Þjóðviljinn - 03.05.1966, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÓÐVTIaJINN — Þriðjudagor 3. maí 1966
Otgefandi: SameiningarflQkkur alþýdu — Sósialistaflokk-
urinn.
Ritstjórar: Ivar H. -Tónsson (áb). Magnús Kjartansson,
Sigurður Guðmundsson.
F'réttaritstjóri: Sigurður V. Friðþjófsson.
Auglýsingastj.: Þorva’dur Jóbannesson.
Ritstjórn. afgreiðsla, auglýsingar. prentsmiðja Skólavörðust. 19.
Sími 17-500 (5 línur). Áskriftarverð kr. 35.00 á mánuði.
r r
Askorun til forseia isknds
r'
A laugardagskvöldið samþykkti efrideild alþing-
is alúmínsamningana og felldi tillögu Alþýðu-
bandalagsins um þjóðaratkvæði, enda þótt með
samningum þessum sé verið að breyta högum ís-
lenzku þjóðarinnar á svo örlagaríkan hátt að al-
þingismenn hafa enga lýðræðislega heimild til því-
líkrar ákvörðunar að þjóðinni fornspurðri. Eftir
er þá hlutur forseta íslands. Samkvæmt stjórnar-
skránni er honum falið að hafa eftirlit með laga-
setningu alþingis; hann hefur vald til þess að
skjóta öllum lögum undir þjóðardóm með því að
neita að undirrita þau; og því aðeins er forseta
gefið þetta vald að- ætlazt er til að hann beiti
því. Það mat á auðvitað ekki að fara eftir neinum
einkaskoðunum þess manns sem embættinu gegn-
ir hverju sinni heldur miðast einvörðungu við
reglur lýðræðis og aðstæður í þjóðfélaginu. Ein-
sætt er að það er skylda forseta íslands að vísa
lögum til þjóðardóms, ef um er að ræða afdrifa-
ríkt mál og ástæða er til að ætla að meirihluti
þjóðarinnar sé því andvígur, en ekki verður um
það deilt að þær forsendur eiga báðar við um
alúmínsamningana. í annan stað er það skylda
forseta að vísa til þjóðardóms lögum sem kunna
að fela í sér röskun á stjórnarskránni, því stjóm-
arskránni má ekki breyta nema með samþykki
þjóðarinnar, en að því hafa verið færð gild rök að
gerðardómsákvæði alúmínsamninganna séu mjög
alvarleg takmörkun á grundvallaratriðum stjórn-
arskrárinnar um innlent dómsvald.
¥jjóðviljinn beinir þeirri áskorun til Ásgeirs Ás-
* geirssonar, forseta íslands, að hann líti ekki á
undirskrift sína að þessu sinni sem formsatriði,
heldur sem mjög alvarlega ákvörðun, ákvörðun
sem verður að standast fyrir dómi. samvizku og
sögu. — m.
Loftbor eða strokleður
Okipulagsleysi og stjórnleysi í framkvæmdum
^ Reykjavíkurborgar er þungur baggi á skatt-
þegnum borgarinnar. Hundruðum þúsunda og
jafnvel miljónum er sóað ár eftir ár vegna skorts
á undirbúningi hinna ýmsu framkvæmda og fár-
ánlegra vinnubragða. Skýrt dæmi um'slík vinnu-
brögð er Borgarsjúkrahúsið í Fossvogi sem verið
hefur í byggingu í hálfan annan áratug. Þar he'f-
ur ekki á .öðru gengið en niðurbroti heilla veggja
og lofta sem búið var að ganga frá. Að unnu verki
kemur loftborinn og brýtur niður kostnaðarsamar
framkvæmdir sem ekki þykja henta þegar á reyn-
ir, í stað þess að beita strokleðri á uppdrættina í
tíma. og haga þeim í samræmi við veruleikann
og þarfirnar. Þannig sóar íhaldið miljónum ef ekki
miljónatugum með Bakkabræðravinnubrögðum
við byggingu þessa stórhýsis. Kostnaðinn greiða
skattþegnárnir í hærri útsvörum og sköt’tum til
borgarinnar sem að langmestu leyti lenda á Herð-
um launþeganna. Það myndi spara Reykvíkingum
miklar fúlgur ef íhaldið lærði að not'a sfrokleður
í stað hinna afkastamiklu loftbora. — g.
Einar Kristjánsson, óperusöngvari
Einar Kristjánsson, ópera-
söngvari, dó hér í Landspítal-
anum sunnudaginn 24. apríl
s.l. eftir hættulegan uppskurð,
harmdauði öllum sem þekktu
hann. Þetta kom okkur öllum
á óvart. Ég talaði við hann
réttri viku áður glaðan og reif-
an á afmælistónleikum Fóst-
bræðra, þar sem hann ætlaði
að syngja í 2. tenór af sínu
alkunna lítillæti.
Hann var fæddur hér í
Reykjavík 24. nóv. 1910. sonur
hinna viðkunnu sæmdarhjóna
Kristjáns Helgasonar, skósmiðs
og verkamanns, frá Amarholti
í Biskupstungum, og konu hans,
Valgerðar Halldóru Guðmunds-
dóttur, sem var uppalin í Króki
á Álftanesi, því að hún missti
föður sinn áður en hún fædd-
ist. Þau hjón bjuggu allan sinn
búskap- í Reykjavík, fyrst f
leiguhúsnæði á ýmsum stöðum,
en síðast í sinni eigin íbúð í
verkamannabústöðunum að
Hringbraut 58. Kristján var
lærður skósmiður og stundaði
iðn sína framan af, en því næst
byggingarvinnu um alllangt
skeið, og loks hafði hann at-
vinnu af því að kynda mið-
stöðvar, sem þá var nýlunda
hér í borg, síðast sem fastur
starfsmaður alþingis. Þeir sem
fóru á fætur snemma eða seint
í háttinn gátu séð Kristjáni
bregða fyrir á reiðhjólinu sínu
myrkranna á milli, enda var
heimilið stórt, gestagangur
mikill, og vinnudagurihn því
langur. Foreldrum Einars varð
átta bama auðið og var hann
næstelzturþeirra6er náðu full-
orðinsaldri. Á heimili þeirra
Kristjáns og Valgerðar ríkti
hæglát og þögul stjómsemi.
Enginn fann til valdbéitingar
eða beins aga. Sjálfsagi kom í
staðinn. Taumhaldið hlýtur að
hafa verið hugsað og traust.
Á heimilinu voru til undarlega
margar góðar bækur. Og þar
var lfka píanó. Hjónin höfðu
lifandi og heilbrigða afstöðu
til hinnar róttæku verklýðs-
hreyfingar þeirra tíma. Og á-
hugi Kristjáns á íþróttum var
alkunnur og nálega einsdæmi.
1 þessu heilbrigða andrúmslofti
ólst Einar upp. Þar var upp-
sprettan að hinum ævilanga á-
huga hans fyrir útiíþróttum.
Og við Þjóðviljamenn megum
minnast þess með þakklæti
þegar hann söng fyrir okkur á
Þjóðviljahátíð, málstað íslands
til eflingar í upphafi kalda
stríðsins.
Þegar á bamsaldri hafði Ein-
ar svo fagra söngrödd, að enn
er til hans vitnað hér í borg
sem hins eina sanna undra-
bams.
En fojeldrar Einars og hann
sjálfur trúðu ekki á slíkt. Þau
vissu öll að ekkert fæst nema
með vinnu. Fáir verða smiðir
í fyrsta sinn.
Einar hafði óvenjulega skarp-
ar og miklar námsgáfur, og
var því settur í Menntaskól-
ann í Reykjavfk. Þar bar fund-
um okkar fyrst saman vorið
1927 við gagnfræðapróf, Tókst
þar f skyndi kunningsskapur
sem snerist upp í ævilanga vin-
áttu. Ekki veit ég hvemig það
vildi til, að strax um haustið
sama ár, þegar við settumst í
4. bekk, var égorðinn einhvers-
konar sambland af föstum
heimilismanni og sífelldum
heiðursgesti hjá foreldrum Ein-
ars, enda þótt ég hefði húsnæði
og fæði annarsstaðar. Það var
svo margt sem laðaðd ungan
utanbæjarmann að þessu heim-
ili: hið ljúfa géð húsráðenda og
dæmalaus gestrisni, elzti bróð-
irinn, Gústaf kaupmaður, yngri
systkinin öll, sameiginlegir vin-
ir ,og skólabræður, en síðast
en ekki sízt tónlistin, sem átti
sér þá þegar heilög vé á þessu
fágæta alþýðuheimili. Þeir Ein-
ar og Gústaf voru báðir starf-
andi söngmenn í Karlakór K.F.
U.M., bezta kór borgarinnar,
undir stjóm Jóns Halldórsson-
ar. hins vandvirka og smekk-
vísa söngstjóra. Einar var þá
líka að læra hjá Páli ísólfs-
F. 24. nóvember 1910 — D. 24. apríl 1966.
Nokkur fátœkleg kveðjuorð
syni og Sigurði Birkis. Svo
komu góðar grammófónplötur
og langdræg útvarpstæki sem
tengdu okkur við lindir tón-
listar á sjálfu meginlandi
Evrópu öllu þessu fylgdu einnig
sónuleg og ógleymanleg kynni
við menn eins og Þórarin Guð-
mundsson, fiðluleikara, Emil
Thoroddsen, píanóleikara, Þór-
hall Ámason, cellóleikara, að
ógleymdum sjálfum Sigfúsi
Einarssyni, þvf dásamlega tón-
skáldi og ljúfmenni, er auk
alls annars átti að gera okkur
alla í menntaskólanum að
söngmönnum. Og í nokkur ár
um þetta leyti bjó ég sjálfur
einmitt í næsta húsi við tón-
skáldið ísólf Pálsson, en hann
gat soninn Pál. píanista, organ-
slagara, tónskáld og stjóm-
málamann. Við Einar vorum
þrjú ár saman í blönduðum
bekk, hann í stærðfræðideild,
ég í máladeild. Saman lásum
við oft sameiginlegar greinar
(þegar tími var aflögu til slíks):
ensku. frönsku og þýzlru. Aðal-
greinar sínar, stærðfræði, eðlis-
og eínafræði, las hann með
öðrum vinum okkar (með sama
fororði), enda gat varla nokkr-
um dulizt hvert stefndi. Aðal-
starfið var smám saman að
verða tómstundaiðja.
Jafnhliða þessu formlega
menntaskólanámi, eða framar
því, stundaði Einar af miklu
kappi einkanám sitt í söng,
tónfræði og hljóðfæraslætti.
Þar að auki æfði hann sam-
vizkusamlega með Karlakór
K.F.U.M.. og kom þar fram
sem einsöngvari manna yngst-
ur. Einnig var hann m.a. til
þess kjörinn rösklega 18 ára að
fara með Sigfúsi Einarssyni til
Kaupmannahafnar vorið 1929,
í þeim fræga blandaða kór sem
e.t.v, hefur getið okkur hvað
beztan orðstfr á erlendri grund.
Að sjölfsögðu söng Einar í
þeim mikla kór sem frumflutti
Alþingishátíðarkantötu Páls Is-
ólfssonar vorið 1930. Auk alls
þessa gafst honum tími til að
syngja einsöng moð fullæfðum
og sjálfstæðum söngskrám á
öTlum meiriháttar samkomum
Menntaskólans og einnig í öðr-
um skólum og á samkomum
ýmissa félaga. öll árin okkar
,í skólanum var hann einn bezti
og óeigingjarnasti félagsmaður-'
inn f 16 til 20 manna karlakór.
sem kom fram hvenær sem
óskað var (innan skóla og ut-
an). Og í heildarsöng skólans
var hann sú stoð sem Sigfús
Einarsson gat alltaf treyst.
Auðvitað þarf ekki að taka
fram. að allt sem að listinní
og félagsstarfi laut var sjálf-
boðavinna. En tónlistarkennur-
um sínum varð Einar að greiða
tilskilin laun, þó að þeir væru
ekki kröfuharðir og ynnu sitt
verk fremur til að bjarga ó-
metanlegum gáfum en vegna
eigin ábata. Auk sumaratvinnu,
sem stundum var stopul, varð
stundum að grípa til annars.
Ég nefni aðeins hinn hvim-
leiða tækifærissöng við jarð-
arfarir, en á því sviði var lítið
að gera sem bétur fer, — „og
Tryggvi hefur allt saman", eins
og Eyvindur sagði, þegar hann
átti að borga. — Og einu sinni
var fjárhagurinn ekki betri en
svo, að Einar varð að gera sér
að góðu að syngja í kvartett
með undirrituðum og tveim
öðrum fyrir peninga. Nú má
vona að tónlistarþroski almenn-
ings hafi veitt því fyrirtæki
láusn í náð hæfilegu snemma.
Rödd Einars þegar á þessum
árum og jafnan síðar er ein-
hver allra fegursta og fágað-
asta tenórrödd sem um getur.
Og á tveimur sviðum skaraði
hann strax í up mafi fram úr
öðrum íslenzkum söngvurum.
Það var hin lotningarfulla al-
vara gagnvart sjálfri tónlistinni
— verki tónskáldsins sjálfs —
og frábær, næstum undraverð-
ur textaframburður. Skyldi
nokkur íslenzkur söngvari hafa
fyrr eða síðar náð eyrum unn-
enda ljóðlistar á sama hátt og
hann? Eigi veit ég þess nokk-
ur dæmi að feinar hafi reynt
með yfirborðslegum töfrum að
lokka áheyrendur með galdri
raddar sinnar einnar, og var
þó þar af nógu að taka, hvað
þá brögðum af lægri tegund.
Fákænn vinur hefði getað hald-
ið, að þessi seiður væri eitt-
hvort goðkynjað innsæi, ein-
hver fyrirhafnarlaus náðargáfa.
En reynslan sannaði einmitt að
náðargáfan var f þvf fólgin að
skilja og vinna viðfangsefni
sín af djúpri alúð.
Að loknu stúdentsprófi 1930
hélt Einar til Vínarborgar og
var þar við verzlunarnám
1930— 1931 í Hochschule fur
Welthandel. En allt frá árinu
1000 var það talinn góður sið-
ur á Islandi að blóta á laun.
Og kynnin í Vín við barónsfrú
von Jaden, systur Helga Péturs,
gátu ekki annað en hvatt hinn
unga mann til aukins frama
á tónlistarbrautinni.
Aldrei auðnaðist mér sú á-
nægja að /kýnnast mínum
fræga stéttarbróður dr. Walde-
mar Stegemann, sem gerði vin
minn Einar að þeim söngvara
í skóla sínum í óperuskóla Rík-
isóperunnar í Dresden árin
1931— 1933. að hann varð fast-
ráðinn þar árið 1933. um það
bil 22ja ára gamall. Að loknu
starfi sínu í Dresden afréð Ein-
ar að breyta til. Starfaði hann
síðan næstu árin við óperurnar
í Stuttgart, Berlín, Munchen*
Dússeldorf, Duisburg og Ham-
borg. Þar vann Einar til stríðs-
loka. Um stund undir stjóm
hemámsliðs Breta. Að þvi
loknu kom hann heim til Is-
lands árið 1946, en vann jafn-
framt í Svíþjóð, m.a. við kon-
unglega leikhúsið í Stokkhólmi
til ársloka 1947. Um skeið á
þessu tímabili dvaldist hann á
Italíu undir handleiðslu góðra
kennara. Var hann þá að búa
sig undir lokastarf sitt, -þ.e.
starf aðaltenórsöngvara hjá
Konunglega leikhúsinu í Kaup-
mannahöfn, en þar vann Ein-
ar árin 1948—1962, mikilvirtur
og eftirsóttur söngvari. Sagt er
að nokkur hlutverk hans þar
hafi valdið tímamótum í tón-
listarsögu hússins, svo sem t.d.
Albert Herring eftir Benjamin
Britten, er margir segja að ver-
ið háfi algerlega á heimsmæli-
kvarða. Að loknu starfi sínu
í Kaupmannahöfn, kom Einar
heim til Islands og gerðist
fastur kennari við óperudeild
Tónlistarskólans í Reykjavík,.
Árið 1936 gekk Einar að eiga
eftirlifandi konu sína, Mörthu
f. Papafoti, dóttur grísks vérk-
smiðjueiganda. 'Hefur hún ver-
ið ómetanleg stoð hans og vin-
ur í full þrjátíu ár, ýmist bú-
sett í Þýzkalandi, Danmörku,
Svíþjóð og á íslandi. Allstað-
ar hefur frú Martha yerið
elskuleg húsmóðir og góður
vinur vina sinna, þó að hún
hafi orðið að læra eitt tungu-
málið í viðbót áður en henni
gafst tími til að læra það næsta
á undan til hlítar. Henni hlýt
ég nú að þakka nálega þrjátíu
ára kynni, og biðja henni alls
velfamaðar.' Þau Einar og
Martha áttu tvær dætur, Völu,
gifta Benedikt Ámasyni, leik-
stjóra, og Brynju, .gifta Óskari
Sigurðssyni, flugstjóra.
Það getur varia heitið áð vjð
Einar sæjumst í nálega 16 ár.
Að vísu rakst ég á hann á götu
á Akureyri af hreinní tilvný
un sumarið 1936, en þar voru
þau Martha þá í brúðkaups-
ferð með skcmmtiferðaskipim i
MILWAUKEE, er þar hafði
stutta viðdvöl. Stundum fóru
bréf á milli og einstöku sinn-
um bækur héðan. Eitt bréfi* “
frá mér hafði að geyma þá
lengstu ættartölu sem ,ég hef
tekið saman, og var þó forðast
að rekja til Adams, og biblíu-
nöfnum sleppt þar sem um.
fleiri . nöfn var að velja.
Ekki veit ég hvort yfirvöldin
lásu ættartöluna, enda sór Síð-
asti liðurinn sig svo í ætt til
hinna mestu tónlistarmanna.
að allt niðjatal á því sviði var
óþarit.
Vegna 6 ára styrjaldar viss-
um við heimamenn ekki alltaf
jafnmikið um verkefni og tón-
listarframa Einars, því að þar
við bættist að hann var enginn
sérstakur auglýsingamaður. .
En þégar hann hóf að syngja
hér á Islandi aftur 1946 og
1947, þá þurfti enginn að efast
um hvem yfirburðasnilling
þjóðin átti. Ég man hvað é“
hlakkaði til að sjá hann og
heyra eftir öll þessi ár. Og .bó
kveið ég dálítið fyrir. Höfðu
vonimar rætzt? Atvikin hög-
uðu því þannig, að ég gekk um
eitt skeið mánaðarlega með 'dá-
lítið kvittanahefti til nokkurra
manna hér í borginni. Þeir
styrktu Einar að nokkru til
söngnámsins. sumir líklega allt-
að því umfram getu: 10 krónur,
15 krónur, jafnvel 20 krónu'r.
feað var mikið fé í þá daga.
Skyldi hann hafa brugðizt vonr
um þeirra?
Svo komu fyrstu tónleikarn-
ir. Húsið var fullskipað' tón-
listarfólki, gömlum kennuram.
styrktarmönnum, ættingjum og
vinum. Forsetinn var á meðal
áheyrenda. Mikil eftirvænting
var í salnum. Svo gekk hann
inn á sviðið þessi glæsilegi mað-
ur. Þegar lófatakinu linnti.sté
hann lítið eitt fram og sagði
«að sig langaði til að syngja eitt
iag ..fvrir mig siálfan" Óskili-
facrrír tónar fvlltii sal-
Framhald á 9. síðu.
i