Þjóðviljinn - 26.11.1965, Blaðsíða 7

T
I
Fösfcudagur 26. növember Í9S3 — ÞJÓÐVTLJINN — SíBA J
VIGISMABORGARANS
Undarlegt hús
Þegar ég stend við gluggann
heima hjá mér, blasir við aug-
um hús í smíðum. Þó að mörg
önnur hús léu ein'nig ; smíð-
um í þessu hverfi, þá er það
fyrst og fremst þetta hús sem
maður stanzar vlð og horfir
á. Og það er vegna þess að
þetta er ekkert venjulegt hús.
Þessu húsi er erfitt að lýsa
svo að nokkru gagni komi,
nema hvað það er allstórt,
sennilega hátt á annað hundrað
fermetrar, og á þrem hliðum
þess eru engir gluggar, en upp
úr húsinu framanverðu er
nokkurs konar turn úr steini,
en annars er allt húsið úr
steini ow meira að segja er
mikið af húsgögnunum úr
steini. og sum gólfin eru ekki
lárétt eins og við eigum að
venjast, heldur liggja ,þau á
ská milli ýmis konar þrepa og
stalla sem einnig eru úr steini,
og margt fleira er sérkennilegt
við þetta hús.
Fróður byggingamaður sagði
mér að svona hús fullgert
myndi ekki kosta undir 2V2
miljón króna, en hús þetta
munu eiga miðaldra hjón, sem
lagt hafa hart að sér við að
koma því upp, enda hefur það
verið lengi í smíðum.

Eftir
Hrafn
Sæmundsson
prentara
Ríkjandi
sjónarmið
Ég minnist á þetta hús hér
vegna þess að það er á viss-
an hátt dæmigerður hlutur
fyrir þónokkuð ríkjandi sjón-
armið einstaklinga hér á landi
í byggingarmálum og lifnaðar-
háttum yfirleitt og fyrir þá
tízku sem er að skapast og
sem heíur eins og önnur tizka
þau áhrif að einn eltir annan.
Og eins og oft vill verða fer
þetta þannig, að aðalatrið-
in verða að aukaatriðum. Til
dæmis stefnir tízkan í bygg-
ingarmálum ekk; í þá átt að
gera hús íbúðarhæfari, heldur
í öfuga átt. í dýrustu og vönd-
uðustu húsunum er svo komið
að þau eru mjög óþægileg að
búa i og sérstaklega er ein.s og
ekki sé ætlazt til þess að fjöl-
Skyldur búi í þeim og varla
er nokkur griðastaður fyrir
börn og unglinga og annað
fólk sem þarf eða vill sinna
námj eða öðrum áhugamálum
sem krefjast næðis
Vafasamar til-
hneigingar
Þó að mikill húsnæðisskort-
ur sé hér í þéttbýlinu og
margir og þá sérstaklega ungt
fólk, fái alls ekki neitt þak yfir
Ráðnir að
siánvarpinu
Eftirtaldir menn hafa verið
ráðnir til starfa um eins árs
skeið í sjónvarpsdeild Ríkisút-
varpsins sem stjórnendur dag-
skrárþátta:
Andrés Indriðason,
Magnús Bjamfreðsson,
Markús Örn Antonsson og
Tage Ammendrup.
Ennfremur:
Ingvi Hjörleifsson, Ijósa-
meistari,
Sigurður Borgar Sveinsson,
upptökustjóri,
Jón Hermannsson, eftirlits-
maður myndatöku.
Sigurður Einarsson, eftirlits-
maður,
Úlfar Sveinbjörnsson,
myndatökumaður,
Sigurliði Guðmundsson,
ljósamaður,
Guðmundur Eiríksson, Sverr-
ir Kr. Bjarnason, Þórarinn
Guðnason og Örn Sveinsson
í störf sj ónvarpsvirkj a.
(Frá menntamálaráðuneytinu).
höfuðið og margir búi við
brjálæðislega húsaleigu. þá
eru mjög margir sem standa
í því að koma sér upp þaki
yfir höfuðið. Og ótrúlega
margir af þeim eru að reyna
að gera meira. Ár frá ári eru
húsin að stækka og alls kyns $>■
íburði er hlaðið í þau o,g ut-
an á þau og þegar gengið er
um hin nýju hverfi verður
niörgum taí fyrir að hugsa
sem svo, að mikið sé nú ríki-
dæmið og mikið hafi fólkið í
landinu það nú gott að geta
búið i svona fínum húsum.
En ekki er allt sem sýnist og
tilhneiging þessa fólks um ytri
glæsileika í lifnaðarháttum
speglar raunar visst nýtt sjón-
armið hjá nokkuð stórum.
hluta af daglaunafólki.
Með gegndarlausum þræl-
dómi allra vinnufærra úr fjöl-
skyldunni hefur mörgum tek-
izt að koma sér upp vissri
efnahagslegri velmegun.
Þessi einhliða barátta um
þessi áþreifanlegu verðmæti er
nú að gagnsýra þjóðlífið meir
og meir og kippa stoðunum
undan mörgu því sem hefur
varanlegt gildi, og þegar allt
kemur saman er sú undirstaða
sem sjálfstæði smáþjóðar og
staða hennar meðal þjóðanna
byggist á.
Mörgum er gjarnt að tala
um spillingu og uppskafnings-
hátt þeirra manna, sem ráða
yfir peningunum og valdinu.
og ekki skal dregið úr því.
Hitt er að mínu áliti lítið
raunsæi, að loka augunum fyr-
ir því. að smáborgarinn hefur
nú numið land í röðum dag-
launafólksins, í þessu tilviki á
ég sérstaklega við iðnverka-
menn, mentamenn ýmiskonar
og skrifstofumenn og aðra sem
lifa af sæmilegum launum og
hafa einnig tækifærj til þess
að auka tekjur sínar með ým-
iskonar aukavinnu og vinnu
fleiri fjölskyldumeðlima og
einnig þá sem hafa ýmiskonar
smárekstur sem er orðið al-
gengt meðal t.d. iðnaðarmanna.
Yfirþyrmandi
hlutleysi
Eitt af því sem, einkennir
margt af þv; fólki. sem kom-
izt hefur á þétta stig, er alveg
yfirþyrmandi hlutleysisstefna
og tilfinningaleysi gagnvart
öllu því sem getur orðið þess
valdandi að hrekja það úr
þessu vígi sem það hefur
hreiðrað um sig i.
Böm eru brennd lifandi,
konur og gamalmenni eru
brennd lifandi og ungir menn
eru bundnir við staura á op-
inberum torgum og skotnir og
hálft mannkynið sveltur heilu
hungri og enn standa ,,menn-
ingarþjóðir“ í því ag útrýma
þjóðum og kynstofnum og ný-
lendukúgun er haldið áfram í
nýrri mynd og gamalli.
En vígi smáborgarans er
traust. Þangað inn heyrast
ekki fréttir, og dauðaveinin
eru löngu þögnuð áður en
þangað er komið.
Kannski telst þetta verjan-
leg lífsskoðun, og menn hugsa
e.t.v. sem svo, að engin áhrif
hafi að einstaklingar á fslandi
séu að gera veður út af neyð
fólksins úti í heiminum, það
muni ekki um einn, og þetta
ráðist allt saman einhvemveg-
inn og sennilega vel að lok-
um!
Skuggalegir
atburðir
En heima á okkar landi eru
líka vandamál og þar gerast
lika skuggálegij. atburðir og
stundum virðast sumar aðgerð-
ir vera þess eðlis að yfirgeng-
ið geti mannlega þolinmæði og
hlutleysi.
Mætti nefna til dæmis land-
helgismálið, þegar ráðamenn
fengu aðeins kraftlaust aðhald
frá almenningi þegar þeir á-
kváðu að svíkja, einmitt þeg-
ar fullur sigur blasti við, og
þannig er allt útlit fyrir að
erlend stóriðja komi inn i
landið aðeins gegn mótmælum
nokkurra kraftlítilla pappírs-
samþykkta.
Skoðanamyndun
Stundum er talað um fá-
fræði fólksins í sambandi við
þessi almennu mál og að það
hafi ekki tíma og tækifæri til
þess að afla sér neinnar
traustrar þekkingar til þess að
geta myndað sér skoðanir.
Stundum er skoðanamyndun
vísf byggð á lestri dagblað-
anna, sem eru ekki alltaf
beztu heimildir. og allra sízt
þegar um viðkvæm mál er að
ræða. Bezt gæti ég trúað því
að nokkuð væri til i þessu,
því að það þarf ekki svo litla
sjálfsafneitun til þess að puða
í miklum lestri eftir 10—12
tíma vinnu og reyndar hefur
það einnig komið fram við
rannsóknij. að i frístundum
sínum telja margir ofþrælkað-
ir daglaunamenn vænlegra til
afslöppunar að fá sér brenni-
vín en að húka yfir bókum.
En það eru líka til aðrir
menn sem hafa betri aðstöðu
til þess að láta skoðanir sínar
í ljós og til þess að móta skoð-
anir manna og leggja þeim
málum lið sem jákvæð eru.
Ef menn sæju konur, börn og gamalmenni verða fyrir loftárásum
á Lækjartorgi, jafnvel brennd lifandi, fylltust menn vafalaust
skelfingu, en þó að slíkir atburðir séu hversdagsiegir í Vietnam
og víðar hrista menn aðeins höfuðið og snúa sér að því að hugsa
Hlutverk menntð- um ta^féttingu húsa sinna og nýjustu bilategund á markaðnum.
manna
Það er mjög einkennandi af
fréttum frá sjálfstæðis- og
þjóðfrelsisbaráttu annarra
þjóða, að það eru stúdentar
og menntamenn sem standa
fyrir mótmælaaðgerðum, og
það em líka oftast þeir ásamt
verkalýðsforingjum oe skáld-
um sem fyrst eru handteknir,
fangelsaðir og drepnir.
Hér á landi virðist þessu nú
Framhald á 9. síðu.
Vinir sem aldrei hafa mætzt
Þetta er skrítin saga. Ein-
stakt atvik, sem bindur svo
einkennilega hluti saman, sem
sannarlega gera okkur trúan-
legar sögur og ævintýri og
aðra abburði sem kunna að
koma fyrir enn þann dag í dag,
á tímabili er menn hafa misst
allt samband við ljóðrænu lífs-
ins.
Þetta er skrítin saga sem
hefur þó mikla þýðingu, því
hún er samtímis opinberun;
við sjáum augljóst að til er
voldugt alheims afl í listinni.
Afl sem til er og þarf að upp-
götvast varðveitast og verður
að nota til hlýtar, með sama
óhuga og við önnumst aðrar
nauðsynlegar greinar svo sem
batnandi efnahagslegar að-
stæður. I nútíma þjóðfé-
lagi segja fróðir menn, að til
eigi að vera fullnægjandi
hlutfall skiptingar á þessum
tilgreindu stofnunum sem snerta
þær. Því hvert einasta mis-
samræmi mun hafa sína af-
leiðingu. Enn viljum við ekki
missa trúna á að afl listarinnar
sé grundvallar atriði, ekki ein-
ungis til að fegra lífið, heldur -
líka til bættra kjara.
Ég er viss um að þegar við
heyrum orð sem heyrð hafa
verið í tilefni afmælis Kjar-
vals, verðum við innst inni ör-
uggari og frjálsari. Ég mun
þora að segja það að háttsetti
embættismaðurinn, sem þann
dag sagði að Kjarval hefði
gefið okkur það Island, sem
við gátum ekki séð þar til nú,
fór glaðari í bragði til vinnu
sinnar, og kannski var hann
sérstaklega afkastamikill þann
dag. Ég-veit ekki, en minnsta
kosti ég, þó ég sé gestur ykk-
ar hér, hafði þá tilfinningu.
Dag eftir dag gladdist ég yfir
þvi sem ég hafði ánægju af
að heyra, upplifa og átt hluta
f með ykkur. Ég veit ekki hvort
ég þyldi Island, ef mig með-
al annarra erfiðleika sem ég á
í, vantaði andrúmsloftið sem
okkur gefa t.d. Laxness, Kjar-
val, Hannes Pétursson eða
Eftir TASSO
Jökull. Reykjavík mundi ekki
vera borg án þeirra. Það væri
óþolandi að lifa hér.
/
□
Einu sinni í litlu þorpi á
Saffoseyjunni Lesbos eða Mit-
ilimi, eins og hún er kölluð
af eyjarskeggjum, ólst upp fá-
tækur drengur, sem þjáðist
alla sína ævi áf hungri og
fékk aldrei nægju síns daglega
brauðs. þar til hann dó ve-
sæll og einmana í kofa sínum
í fátækraliverfinu, án þess að
nokkur lyki augum hans . . .
□
Sögunni er lokið. Venjuleg
saga sem endurtekur sig hvað
eftir annað og þess vegna varla
hægt að kalla sögu, heldurbitr-
an raunveruleikann. Hungur,
sem kastar í gröfina einum af
hverjum þrem mönnum á jörð-
inni, áður en hann nær full-
orðinsaldri. En þó að enginn
skyldmenna hans hafi verið
staddur í kofanum er hann
lézt, þá var hér, langt yfir höf
og lönd, uppi á Islandi heim-
skautsins einhver mjög náinn
honum sem honum var bund-
inn ósýnilegum bðndum hins
furðulega heims listarinnar.
Því þessi fátæki drengur frá
Mitilimi er enginn annar en
Þeofilos, einn mesti listmálari
nútíma grískrar og alþjóða
mynd'listar. Sá eini nútíma-
grikki, sem varð svo einstak-
lega heppinn að ganga inn i
og fá sæti í hinni stóru frönsku
listahöll Louvre, og einungis
hann og enginn annar að fá
einkaminjasafn í sínu föður-
landi.
Ég hafði þá ánægju að hlusta
á vin hans sem býr hér á Is-
landi, mesti íslenzki málarinn
og endurskapari, tala um Þeo-
filos, á stund furðulegra til-
finninga og innilegrar játnihg-
ar. Ég held það sé fyrir mig,
saurgun helgra dómaL að skrifa
um það sem ég hafði heiður-
inn af að heyra og fann til,
á meðan ég horfði á Kjarvaí
ræða um Þeofilos.
□
Alveg eins og Þeofilos, verð-
ur Kjarval að þrengja sérmeð
öllum sínum sálarkrafti að um-
ræðuefni eða að því sem hann
vill mála. Kjarval er alþýð-
legt skáld ,þegar hann er að
segja frá eða mála, daga eða
nætur á veitingahúsum eða í
félagsskap með þeim sem geta
skilið og tengzt hugarheimi
hans. Hann er fullur af frum-
leika svo skörpum, að það
nálgast heiðni. Hversu mikið
sem sumir samtímamenn reyna
að útskýra af hverju meistar-
inn endurtekur í sffellu hið
fræga Gilli-Gogg, mun þeim
mistakast það. Þeir hafa aldr-
ei séð og aldrei kynnzt honum
á meðan hann er að messa í
einhverju húsi í bænum eða
veitingastað eða í vinnustofu
sinni. Það er áköf þörf, vold-
ugt eldfjall sem reynir að
gjósa. Kjarvals Gilli-Gogg er
meðal annars þörf endumýj-
unar svipbrigða og yfirleitt
stanzlausrar alheims endurnýj-
unnar. En við erum ef til vill
íhaldssamari en svo að geta
skilið. Það er einkennilegt að
þrátt fyrir alla virðjngu og
dýrð sem þjóðin sýndi honum
á áttatíu ára afmælisdegi
hans, þá er hann ekki hættur
að segja Gilli-Gogg. Ég veit
ekki hvort við eigum að vera
ánægð yfir því.
□
Ég man þegar Kjarval sýndi
mér mynd af málverki Þeofil-
osar. Hann var afar hrærður
yfir örlögum hans. Þetta mál-
verk, eins og öll önnur mál-
verk hans, vildu menntamenn
og „estetisk“ menntaðir menn
ekki sjá. Þeir litu undan þeg-
ar þeir komu í nánd við þau.
Ég held að hvergi f heimin-
um f dag, ekki einu sinni f
föðurlandi hans, af öllum að-
dáendum og öllum öðrum
Þeofilos-fræðingum, sé til mað-
ur sem hefur fundið til með
Þeofilosi sem manni og lista-
manni, eins og Kjarval. Að
vísu er margt 'líkt með þeim
á æskuárum þeirra. En það
var enginn furða þótt Þeofilos
færi svo snemma. Það gat ekki
farið öðru vísi...
Frá því að Grikkland losn-
aði við asiastiska yfirdrottnun
hefur landið, að undanteknu
ljósu stuttu tímabili (Makrij-
annis, Venizelos, mótspyrnu-
hreyfingar, tímabil baráttu
gegn nazistum), ekki enn
fengið stjómmálalega einingu,
og það hefur haft ótrúleg á-
hrif á þróun landsins almennt.
Þeofilos eins og aðrir grikk-
ir, er því fórnarlamb órétt-
lætisins, sem stjómmálalegur
óskapnaður hefur haft í för
með sér.
Ég gleymi ekki hve oft Kjar-
val endurtók hljóðlega og ró-
lega: — Hann var mjög fátæk-
ur, mjög fátækur ...
En hver var þessi Þeofilos?
— Máske komum við að
honum síðar.
2