
á m,l3 Ebba frá Akranesi. Ebbi
var ca. 9 smálesta bátur, tví-
stefnungur einmastra, súðbyrt-
ur með Tuxhamvél. Eigandi
Ebba var Helgi Ebeneserson
í Nesi á Akranesi. (Þá voru
öll hús á Akranesi aðgreind
með nöfnum en götunöfn og
húsnúmer komu skömmu síðar).
Skipverjar á Ebba voru: for-
maður Guðmundur Þórðarson,
Vegamótum (nú Skólabraut 31)
Akranesi. Vélamaður Helgi Eb-
enesersson, Nesi (nú Kirkju-
braut 30) Akranesi. Hásetar:
Þórarinn Þórarinsson, Upp-
koti (nú Suðurgötu 78) Akra-
nesi og Þorvaldur Steinason,
Nai-fastöðum, Melasveit. Þá
voru einnig tveir beitninga-
menn, Þorleifur Sigurðsson,
Nesi, og Guðjón Guðmundsson,
Melkoti (nú Suðurgötu 121)
Akranesi.
Beitningapláss hafði Ebbi í
skúr við húsið Neðra Sýrupart,
en beita og bjóð voru geymd í
íshúsi Þórðar Ásmundssonar út,-
vegsmanns á Akranesi. Þá voru
engir bílar til á Akranesi, svo
að bjóðin voru flutt á milli á
handvögnum.
Ebbi lá við festar á Lamb-
húsasundi á milli þess sem hann
var í róðri. Þá ver engin
bryggja f Lambhúsasundi, en
bjóðin voru flutt á skekfcu á
miHli Iands og báts.
Allur aflinn var seldur upp
úr bát til Reykjavíkur og að
öllum jafnaði farið þangað
beint úr róðri. Fiskurinn var
seldur fyrir fyrirfram ákveðið
verð til Jóns Guðnasonar fisk-
sala. Ekki man ég, hvað verð-
ið var á hverri fisktegund fyr-
ir sig, en minnir að verð á
ýsu hafi verið kr. 0,09 pr. kg.,
óhausuð og óslægð, enda allur
fiskur seldur þannig, kominn
á vigt við fiskbúð Jóns við
Trýggvágötu. Ebbi lagðist allt-
af við Síemsensbryggju, en hún
var sem næst beint undan fisk-
búðinni. Fiskinum var ekið á
handvögnum upp á vigt; vagn-
ana lagði Jón Guðnason fisk-
kaupmaður til.
Þetta var þriðja vetrarvertíð-
in, sem Ebbi var gerður út frá
Akranesi, en tvær undanfarandi
vertíðir hafði Eyleifur Isaksson
verið með Ebba og aflað vel á
hann. Þá höfðu engir aðrir
bátar róið á vetrarvertíð frá
Akranesi. Allir Akranesbátar
höfðu verið gerðir út frá Sand-
gerði til þessa. En nú var Ey-
leifur Isaksson með m/b. Víking
frá Haraldi Böðvarssyni, og
einnig var Valdimar Eyjólfsson
með m7b Álft, sem hann átti
sjálfur, svo nú réru þrír bátar
frá Akranesi að heiman frá
sér. Allir lögðu þeir upp aflann
í Reykjavík.
Ýtt úr vör
Það mun hafa verið 6. eða 7.
janúar að við fórum í fyrsta
róðurinn. Klukkan að ganga
3 f.m. lögðum við þrír af stað
. frá Nesi, en þar hélt ég til
þessa vertíð. Fyrst var farið
að íshúsi Þórðar Ásmundssonar
tii þess að ná í bjóðin og aka
þeim vestur að Lambhúsasundi;
næst var að setja niður skekt-
una og bera í hana bjóðin-
bá var að róa skektunni út að
Ebba og taka bjóðin um borð
í hann.
Þegar um borð var komið,
fór Helgi að undirbúa vélina
fyrir gangsetningu. Þetta var
glóðarhaus-vél. svo að það tók
nokkurn tíma að hita hana upp
áður en hægt var að setja hana
í gang.
Við hinir fórum að losa Ebba
frá legufærunum, sem voru
stórt akkeri með viðfestri sverri
keðju; ekki man ég hvað keðj-
an var margir liðir. en liður
°r kallað 16 faðma keðja í legu-
færum. Ekki var akkerið hreyft
úr botni. aðeins dregið það
mikið unn af keðiunni að bægr
væri að losa t,onnt^f,,,,v,n fvá
En hanafætur er keðjan kölluð.
HðDVlLJIHN
SÍÐA J
ÐURINN
Eftir Þorvald
Steinason
sem gengur niður beggja vegna
við stefnið og er fest á polla
frammi í stafni. Að neðan er
hanafætinum fest með keðju-
lás við legufærin, og þennan
lás þarf að losa. Hanafætumir
eru ávallt hafðir í skipinu. Til
þess að ná í lásinn á hana-
íætinum þarf að hala upp
nokkuð af keðjunni; ti'l þess er
noluð miklu mjórri keðja, köll-
uð upphalari; henni er fest
nokkuð neðar í legufærin
en hanafætumir. 1 hinum enda
upphalarans var kútur eða
bauja til þess að halda legu-
fæmnum uppi, þótt enginn
bátur væri við þau.
Þegar búið var að ganga frá
legufærunum þannig að hægt
væri að sleppa, þegar allt væri
tilbúið, lá næst fyrir að ganga
þannig frá lóðabelgjum og
færum, að fljótlegt væri að
an. Þegar ég kom t.d. inn i ís-
húsið til þess að taka bjóðin
þá varð mér þannig við að
mér lá við að æla, en þó varð
nú ekki af því í þetta sinn. En
sú óþægindakennd sem ég varð
fyrir í bjóðageymslunni var alla
þá tið sem ég vann við bátana,
hvort heldur ég var landmaður
eða sjómaður. Jafnvel kom það
fyrir að ég spjó næstum þvi
um leið og ég kom inn í bjóða-
geymsluna.
Þegar ég var nú búinn með
þau störf sem fyrir lágu, þá
fór ég niður í lúkar. Lúkarinn
í Ebba var smáskonsa frammí
stefni. Engar kojur voru í lúk-
arnum, en bekkir sinn með
hvorri súð, ekki lengri en það,
að rétt var hægt fyrir tvo að
liggja á þeim hvor aftur af öðr-
um. Við þilið milli lúkars og
lestar var lítill kolaofn (kab-
yssa). Þegar búið var að
kveikja upp í kabyssunni varð
mjög fljótlega hlýtt í lúkarn-
um. Við Þórarinn lögðum okkur
á bekkina og sofnaði Þórarinn
fljótlega; ég aftur á móti gat
ekki sofnað þvi Ægir karl
heimtaði aö ég færði honum
Ishús Lofts Loftssonar og Þórðar Asmundssonar 4 Akranesi.
kasta þeim út þegar farið væri
að, leggja línuna. >á var
enn siður að vefja færunum
upp á belgina og kom það í
minn hlut að gera það. Aftur á
móti féll það í hlut Þórarins
að blása upp þá belgi sem
loft hafði lekið úr. Það var
ekki gott starf fyrir sjóveika
að blása upp tjörubelgi með
þeirri aðferð sem þá var notuð.
Rétt þegar við voium búnir
að ganga frá legufærunum fór
vélin í gang hjá Helga. Brátt
kallaði Guðmundur til okkar
að sileppa, og gerðist það í
skjótri svipan að upphalaranum
var sleppt en baujan látin i
skektuna, og um leið og Ebbi
fékk skrið var skektunni ýtt
frá. Róðurinn var hafinn.
Guðmundur formaður var við
stýrið, Helgi var niðri í vélar-
rúmi að gera ýmislegt í sam-
bandi við vélina. Við Þórarinn
hurfum aftur að færunum og
belgjunum. Þegar við vorum
að komast út úr sundinu þá
kallaði formaður til okkar:
..Biðjið fyrir ykkur í Jesú
nafni”.
Sjóveikin
Þetta sem nú var talið endur-
tók sig alla vertíðina með litl-
um breytingum. Þessi vertíð
og sú næsta, en þá var ég i
Grindavík, voru þær einu þar
sem ég hef verið sem sjófet-ða-
bæn hefur verið lesin.
Nú þegar við vorum búnir að
ganga frá færum og belgjum,
þá áttum við Þórarinn frí frá
störfum þar til bvrjað var að
leggja línuna. Við vorum þá
líka komnir út á rúmsjó og
síóveikin var farin að gera vart
við sig hiá mér. Ég hafði sem
sagt ekki komið á sjó fyrr en
betta: bó vdssi ég hað að ég var
ekk' laus við sjóveiki. Það
hafði bvf ýmist verið tilhlökk-
un eða kvíði í huga mér frá
því er ég lagði á stað að heim-
íórn. Enda varð það svo að
ég varð að fara upp á dekk og
færa þessa fórn og um leið og
ég kom niður aftur frá því að
gubba þá gat ég sofnað.
Eftir ca. 3 klst. stím þá vor-
um við vaktir til þess að fara
að leggja línuna. Þetta var áð-
ur en lagningsrennan kom til
sögunnar; línan var þvi lögð
með höndunum. en það verk
var bæði erfitt og vandasamt.
Fyrst var ljósbaujan látin út.
Það var trékútur tvíbotna, en í
gegn um kútinn gekk stöng; á
efri enda stangarinnar var fest
ljóskeri. sem var lítil olíu-
lukt í til þess gerðum gtterkassa
með trébotni og loki. I hinn
enda stangarinnar, sem var
miklu styttri, var fest járn-
keðjubút sem var nógu þungur
til þess að halda stönginni lóð-
réttri, en ekki mátti hafa keðj-
una of þunga því aldrei mátti
kúturinn fara í kaf. Færinu
var fest í þar til gerða lykkju
sem fest var um stöngina
fyrir ofan og neðan kútinn.
Ljósbaujan var látin út aftan
við vantinn og færið síðan lát-
ið rekja sig út, unz því var lok-
ið, en i þann enda sem siðar
fór út var festur steinn og
einnig var línan. sem var úr
trolltvinna, fest þar við. Á með-
an færið rann út var fyrsta
bjóðinu komið fyrir aftan við
stýrishúsið, og sá sem lagði
tók sér stöðu þar, tilbúinn að
láta steinínn fara í hafið, þeg-
ar strekkti á linunni. Báturinn
fór nú á hægri ferð á meðan
lagt var. annars fer það eftir
því hve fær lagningsmaðurinn
er, hvað ferð bátsvns er mikil á
meðan lagt er. Á Ebba var
Helgi lagningsmaður og var
hann handfljótur að þvi eins
og öðrum verkum sem hann
vann. Helgi lyftir nú undir
línuna úr bióðinu eftir því sem
ferð bátsins strekkti á línunni.
Fvr'r aftan Helga stóð Þórar-
inn og hafði það starf með
Gömul mynd frá Akranesi. Bátur liggur við eina bryggjuna.
höndum að stoppa af, sem kall-
að er, þ.e. ef línan fór eitt-
hvað óklár upp úr bjóðinu, þá
,átti Þórarinn að grípa í lín-
una og halda i hana þar til
búið var að laga það sem með
þurfti. Ég aftur á móti hafði
það starf að færa bjóðin til
lagningsmanns; þau höfðu ver-
ið í lest á útleiðinni en verið
tekin upp á dekk áður en byrj-
að var að leggja. Einnig átti
ég að taka tómu bjóðin frá og
færa þau bancað sem þau voru
geymd, þar til farið var að
draga línuna aftur. Svo átti
ég einnig að hnýta færin við
línuna á bjóðaskilum og kasta
út belgjunum. Þetta var raun-
verulega auðvelt verk, en samt
veittist mér það allerfitt í þetta
sinn: bæði var, að ég kunni
ekki að standa á dekkinu í velt-
ingi og var því alltaf að renna
eða jafnvel detta, og svo var
sjóveikin alltaf öðruhvoru að
heimta skattinn hans Ægis. En
einhvernveginn tókst þetta og
línan fór í sjóinn.
Haldið heim
Formaðurinn hafði verið við
stýrið á meðan linan var lögð,
en nú þegar búið var að leggja
þá var sett á íulla ferð og
stímað á milli, sem kallað var,
þ. e. farið var aftur að þeim
stað þar sem byrjað var, stað-
næmzt v:ð ljósbaujuna og and-
æft þar til farið var að draga
línuna, sem að jafnaði var með
birtingu að morgni. Það var
verk hásetanna að standa
baujuvaktina og tók Þórarinn
fyrri vaktina að þessu sinni.
Ég aftur á móti fór niður og
sofnaði fljótlega og var sæmi-
lega hress, þegar ég vaknaði
aftur til þess að taka seinni
törnina á baujuvaktinni. En
þegar ég ætlaði að fara að
borða þá kom ég engum bita
niður, það kom upp úr mér
aftur jafnóðum.
Með birtingu vakti ég alla
til þess að draga línuna. Hæg-
viðri var á og sjór sæmilega
sléttur þótt mér finndist annað.
Þegar línan var dregin var
formaðurinn alltaf við stýrið að
andæfa inn lóðina. Þórarinn
byrjaði að draga en Helgi gogg-
aði; ég hafði það starf að draga
færi, gera þau upp og blóðga
fiskinn. Afli var sæmilegur og
ég hamaðist eftir því sem ég
gat að draga færin og bióðga
fisk á milli þess sem ég ældi!
En heldur munu tilþrifin hafa
verið lítil í það sinn, nema þá
helzt í því síðarnefnda.
Þegar búið var að draga
nokkur bjóð tók ég við og dró
tvö bjóð. Ekki fórst mér það
verk vel úr hendi í það sinn.
Það var engu líkara en að allir
önglamir sæktust eftir því að
krækjast í vettlingana mína
eða jafnvel í hendurnar og
hlífðarfötin, en allt bjargaðist
þetta. og engar stórskrámur
fékk ég í það sinn. Á meðan
við vorum að draga, fór að
hvessa af landsuðri, og um það
drætti lauk var orðið aHhvasst,
en þó átti hann eftir að herða
enn meir á.
Þegar búið var að draga var
tekin stefna á Akranes. Það
var venjan að hásetar tækju
til skiptis stýristörn á land-
stími. Þórarinn tók við stýr-
inu, því hann átti að hafa
fyrri vaktina, og þannig höfðum
við það þangað til þriðji há-
setinn bætrist við, að Þórarinn
hafði fyrri baujuvakt og stýr-
istörn, en ég þé síðari. Ég fór
því niður og lagðist á bekkinn.
Guðmundur formaður fór einn-
ig niður fyrst í stað, en eftir
skamma dvöl niðri fór hann
upp aftur í stýrishús, því að
eins og fyrr var sagt herti veðr-
ið og brátt var komið drifarok
af suðaustri. Er ég svo vaknaði
var ég einn í lúkamum og
kvaldist af sjóveiki. Ég varð
því nokkuð oft að fara upp í
lúkarskappann; lengra þurfti
ég ekki að fara því sífellt skol-
aði yfir bátinn og þvoði dekkið
þótt eitthvað kæmi á það. Þess
á milli lá ég á bekknum sem
rotaður selur og ekki er ég frá
því að ég hafi með sjálfum mér
heitið því að fara aldrei á sjó
oftar og löng fannst mér land-
leiðin, og hefði víst mátt segja
um mig eins og sagt var um
mjög kunnan stjórnmálamann
eitt sinn: Jónasi illa i lestinni
leið, hann lá þar og gubbaði og
dauða síns beið. En Jónas fékk
ekki dauðann í það sinn, og
sjóveikin kreisti heldur ekki lif-
tóruna úr mér.
Góðar móttökur
Og til hafnar á Akranesi
komum við seint um
kvöldið. En þeirri stundu varð
ég feginn þegar við vorum bún-
ir að koma bjóðunum á hand-
vagninn og setja skektuna
upp fyrir flæðarmál og héldum
af stað heim; ég með nestið
mitt ósnert í bitakassanum. En
heima í Nesi beið mín heitur
matur og hlýtt viðmót hjá
gömlu konunni, Ingunni Gunn-
arsdóttur, og á eftir vær svefn
i góðu rúmi í stað þess að
þurfa að veltast á mjóum bekk
úti á sjó!
Morguninn eftir f góðu veðri
fórum við svo með aflann til
Reykjavíkur og seldum hann
Jóni Guðnasyni fisksala.
MANNKYNSSAGA
Fyrsta fiskiróðri mínum var
lokið, en ekki þeim síðasta.
Þorvaldur Sfcinason.
Mannkynssaga
1648—1789
cftir
Bergstcin Jónsson.
Mál og mcnning
Rcykjavík 1963.
Þegar íslenzk ritmenning
stóð i hádegisstað fór því
fjarri, að íslendingar einskorð-
uðu sagnfræði sína við útsker
það. er guð og forlögin höfðu
úthlutað þeim. Landfræðilega
náði sjóndeildarhringur þeirra
frá Grænlandsjöklum til
Miklagarðs. eða svo vítt sem
norrænir menn fóru ferðir
landnáms og ævintýra, og þeir
skráðu sögur manna á þessum
víðu slóðum. Þeir rituðu sögur
af konungum í Garðaríki, þeir
færðu í letur sögu Dana, Svía
og Norðmanna, voru margs
vísari um ævir Rúðujarla í
Normandí og konunga á Eng-
landi, Skotlandi og írlandi.
þeir skráðu sögu Færeyja og
Orkneyja og norrænna manna
í byggðum Grænlands. Allt eru
’ietta miklar furður og má af
hví ráða, að Islendingar hinn-
ar fornu ritaldar voru heims-
borgarar meiri en margar þær
þjóðir Evrópu, er þeim voru
samtíða og nú er talinn meiri
bógur í. Forfeður vorir á 12.
og 13. öld virðast hafa verið
forvitnari um hagi annarra
þjóða og landa en flestir aðrir
innbyggjarar jarðkringlunnar.
ef frá eru taldir Arabar.
Þegar bókagerð færðist í
vöxt á 19. öld vaknaði þessi
forvitni aftur í kynstofninum
eftir langan svefn. Sagnablöð
og Skírnir, tímarit Hins ís-
lenzka bókmenntafélags, voru
nær eingöngu helguð samtíðar-
sögu umheimsins og fluttu ver-
aldarsögu líðandi stundar inn
í íslenzku kotin. Og árið 1864
réðst Hið íslenzka bókmennta-
félag í það stórvirki að gefa
út veraldarsögu frá upphafi til
miðrar 19. aldar. Á því ári
kom út Fornaldarsagan, 252
bls. að stærð, eftir Pál Mel-
sted. Síðan tók hver bókin við
af annarri: Miðaldasagan, 284
bls. kom út 1866. Nýja sagan
í fimm heftum á árunum
1868—1883, samtals 1084 bls.
Lok* rak Norðurlandasagan
lestina árið 1891, 318 bls. að
stærð og var þá þessu mikla
verki lokið.
Alla þessa sögu skráði Páll
Melsteð latínuskólakennari
einn, á hinu yndislega og dá-
lítið barnslega orðfæri Fjölnis-
manna. Mér er enn 1 minni er
ég 14 ára gamall komst yfir
Miðaldasögu gamla Páls og las
hana af slíkri áfergju. sem ég
minnist ekki að hafa lesið
aðra bók fyrr eða síðar. Seinna
las ég alla veraldarsögu hans
og ég býst við og veit raunar
með vissu að fleirum en mér
varð saga hans sönn hungur-
vaka: Vakti löngun til að vita
meira.
Það er ærið fagnaðarefni, að
nú þegar öld er liðin frá upp-
hafi veraldarsögu Páls Melsteð
skuli vera kominn skriður á þá
Mannkynssögu, sem Mál og
menning hóf að gefa út fyrir
rúmum 15 árum. Þá reið As-
geir Hjartarson á vaðið og
skilaði af sér tveimur bindum
~'-ildarsögu frá upphafi tíma
lil 300 e.Kr. Síðan varð all-
Framhald á 8. sfðu.