Þjóðviljinn - 22.01.1967, Blaðsíða 3

Þjóðviljinn - 22.01.1967, Blaðsíða 3
Sunnudagur 22. janúar 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA J Á HVÍLDAR- DACINN Má ég kaupa bíl? Vísir birti á miðvikudaginn var íorustugrein sem nefndist „Gæti ég fengið leyfi fyrir bíl?“ og þar var fjallað um hið marg- rómaða frelsi af mikilli sjálf- umgleði: „Má ég kaupa bíl, fæ ég leyfi, eða fæ ég ekki leyfi? Á ég að tala við þessa nefnd eða hina? Hvað ætli þetta vafst- ur taki allt langan tíma? Skyldi ég fá gjaldeyri til að skreppa út í sumar — eða ætli ég verði bara að kaupa hann á svörtum markaði? Skyldi ég fá leyfi fyrir jeppa eða landbúnaðarvél, eða skyldi ég þurfa að kaupa bílleyfið af einhverjum öðrum, sem hefur verið í náðinni? SIík- ar spurningar sóttu á menn áð- ur í þessu þjóðfélagi. Þær sækja ekki á menn í dag.“ Þannig er bíllinn einskonar tákn fyrir dýrð viðreisnarinnar. Hver sem er getur nú geng’.ð inn í verzlun og keypt sér bíl, — ef hann hefur peninga — valið um fjölmargar tegundir frá flestum löndum heims. Og þetta frelsi var notað af miklu kappi á síðasta éri; yfir fimm þúsund bílar voru fluttir inn; fyrir þá voru greiddar yfirþús- und miljónir króna — sú upp- hæð slagar hátt upp í kostnað- inn af Búrfellsvirkjun. Hvílík dýrð, hvílík dásemd. Get ég fengið lán? Síðastliðið haust voru á ann- að þúsund fjölskyldur komnar vel á rekspöl með að koma sér upp nýjum íbúðum; vist- arverurnar vonj fokheldar og þannig vonandi komnar yfir örðugasta hjallann. Samkvæmt lögum áttu húsbyggjendur þessir rétt á þjóðfélagslegri fyrirgreiðslu, láni sem nam að vísu aðeins litlum hluta kostn- aðarins en var þó mörgum sá herzlumunur sem dugði. En þessi lán lágu ekki á lausu eins og innfluttir bílar í verzlunum; þeim er úthlutað af nefnd. Og á annað þúsund manns spurði: Fæ ég lán eða fæ ég ekkilán? Á ég að tala við þennan nefnd- armann eða hinn? Hvað ætli þetta vafstur taki allt langan tíma? En menn voru vongóðir; lánunum átti að úthluta sam- kvæmt ákveðnum reglum og umsóknirnar uppfylltu skilyrð- in; tvívegis áður hafði ver.ð hægt að fullnægja öllum um- sóknum, og valdhafarnir höfðu hælt sjálfum sér ósköpin öll í ræðu og riti. En skömmu fyrir jól birtúst efndirnar, um það bil helmingur umsækjenda, 650 fjölskyldur. um 3.000 manns, fengu engin lán þótt umsókn- irnar unpfylltu öll skilyrði, ekki einn einastá eyri. Húsnæðís- málastjórn kvað sig skorta yfir hundrað miljónir króna til þess að geta staðið við lögákveðnar skuldbindingar sínar — svosem tíunda hlutahn af þeirri upp- hæð sem notuð hafði verið í nýia bíla í fyrra. A svörtum markaði En fólkið sem var að basla við að koma sér upp íbúð þurfti að gera fleira en að sendaum- sókn til húsnæðismálastjómar og bíða á skrifstofum hennar eftir viðtali við nefndarmenn og fá svo neitun að lokum- Þau lán sem þar eru veitt vega ekki einusinni upp þá aukningu á byggingarkostnaði sem viðreisn- in hefur skipulagt á sex árum. Langflestir þurfa að komast yfir miklu meira fjármagn. Til þess eru bankar og lánastofn- anir sem hafa sprottið upp eins og gorkúlur á haug á þessum viðreisnarárum, ein vistarver- an annarri glæsilegri til þess að sjá bágstöddum fyrir láns- fé. En peningarnir liggja ekki á lausu eins og innfluttir bílar í verzlunum, enda þótt trygg- ingar séu nægar í bak og fyrir; þeim er úthlutað af banka- stjórum. Á hverjum morgni myndast biðraðir fyrir framan peningamusterin, menn híma þar og hanga, fyrst utan dyra og síðan innan dyra og spyrja sjálfa sig: Fæ ég lán eða fæ ég ekki lán? Á ég að tala við þennan bankastjóra eða hinn (þeir verða víst allir í fram- boði í sumar)? Hvað ætli þetta vafstur taki allt langan tíma? Skyldi ég fá lánið eða skyldi ég þurfa að kaupa lánsféð af einhverjum öðrum sem hefur verið í náðinni? Þeir sem biðja banka um lánsfé til íbúðarbygginga fá flestir neitun. Þeir verða þá ýmsir að leita til hinna fram- takssömu einstaklinga sem hafa til umráða hluta af lánsfé bankanna. Sú starfsemi er iðk- uð á virðulegum lögfræðiskrif- stofum og á öðrum skrifstofum miður virðulegum, sem auglýsa iðju sína daglega í Morgunblað- inu og minna á guð annað kast- ið. Bílar og gjaldeyrir eru ekki á svörtum markaði á Islandi um þessar mundir; hins vegar láns.fé handa bágstöddu fólki, sem hyggur á þann munað að búa í húsum. Fæ ég lóð? Raunar þurfti að glíma við eina torfæru áður en kom að öllu þessu peningavafstri. Til þess að byggja hús þarf lóð, og þótt undarlegt megi virðast hjá þjóð sem hefur rýmra um sig en flestar aðrar þjóðir hnattarins, er framboð á lóð- um engan veginn frjálst í höf- uðborginni. Það er skammtað; því er úthlutað af nefnd. Og fólk sendir umsóknir, talar við nefndarmenn, hagnýtir öll ,.sambönd“ og spyr: Fæ ég lóð eða fæ ég ekki lóð? Á ég að tala við þennan úthlutunarstjór- ann eða hinn? Hvað ætli betta vafstur taki allt langan tíma? Skyldi ég fá lóðina eða skyldi ég þurfa að kaupa hana af ein- hverjum öðrum, sem hefur ver- ið í náðinni? . Og þegar úrslitin liggja fyrir kasta þúsundir manna sér yfir blöðin, hrósa sigri eða formæta, bera sig saman við aðra. Og kaupahéðnar kunna ráð til þess að koma leyfum sínum i verð, þrátt fyrir allar takmarkanir og hömlur sem úthlutunarstjór- arnir reyna að búa til; einnig þar blómgast svartur markaður þótt bílar séu frjálsir. Einkennileg velferð Það ei einkennilegt velferð- arrfki sem skammtar húsnæðið ákaflega naumt, hleður einni torfærunni ofan á aðra, lætur eina úthlutunarnefndina taka við af annarri til þess að tor- velda fólki þá lífsnauðsyn að búa í sæmilegum vistarverum — en hælir sér jafnframt af þvi að fólki sé frjálst að kaupa eins og það lystir af dönskum tertubotnum, smákökum, vínar- brauðum og rúgbrauði, norskri síld og portúgölskum sardínum. Hvers vegna er ekki frjálst framboð á húsnæði í samræmi við þarfir manna, á sama há<t og ílöngun manna í allar kex- tegundir veraldar er fullnægtai mikilli eljusemi? Hvers vegna eru ekki tiltækar lóðir handa öllum sem vilja byggja? Hvers vegna eru félagsleg lán til i't búðarhúsabygginga ekki sjálf- sagður réttur, sem menn fá H1 útauOTiíiIíi IttMHiy Bílar eru örðnir svo márgir hér að stundum er þess naumast nokkur kostur aðJ géýma gangstétt.‘‘ .Hvers vegna félagsleg lán til íbúðarhúsabygginga ekki sjálfsagður réttur? umyrðalaust ef þeir uppfylla sett skilyrði, í stað þess að þurfa að leita á náðir úthlut- unamefndar? Hvers vegna fá menn ekki fyrirhafnarlaust hóf- leg lán í bönkum gegn nauð- synlegum tryggingum, eins ng tíðkast í nágrannalöndum okk- ar, í stað þesf að þurfa að leita á náðir bankastjóra sem virðast líta á aðstöðu sína sem þrep í pólitískum metorðastiga? Hvers vegna er húsnæðið, ein- hver brýnasta lífsnauðsyn manna á köldu og harðbýlu landi, t.il sölu á svörtum markaði? Þessum spurningum ættu postular hins óhefta frelsis að svara? Eða er frelsið aðeins æskilegt ef innflytjendur geta hagnazt á því? Er það miður eftirsóknarvert ef það skerðir gróða fasteigna- og lóðaspek- úlanta og fjármálabraskara? Er þetta sjónarmið rétt? En bílarnir eru tákn frelsis- ins að sögn Vísis. Þeir eru i- mynd þess stjómarfars að ein- staklingurinn geti ráðstafað fjármunum, sér til gagns og skemmtunar, óháður boðum og bönnum og félagslegum sjónar- miðum. En er þetta sjónarmið rétt? Sagt er að Akureyringur hafi keypt eitt fyrsta sjónvarpstæk- ið sem kom til landsins og væntanlega hefur hann þaðenn standandi í stofunni sinni fyrir norðan. Hann hagnýtti sér frelsi einstaklingsins, en það kemur honum ekki að gagni fyrr en félagslegar ráðstafanir hafa ver- ið gerðar til bess að hann geti notað tækið sitt. Sama máli gegnir um bílana. Einstakling- ur hefur ekkert gagn af bif- reið nema þjóðfélagið geri hön- um kleift að nota hana með því að leggja vegi. En seinustu árin hefur komið mjög greini- lega í ljós að vegakerfi lands- manna stendur engan veginn undir hinum miklu bílakaup- um. Lélegir þjóðvegirnir þola ekki hina stórauknu umferð, viðhaldskostnaður verður svo mikill að vegagerðin fær ekki við neitt ráðið, og bílarnir end- ast verr en í nokkru öðru landi. Kostnaðurinn við Reykjanes- brautina sýnir hins vegar hversu risavaxið verkefni hér er fram- undan. Sama málj gegnir um vegakerfi sjálfrar höfuðborgar- innar; bílakosturinn er orðinn svo mikill hér að stundum er þess naumast nokkur kostur að geyma bíl við gangstétt, og menn eru stundum ólíkt fljótari fótgangandi en að silast í bif- reiðum um miðborgina. Álagið á vegina innanborgar hefur verið slikt í vetur að þeir eru margir naumast akfærir um þessar mundir. Við slíkar að- stæður fer frelsið til bílakaupa að takmarkast mjög verulega af félagslegum vanrækslum, og haldi slík þróun áfram enn um sinn fer frelsið að verða hé- góminn einber, líkt og sjón- varpstækið á Akureyri. Gervifrelsi Að sjálfsögðu bar stjómar- völdunum að gera sér grein fyrir því um leið og þau beittu sér fyrir stórauknum einkabílakosti, að jafnhliða þurfti að gera félagslegar ráð- stafanir til þess að bílarnir kæmu að gagni; ráðstafanir l'l þess að gera bílunum kleift að aka á skaplegan hátt þurftu að haldast í hendur við innflutn- inginn. Til þess þurfti ekkert flókna áætlunargerð að reikna út hvað óhjákvæmilega þyrfti að gera í vegamálum — og í samgöngumáluni í höfuðborg- inni — rniðað við tiltekna fjölg- un á bílum, og síðan bar stjórn- Framhald á 13. sí#u.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.