Þjóðviljinn - 31.12.1963, Blaðsíða 9

Þriðjudagur 31. desember 1963
MðÐVIlIINN
SlÐA g
Elnar Olgeirsson, fonnadur SósíaJistaflokksins.
tíðin um nokkurt árabil getur
oltið á þvi hvernirr þser velja.
Verkalýðurinn, þarmeð tald-
ar allar launþegastéttir lands-
ins, á valið um það hvort hann
lætur ræna sig áfram eins Qg
hingað til, — eða hvort hann
nær pólitískri samstöðu um að
stöðva það rán og hefja tíma-
bil stöðugra, varanlegra hækk-
ána á kaupmættinum. Kaup-
máttur tímakaups lægsta Dags-
brúnartaxta var 1. des. 81 á
móts við 100 árið 1945 eða
97 á árunum 1956—58 og 99
árið 1959. Það þarf því stór-
felld pólitísk átök til þess að
vinna upp það, sem tapazt hef-
ur, og bæta siðan við.
Slíkar samfelldar stöðugar
aðgerðir til þcss að hækka
raunvcrulcgt kaupgjald vcrka-
manna cru óhugsandi án úr-
slitaáhrifa verkalýðsins á rík-
isvaldið, óhugsandi án þess að
brjóta á bak aftur einokun
braskaranna á því til verð-
bólgugróða. Og forsenda slíkra
áhrifa er samstaða verklýðs-
samtakanna án tillits til póli-
tískra skoðana. Og fram-
kvæmd slikra áhrifa er undir
því komin að Sósíalistaflokk-
urinn og þau samfylkingarsam-
tök. sem hann er uppistaðan
í. Alþýðubandalagið annarsveg-
ar og Alþýðuflokkurinn hins-
vegar taki höndum saman í
þessu máli, til þess að fram-
fylgja lifshagsmunum verk-
lýðsstéttarinnar. Það reynir þvi
á stéttarlegan og pólitískan
broska verkalýðsins, hvar i
flokki sem hann stendur, að
skapa af ráðnum hug sögu
næstu ára með viðbrögðum
stéttarinnar á næstu mánuð-
um.
Atvinnurekendastéttin á
einnig valið. Leiðir hennar til
harðstjómar; með jámhæl
þrælalaga eða eymd heimatil-
búinnar kreppu — virðast lok-
aðar. ef samstaða og harka
verklýðshreyfingarAnnar reyn-
W sem nú. — Þó munu ýmis
þau öfl í burgeisastéttinni, sem
ætíð vilja reyna þessa leið,
hvað sem það kostar. Það eru
þau nátttröll afturhaldsins, sem
aldrei hætta fyrr en þau dag-
ar uppi að lokum. — Leið
verðbólgunnar er að lojkast.
Sumpart mun sameinaður
verkalýður brátt loka henni.
Sumpart sjá framsýnni menn
borgarastéttarinnar að eftir
þeirri leið nálgast þeir aðeins
hengiflugið margumtalaða með
siauknum hraða, því alltaf
hallar þvi meir undan sem
hraðar er farið. Þó má ekki
vanmeta vald og hagsmuni
þeirra verðbólgubraskara og
launakúgara, sem aðferð þjófa-
lykilsins enn heillar.
En hvaða leið á þá atvinnu-
rekendastétt til, ef þessar all-
ar lokast?
Heilbrigð öfl I atvinnurek-
endastétt eiga þá leið til að
vinna með verkalýðnum að
heilbrigðri þróun atvinnulifs-
ins, með því að tryggja stöðuga,
varanlega kauphækkun ár frá
ári, knýja fram í sífellu betri
skipulagningu framleiðslunnar,
fullkomnari vinnslu afurðanna,
afnema vinnuþrældóminn, en
koma á því kaupgjaldi fyrir
8 tíma sem nú er greitt fyrir
10—11 tíma, o.s.frv. Slík öfl
eru til — og það er eins rétt
að segja það berlega: Skipulag
einkaatvinnureksturs í verzlun
og iðnaði mun vart standa
mjög lengi á fslandi enn, ef
þjófalykill verðbólgunnar eða
járhhæll þrælalaga eiga að
vera þess eina stoð. (f land-
búnaði og smáútgerð hefur
rekstur einstaklinga hinsvegar
fvllilega sannað sinn tiHveru-
rétt og það því betur sem
betri samvinna hefur þar tek-
izt milli einstaklinganna.)
Einkaatvinnurekstur i verzl-
un og iðnaði berst því raun-
verulega fyrir tilverurétti sín-
um með því að taka þátt í
heilbrigðri þróun atvinnulífs-
ins og hraðri hækkun raun-
verulegs kaupmáttar verka-
mannalauna. Og það er greini-
legt að baráttan á milli heií-
brigðra afla annarsvegar og
ósvífinna kaupkúgara hinsveg-
ar er þegar faáð í herbúðum
atvinnurekendastéttarinnar.
Forsætisráðherra landsins og
formaður Dagsbrúnar áttu
sögulegt viðtal snemma í alls-
herjarverkfallinu svo sem al-
talað er. En nú var íorsætis-
ráðherrann Bjami Benedikts-
son, er tekið hafði nú bæði
við formennsku Sjálfstæðis-
flokksins og forsætisráðherra-
embættinu af Ólafi Thors. Og
þessum forystumönnum hinna
andstæðu afla koma saman um
svipaða Iausn og síðar varð á
verkfallinu. En nú var auðséð
að öfl voru að verki, er gera
vildu hinum nýja foringja sem
erfiðast að feta í fótspor fyrir-
rennara síns eftir sáttabraut-
inni. Vita þó allir að hvorki
skortir Bjarna Benediktsson
gáfurnar né sóknarhörkuna til
að fylgja fram því, sem hann
álítur rétt eða viturlegt eða
hvorttveggja. En hann hafði
áður gefið róttækar yfirlýsing-
ar um nauðsyn 8 tíma vinnu-
dags án lækkunar núverandi
heildarkaups — og ef tll vill
óttuðust afturhaldsöfl meðal
annars efndir slíks og fleira,
ef honum tækist giftusamlega
fyrsta ganga í lausn erfiðs
máls. Þyí varð baráttan lengri
og harðari en ella heíði orð-
ið. — Það má því ætla að
innan atvinnurekendastéttar-
innar geti orðið hörð átök um
hvað gera skuli næstu vikur
og mánuði.
Báðar aðalvaídastéttir lands-
ins, verkalýðurinn og atvinnu-
rekendastéttin ganga því undir
eldraun næstu vikur, — undir
sögulegt próf, þar sem reynir
á einingamlja og
broska verkalýðsins, forsjálni
og þióðhollustu innan borg-
arastéttarinnar, — og undir
úrslitunum verður það komið
hvort fslandssaga næstu ára
verður sagan af harvítugri
stéttaátökum en nokkru sinni
fyrr við harðsvírað afturhald,
er einskis svífst í beitingu rik-
isvalds til kúgunar og rána
gagnvart alþýðu manna — eða
hvort heilbrigð Qg friðsamleg
þróun mcð ört hækkandi kaup-
mætti launa hjá almenningi
verður hlutskipti íslenzks þjóð-
félags a.m.k. um skeið.
★
Það eru mörg vandamál, sem
þjóð vor á við að glíma nú
og þarf að leysa, svo sem:
1) Sjárfstæðismálíð, — hið
brýna úrlausnarefni að koma
hemum burt úr landinu —
gera fsland aftur hlutlaust og
frjálst og hindra ítök er-
lends auðmagns í landinu.
2) ' Þjóðmenningin sjálf er í
alvarlegri kreppu. Það er hætta
á að samfaengið við þjóðar-
erfðina slitni sakir þeirrar
borgar-byltingar, sem dynur
svo skyndilega yfír oss og ger-
ist á nokkrum áratugum, sem
annars tók jafnmargar aldir
hjá nágrannaþjóðunum. — Og
slitni það samhengi er sem
þjóðinni væri kippt upp með
rótum úr jarðvegi sínrrm og
faent á ruslahaug sögunnar eða
í öllu falli í þá þjóðadeiglu,
sem enginn veit hvað kemur
út úr.
3) Félagslegu réttlætismálin:
aðbúnaðurúxn að sjúkum, ekki
sízt geðsjúkum, ellihrumum,
bömum og öðrum, sem útund-
an em nú í þjóðfélaginu —
og eigi hafa baráttuþrek til
að berjast fyrir bættum hag,
eins og kúguðum undirstéttum
er gefið, — eiga því allt und-
ir réttlætiskennd og mannúð
meðborgaranna.
4) ' Húsnæðismálin, — sem
hver fjölskylda þekkir. —
Og þannig mætti lengi telja,
sérvandamál dreifbýlisins,
landsbyggðarinnar o.s.frv.
En því er mál kaupgjalds-
ins og verðbólgunnar gert að
aðalatriði í þessum hugleið-
ingum að þafí er nú í brenni-
punkti stéttabaráttunnar á ís-
landi. Verkalýðurinn og laun-
þegar yfirleitt, þola ekki Ieng-
nr þann Sisyphosar-þrældóm,
sem þeir haía stundað f 20 ár:
að velta bjargi kanpgjaldsins
upp á tind fjallsins og verða
síðan að horfa á hramm rik-
isvaldsins hrinda bjarginu aft-
ur niður hlíðarnar. Og borg-
arastéttin mun vera að gera
sér ljóst að þjóíalykill verð-
bólgunnar verður ekki héðan
af notaður til lengdar, heldur
verður einkaatvinnureksturinn
að taka þátt í stórfelldum þjóð-
félagslegum framförum, ef hann
ætlar að sanna tilverurétt sinn:
byggja gróða sinn á endur-
bættum atvinnuháttum en ekki
verðbólgunni, en hún jafngild-
ir því fyrir ráðandi stétt að
stela úr sjálís sín hendi.
III.
Stórfelld tækni-
og skipulags-
bylting
Hvað þarf að gera? Hvað er
hægt að gera? Hverjar eru ó-
hjákvæmilegar afleiðingar af
stöðvun verðbólgu og óhjá-
kvæmilegar forsendur fyrir
stöðugri og hraðri hækkun
kaupmáttar tímakaups?
Það er ekki hægt að gera
þá þjóðfélagslegu byltingu á
Islandi, sem bezt væri og nauð-
synlegust: valdatöku alþýðunn-
ar til þess að framkvæma sósí-
alismann við okkar skilyrði.
Enn er ekki meirihluti þjóðar-
innar unninn til fylgis við sósí-
alismann, stefnu samvinnu og
sameignar í þjóðfélagsháttum
mannanna.
En það þýðir ekki að verka-
lýður og aðrar vinnandi stéttir
beiti sér ekki að því að skapa
allar þær framfarir sem hægt
er á grundvelli hins borgara-
lega þjóðfélags og sé ekki
reiðubúinn til samstarfs við þá.
sem að þeim vilja vinna.
Samstarf hverra þeirra stétta
og flokka. sem skilja hvað gera
þarf og þora það, getur orðið
íslenzku þjóðfélagi sú lyfti-
stöng, er gerbreyti lifskjörum
almennings eftir sára lífskjara-
rýmun síðustu ára og langa
stöðnun.
Fyrst er rétt að menn geri
sér ljóst hvað leiðir af stöðvun
verðbólgu og ákvörðun um
stöðuga hækkun kaupmáttar
launanna.
Fyrir atvinnurekendur þýðir
þetta að þeir verða óaflátanlega
að vera að endurbæta rekstur
sinn, koma á ódýrum hag-
kvæmum stórrekstri í stað
smáreksturs, sem lítilli hagræð-
ingu getur við komið. Það býð-
ir ennfremur að þeir verða í
sííelhi að reyna að spara út-
gjöld til vaxta. húsaleigu o.s.
frv. — með öðrum orðum: gera
sig í hvívetna færari um að
standa undir hærra og hærra
kaupgjaldi af eigin ramleik. Og
vafalaust þýðir þetta — í þeirri
efnahagslegu harðstjóm, sem
samkeppni í auðvaldsskipulagi
er, — að stærri fyrirtæki, ef
vel eru rekin, taka við af hin-
um smærri. nema þeir smærri
komi á hjá sér skynsamlegri
samvinnu í tíma.
Fyrir þann fjölda launþega
og annarra, sem hafa nýlega
komið sér upp fbúð, þýðir
stöðvun verðbólgu að þeir
verða tafarlaust að knýja fram
gerbreytingu í lána- og vaxta-
pólitík þjóðarinnar, þvi ella
eiga þeir á hættu að missa í-
búðir sínar. Hingað til hefur
sú kauphækkun, sem knúm
hefur verið fram af verklýðs-
samtökunum í kjölfar verð-
bólgu, hjálpað mörgum til bess
að ráða við hinar öru niður-
greiðshrr íbúðaverðs. En nú
yrði tafarlaust að lengja þau
lán, sem nú eru t.d. til 20 ára
upp í 50 tiJl 70 ár og lækka
vextina niður í 2-3#/o- —
öll bankapólitík landsins yrði
að breytast, til þess bæði að
tryggja afkomu atvinnurekst-
urs, húsbyggjenda og annarra.
Á öllum sviðum efnahagslífs-
ins myndi stöðvun verðbólgu
valda gerbreytingu. (**
Nú leggja menn fé sitt í í-
búðabyggingar. bíla o.s.frv. í
staðinn fyrir sparisjóð. — Um
leið og íbúðabyggingar hættu
að vera sparisjóður og gróða-
lind húsabraskara, myndu í-
búðabyggingar stórminnka. —
nema gerðar væru stórfelldar
ráðstafanir til íbúðabygginga af
hinn opinbera — og þær yrði
tafarlaust að gera.
Verðbólga ýtir alltaf undir
ðra fjárfestingu og þarmeð
mikla atvinnu og eftirspum
eftir vinnuafli.
Það er því bein hætta á að
sé verðbólga stöðvuð f venju-
Iegu auðvaldsþjóðfélagi, þáleiði
það innan skamms til atvinnu-
Ieysís, því í þjóðfélagi. sem að-
eins stjómast af gróðavon er
skammt öfganna á milli: óða-
verðbólgu annarsvegar og at-
vinnuleysis hinsvegar.
Af stððvun verðbólgu leiðir
því að verkalýðshreyfingin
verður að koma á heildarstjóm
á þjóðarbúskapnum, þannig að
tryggð sé full atvinna með
heilbrigðu hlutfalii milli skyn-
**) Eitt af þvi. sem gerbreyt-
ast yrði við stöðvun verðbólgu.
er skattgreiðslan. Hún hvílir
nú á herðum launþeganna, en
gróði atvinnurekenda er að
miklu leyti skattfrjáls, ýmist
samkvæmt lögum, t.d. i krafti
hins dæmalausa ákvæðis um
afskriftir miðað við „endur-
nýjunarverð“, eða með laga-
brotum, þ. e. skattsvikum. Eft-
ir stöðvun verðbólgu yrðu
skattar á gróða. þarmeð óverð-
skuldaðan verðhækkunargróða
og á mikla eign meira atriði
en nú. en skattar á persónuleg
þurftarlaun yrðu gersamlega
að hverfa. Og söluskattsfyrir-
komulagið allt er auðvitað for-
dæmanlegt frá því sjónarmiði
að hindra verðbólgu, því sölu-
skatturinn er beinlínis ráðstðf-
un til að auka verðbólgu. —
Og það fordæmda fráleita orð
á verðbólgutímum: ..sparnaður"
— bæði í opinberum rekstri og
annarsstaðar — yrði þá aftur
að takast alvarlega.
samlegrar fjárfestingar og frareu
leiðslustarfs. Og slíkt verður
aðeins gert með heildaráætlun
um þjóðarbúskapinn, er gerð
sé af viti og framkvæmd af
samvizkusemi.
Reynslan sýnir að ef rétt
er að farið, getur slik heildar-
áætlun tryggt 5% hagvöxt á
mann á ári, sem hér ætti að
jafngilda því að kaupmáttur
launa verkamanna ætti að
geta hækkað um 5% á ári mið-
að við: 1) að hlutfall milli
fjárfestingar og neyzlu haldist
óbreytt, — 2) að hlutfall milli
þess hluta þjóðartekna sem
renna til auðmanna og verka-
manna haldist óbreytt, — 3) að
þaö hlutfalí, sem er innan
launþeganna sjálfra milli
þeirra, er vinna beinlínis
að hagvexti — og hinna hald-
ist óbreytt.— 4) og að það hlut-
fall, sem er á milli þjóðfé-
lagslegra fríðinda (trygginga
etc) og beinna launa haldist
óbreytt.
Allt að 5% raunvernleg
kauphækkun árlega án verð-
bólgu myndi gerbreyta lífs-
kjðrum verkamanna og ann-
arra launþega á stuttum tíma.
Og þegar samtímis yrði gerð
sú gerbreyting í áföngum að
afnema vinnuþrældóminn að
mestu, koma á raunverulegum
8 tima vinnudegi með 10—11
tíma núverandi heildarkaupi,
þá þýddi það álíka lífskjara-
byltingu fyrir verkamenn eg
varð 1942. — En nú hefur
verkalýðurinn orðið að horfa
upp á það að kaupmáttur
dagvinnukaups er allt að þvi
20% undir því sem var 1945 og
bætir sér þetta upp með
Iengstum vinnudegi í Evrópu.
Þegar menn ræða um stöðv-
un verðbólgu og stöðuga kaup-
hækkun, þá er því nauðsynlegt
að menn geri sér ljóst að það
krefst sterkrar og góðrar
stjómar á búskap þjóðarinnar,
þar sem áhrif samtaka alþýðu,
verða að vera nógu öflug til
að móta stefnuna. — og sam-
starfs við þá aðila úr öðrum
stéttum og flokkum, sem sýna
það í reynd að þeir viija og
þora að framkvæma slíka
stefnu.
En stórhuga og framsýn
stjóm, sem styðst við sam-
stillta verkalýðshreyfingu og
önnur hélztu framfaraöfl þjóð-
arinnar, getur gert meir en
að stöðva verðbólgu og tryggja
öruggar, raunhæfar Iaunahækk-
anir.
ísland er þrátt fyrir hin
miklu stökk áfram í þjóðarbú-
skapnum, einkum upp úr sið-
ari heimsstyrjöidinni, enn þá
frekar frumstætt í iðnaði sín-
um. Hin miklu afköst okkar
og gífurleg fískframleiðsla á
hvem sjómann stafa fyrst og
fremst af tækni vorri í sjálf-
um fiskveiðunum, sóknhörku
og dugnaði sjómanna vorra
og hinum gjðfulu miðum. Á
þessu sviði fiskveiðanna
skörum við fram úr öllum öðr-
um þjóðum. En þegar til full-
vinnslu fisksins kemur, þá
.erum við að vísu stundum
jafnokar annarra, en þó oft
eftirbátar í skipulagningu og
einkum þó í þvi að gera hrá-
efnið dýrmætt með niðursuðu
og niðurlagningu. Iðnbyltingin
í matvælaframleiðslu er enn
ófullkomnuð á Islandi. At-
vinnurekendur tala um ,.hag-
ræðingu” sem mikla framför.
Hún er þó 40 ára gömul og
þar að auki mörg af fiskiðju-
verunum of smá til að full not
verði að henni. Kjörorð nútím-
ans þá horft er fram er „sjálf-
virknin”.
Tækniframfarimar nú eru
slíkar að ef vér Islendingar
einbeitum oss að þvi að taka
nýtt stökk í tækni og skipu-
lagningu atvinnulífs vors gam-
als og nýs og hagnýta allt
það fullkomnasta, sem til er
í þeim efnum, — sjálfvirkni
rafheila o.s.frv. — og skipu-
leggja f senn atvinnutækin
sjálf, — og það á fyrst og
fremst við iðnaðinn, — stærð
þeirra, staðsetningu, vinnu-
brögð o.s.frv. með hliðsjón af
því að þau gefi þjóðfélaginu
sem mest, þá getum vér gert
nýja tæknibyltingu er skipi
oss við hlið fremstu iðnaðar-
Framhald á 10. síðu.