Þjóðviljinn - 01.06.1965, Blaðsíða 7

T’riðjudagur X. júní 1965
HÖÐVILJINN
SlÐA 7
□ Nú sem stendur eru það rannsóknir á
veirum sem gefa mestar vonir um að unnt
verði, áður en langt líður, að finna orsakir
krabbameins og lækna það. Þessvegna er
fróðlegt að sjá hvað þeir kunna að leggja
til málanna sem nú eru saman komnir í
London til að ræða ástand og horfur í veiru-
rannsóknum vísindamanna í ýmsum lönd-
um. Raunar eru þessir menn ekki fyrst og
VEIRUR OG
KRABBA-
Hvaða veirur skyldu það þá
vera, sem valdið geta þessum
breytingum og hvemig hefur
tekizt að finna þær? >að hef-
ur sannazt fullkomlega, að
krabbamein myndast í frum-
um, og fylgzt hefur verið með
því, svo ekki er um að villast,
hvemig heilbrigð fruma breyt-
ist í krabbameinsfrumu.
Það er löngu þekkt af rann-
sóknum, að illkynjuð fruma
hefur sjúklega eiginleika, sem
erfast. Útlitið breytist, efna-
fkipti, eggjahvítuefnin, o.fl, og
allt þetta er unnt a« rannsaka
og mæla. . .
Áratugum saman hafa vís-
indamenn vitað, að breytingar
á krabbameinsfrumum gahga
að erfðum Hitt hafa þeir ekki
vitað. hvemig breytingarnar
gerast. Lengi var mest kapp
lagt á að skoða breytingar sem
gerast af völdum kemiskra á-
hrifa. af geislunum og því um
liku. Þegar það varð ljóst að
veirur geta fært frumum ribó-
kiarnasýru (skammst. RNA), og
^eoxyribók.iarnasýru (skammst.
nNA) til viðbótar við sýrur
hær, sem fyrir eru i hverri
frumu og valdi þetta nýjum
“rfðaeigindum — eða nýjum
fyrirskipunum um erfðir — þá
var bað að farifl var að gefa
vpírunum gaum
Það er nú vitað með vissu,
að veirur geta miklu valdið um
krabbamein meA dýrum. og er
sú vitneskia höfð t.il hliðsiónar
við rannsóknimar F.inn af sér.
'rmðinvnm WHO. sem gert héf-
ur skvrsln um rannsóknimar.
sepir þaA vera furðulpgast. að
segia um krahbamelnsveirur.
hve líkar þær eru öðrum veir
u'm 'Þae- eru náskvldar eða lík-
léza nákvaemleen hinar sömu
^em baer sem valda naemum
'lúkdnmum Þnss veena er þaA
ósennileet með öllu að menn
séu einir nndanbe.enir bvi a*
veikiast af krabbameini sem
veirur valda Oft hefur sézt
að meiniA hefur einmitt komiA
fram bar «em veirur hafa ver-
ið að verki til að sýk.ia oe
"veikla. os bað er kunnugt að
veirur. sem sýkf geta menn.
geta valdia krabbameini i dýr-
um annað hvort einar sér oða
með aðst.oð annarra veira, eða
efna. sem örfa vöxt krabba
meins Það er líka kunnugt. a^*
veirur hvnrt heldur úr mönn-
um eða dýrum. eeta framleit’
krabbampinsbre.vtin-ear í dýra
fnirtmm r>s manna i tilrauna
glösum vpirum þeim eða
merkjum um veirur, sem hing-
að til hafa fundizt í krabba-
meinsfrumnm b;5 míinnnm.
verður ekki með vissu kennt
um krabbamein.
Merki um krabba-
meinsveirur
Bæði stórar og litlar veirur
geta valdið æxlum, það er
fullsannað, og eru tilgreindar
fjórar tegundir og ein þeirra,
sem kallast adenóveira, getur
líka sýkt menp, en einnig mýs,
kanínur, margvín og merði, og
svo sem vænta má, voru öll
þessj dýr sýkt i rannsóknar-
stofum. Æxlin geta komið fram
hvar sem er, en oftast í nýr-
unum, Mótefni koma oftast
fram hjá dýrunum gegn veir-
unum. Mikið magn þarf að gefa
af þessu til þess að krabba-
mein myndist. Taldar (mæld-
ar) hafa verið tíu miljónir
veira, en þetta þurfti til svo
að fruma taeki breytingum.
Sú tegund, sem kallast SV
40-veira er algengust í nýrum
rhesus-apa. og veldur hún sexl-
um hjá nýfæddum hamstri
Veirur virðast ekki geta vald-
ið neinni veiklun í nýrum hjá
öpum, en þær valda breyting-
um á útliti ræktaðra fruma úr
mönnum. ' hömstrum. rmisum.
kanínum og svínum Gömlum
frumum er tiltölulega hættara.
Frumur úr mannslíkama. sem
.verða fyrir S-40-veiru, sýkjast
af þvi, Þær fara að skiptast
örar en þeim annars er lagið.
og eitthvað fer úr lagi hjá
litningunum. S 40-veiran getur
tímgazt í mannslíkama. en eng-
in fönnun er fyrir því að hún
geti valdið þar veikindum bein-
línis. og ekki heldur æxlis-
myndun. Papilloma-veira veld-
ur vörtum hjá mönnum, kan-
fnum. naut.gripum og hundum.
Adenóveiran getur valdið æxl-
ismyndunum á beim stað. sem
hún er sett við 'tilraunir á dýr-
um, t.d. nýfæddum hömstrum
rottum og músum Vénjulega
Uða 160 dagar áður en æxlið
kemur fram og er þetta lang-
ur tími í ævi þessara litlu
dýra. Ekki finnast veirur í
æxlunum. heldur mótefni. sem
veirur hljóta að hafa valdið
Með þvi þykir sannað, að veirp
hafi valdifl æxlinu, tæssi veira
veldur s.iúklegum breytingum
á frumum úr mannslíkama
Sarkómveira (Rous Sarcomal
hefur þekkzt síðan árið 1911.
og það er mjög sjaldan sem
fundizt hefur sönn\in fyrir þvi
að hún valdi krabbameini
Þessi veira berst með eggjum.
eða með því að kjúklingar
fremst komnir til mótsins í því skyni að
ræða krabbameinsrannsóknir, heldur veiru-
rannsóknir. Því þó að fyrst komi í huga
manns orðin kvef, inflúenza og sitthvað
annað þegar nefndar eru veirur, er þó meir
og meir farið að tíðkast að tengja þessi tvö
hugtök: krabbamein og veirur. Og veldur
því ekki sízt, að nú fyrst vita menn, hvað
veirur eru. Þær eru sem sé náskyldar efn-
unum í kjarnanum í frumum mannslíkam-
ans. Þessvegna geta veirur ekki einungis
drepið frumur, en það gerist oft við veik-
indi, sem þær valda, heldur geta þær líka
lifað í sambýli við þær og breytt erfðastofn-
um þeirra. Krabbameinsfrumur eru einmitt
venjulegar frumur, sem breytzt hafa þannig,
að þær hafa ekki lengur hemil á vexti sín-
um og f jölgun, og verða því skaðvænar líf-
færinu, sem þær vaxa í.
Smásjárathuganir og veirurannsóknir.
rispa hver annan í áflogum,
og veldur hún síðan krabba-
meini í blóði, sogæðavökva og
beinmerg.
Hvítblæði í músum orsakast
af veiru, sem fyrst tókst að
einangra 1951, og eru til af
þessari veiru 50 afbrigði. Það
hefur tekizt að bólusetja mýs
gegn hvítblæði með veiru þess-
ari deyddri í formalínblöndu
Tilraunir hafa sannað, að unnt
er að örfa og vekja aðgerða-
lausar hvítblæðiveirur með þvi
að beina geislun að likamsvefj-
unum eða pensla staðinn með
efnum sem örfa krabbameins-
myndun. Það má oft finna mik-
ið af veirum, bæði i bióði og
æxlismyndunum hjá dýrum,
sem sýkt hafa verið á þennan
hátt
t eitt skipti fannst hjá slíku
dýri aukalegt krómósóm (litn-
ingur) Eins og kunnugt er,
vita menn nú á síðustu árum,
að breytingar á litningumt þeÍT
?eyma erfðavísana) valda
mestu þjáningum. vitskerðingu
og vanskapnaði. oS oftast dauðp
á barn'aldri eða fósturskeiði
Krabbamein fyrir
handvömm
Breytingar á litningum eru
samfara júgurkrabba hjá mús-
um. Þess eru dæmj úr rann-
sóknarstofum, að veirur berast
með mjólkinni. Þær kallast
Bittncrs-vcirur. Valda þær svo
júgurkrabba hjá unguuum eftir
6 til 12 mánuði.
Þó að eitthvert af þessum
dýrum sýkist ekki, getur það
borið veikindin til afkvæm-
is síns. Til þess ag krabbinn
myndist, þarf að vera til stað-
ar sérstakt hlutfall hormóna-
myndunar, og má vera að erfð-
ir valdi þar miklu um, en ým-
isiegt fleira. svo sem hitastig,
fóður, hve oft mýsnar hafa got-
ið og hve þröngt er um þær i
básunum þeirra í rannsóknar-
stofunni.
Poxveirur hafa fundizt hjá
hjörtum Hjá kaninum finnst
æxli sem veirur valda, en oft-
ast eru aexlin góðkynjuð.
1958 fannst vetra í hör-
undsæxli hjá apa. — Æxll
þetta tókst að flytja yfir í
önnur dýr. þar sem það or-
sakaði góðkynjuð æxli. F.inu
sinni sýktist maður af þessu
fyrir handvömm. en æxlið
hvarf aftur eftir stuttan
tima, Það var tuttugu daga
að myndast og hvarf á fimm
vikum Ýmsa apa og menn
lika má takast að sýkja
með veiru þessari, sem líka
hefur valdið æxlum Hjá ný-
fæddum músum, hömstrum.
marsvínum köttum, hundum
oe kjúklingum á fóstur-
skeiði. Æxlin eru alltaf elns
og óbreytanleg.
f góðkynjuðu æxli hjá mönn-
um, sem nefnist molluscum
contaginosum, hafa fundizt ör-
smáar agnir, sem minna á pox-
veirur. Æxli í æðum hjá naut-
gripum virðast vera fram kom-
in fyrir tilverknað veira, en
það Hða mörg ár frá því að
skepnan sýkist og þangað til
æxlið kemur fram, Stutt er síð-
an það tókst að sýkja ketti af
hvítblæði með efnum úr vefj-
um, sem vedrur virtust búa í.
Þegar sauðkindur fá lungna-
æxli, er álitið að veirur valdi
því.
Einnig úti í
náttúrunni
Sérfræðingar frá WHO, sem
til þess hafa rerið kvaddir,
hafa nú reynt að gera sér
grein fyrir því, hvaða álykt-
anir megi draga af þessu sam-
hengi milli krabbameins og
veira. íæir benda á það, að
enginn viti enn, hve mikinn
þátt veirur eigi í þessum sjúk-
dómum meðal dýra, sem hafa
þá lifnaðarhætti, sem þeim eru
eðlilegir, en þó er sannað, að
þetta getur komið fyrir, og
ætlað er að það sé algengara
en nokkur veit. Sumar þær
veirur, ' sem valda krabba-
meini við tilraunir í rannsókn-
arstofum, hafa einnig getað
valdið því á dýrum, sem lifðu
frjálsu lífi i náttúrunni. Æxlis-
veirur eru mismunandi, bæði
að stærð og efnasamsetningu,
en það er þeim öllum sameig-
inlegt, að geta komizt inn í
frumu án þess að valda henni
dauða með því. Siðan geta
þær lifað árum saman í frum-
unni án þess að þvi fylgi
nokkrar sjúklegar breytingar á
efnasamsetningu hennar, þvi ef
svo færi, mundi hvorki fruman
né gestur hennar lifa það af.
Tilraunir hafa sýnt, að mjög
er erfitt að koma á slíkum
breytingum á sambúð veiru og
frumu. En þegar lflíamí fer að
eldast, eða er enn svo ungur
að sóttvamir hans eru ekki
orðnar nógu sterkar, þá vilja
varnimar bresta. Nýfædd dýr
geta ekki af eigin ramleik
myndað sér mótefni gegn sýkl-
um eða öðru aðvífandi, sem
hættulegt er, og einmitt þetta
hafa menn notfært sér við
krabbameinsrannsóknir.
SITUR ILLA Á
MOGGANUM
Skyldi það geta verið, að nærri honum.
ég sé „krítiskari“ á Morgun-
blaðið en önnur blöð? Mér
fellur illa, ef svo er, því að
vissulega á maður að vera
hlutlaus í dómum, jafnt um
málgögn sem aðra hluti. En
stundum ofbýður mér svo lýð-
skrum, rangfærslur og for-
heimskunartilraunir þessa
blaðs, að hroll setur að mér,
þegar ég hugsa til þess að
þetta dagblað kvað vera helm-
ingi útbreiddara en nokkurt
annað dagblað á íslandi.
Það veslings fólk, sem ekki
læsi annað en Morgunblaðið
og tryði því, sem í því stend-
ur, það hefði t.d. enga hug-
mynd um, að Bandaríkin heyja
hreint árásarstríð i Norður-
Vietnam. Því enda þótt deilt
sé á yfirgang þennan í borg-
arablöðum um allan heim, þá
er það ekki gert í Morgun-
blaðinu á íslandi, rétt eins og
það telji sig auðsveipan þjón
þeirra stríðsglæpamanna, sem
morðárásirnar fyrirskipa.
En æ, æ — ef ég ætlaði að
fara að lýsa ávirðingum þessa
blaðs í afstöðu þess til er- *
lendra atburða, þá væri fljót-
gert að fylla blað, eins og það,
sem þessar línur birtast í og
væri þó fátt eitt upptalið.
En lýðskrumið, hræsnin —
eða hvað á að kalla það — í
þessu málgagni lakasta hluta
auðmanna á íslandi!
í forsíðugrein þessa blaðs 25.
þ.m. stendur þessi klausa: „Ó-
hætt mun að fullyrða, að sjald-
an eða aldrei hafi eins mikil
gleði farið um íslenzkar byggð-
ir og nú um þessar mundir,
þegar fyrir liggur að hand-
ritamálið er komið í höfn.“
Hefði ekki setið betur á
blaðinu að segja: „Óhætt mun
að fullyrða, að sjaldan eða
aldrei hafi eins mikil hryggð
farið um íslenzkar byggðir og
þegar aðstandendur Morgun-
blaðsins dæmdu ómenningu
hins ameríska dátasjónvarps
yfir íslenzku þjóðina?" Það
hefði þó verið nær sannleik-
anum, því miður þó ekki nógu
En með leyfi að spyrja, hvar
hafa þær helzt brotnað hessar .
háu fagnaðaröldur? Kannske á
ritstjórnarskrifstofum þess
blaðs, sem eitt sinn gekk und-
ir réttnefninu Danski-Moggi,
og kafnar heldur ekki i dag
undir nafninu Ameríski-Moggi.
Auðvitað má segja, að á-
nægjulegt sé, að nú hafa
frændur okkar, Danir, ákveðið
að afhenda okkur forn hand-
rit okkar.
En slík klausa og í er vitn-
að í Morgunblaðinu!
Oj bara, segja litlu hömin
— og munu segja sem fullorð-
ið fólk, þegar það rifjar upp
sögu þessa blaðs, svo fremi að
þvi hafi þá ekki tekizt með að-
stoð dátasjónvarps og annarra
afmenningartækja að afmenna
og afíslenzka svo þetta fólk,
að þvi standi nákvæmlega á
sama um íslenzk fomhandrit
og annað, sem íslenzkt er.
Hitt er svo annað mál, að
okkur ber að viðhalda þeirri
bjartsýni, að það takist ekki.
Friðjón Stefánsson.
Eldflauei
sprakk í
loftinu
VANDENBERG-flugstöðinni 28/5
— Atlaseldflaug með 40 kg líkan
af geimferðabúningi innanborðs
sprakk i gærkvöld yfir Vand-
enberg-flugstöðinni í Kalifomíu,
tveim mínútum eftir að eldflaug-
inni hafði verið skotið á loft.
Bandarískir vísindamenn höfðu
vonazt til þess að geta með
þessari tilraun safnað mikilvæg-
um upplýsingum um það. hvem-
ið geimferðabúningur þoli ver-
una í himingeimnum. Umrædd-
ur geimferðahúningur hafði hlot-
'ð nafnið ..Torso Tom“
Ekkert er enn kunnugt um or-
sakir þessarar sprenginear, enda
hefur ýmsum atriðum þessarar
tilraunar verið haldið ieyndum.