Þjóðviljinn - 23.04.1967, Blaðsíða 4

4 SÍÐA — ÞJÖÐVILJINN — Sunnudagur 23. apríl 1967.
NÝ ÍSLENZK KVIKMYND:
ÍSLENZKT
SKART
□ Þjóðviljinn hafði spurnir af því að nýlega
væri lokið töku kvikmyndar um íslenzka skart-
muni, og mun hún vera fyrsta kvikmyndin sem
tekin er um þetta efni. Kvikmyndatökumaður-
inn Ásgeir Long, sem stendur að gerð þessarar
myndar, brást vel við því að segja lesendum
Þjóðviljans nokkuð um mynd þessa, en Ásgeir
er þegar kunnur fyrir fyrri kvikmyndir sínar or
ljósmyndir.
— Hver eru tildrög að því,
að þú tókst þessa mynd?
— Þótt það hljómi nú
kannski undarlega, þá er það
upphaf þess að ég hef gert
þessa mynd, sem heitir íslcnzkt
skart, að ég hafði gert kvik-
mynd um einn þátt í íslenzku
atvinnulífi. Það var myndin
i Sjómannalif sem ég tók þegar
ég var vélstjóri á togara og hef
ég sýnt hana víða. Mér datt þá
í hug að gera kvikmyndir um
fleiri þætti úr atvinnulífinu,
en eins og oft vill verða þegar
unnið er að siíku af vanefnum
verður að ieita á þau svið sem
maður hefur einhver tengsl við
í gegnum kunningsskap.
Svo vildi til að einn góður
kunningi minn, Valur Fannar,
rekur gullsmíðaiverkstæði og er
einnig áhugamaður um ljós-
myndir og kvikmyndagerð.
Varð það því úr að við hófumst
handa að gera kvikmynd um
íslenzka silfur- og gullsmíði.
Þetta var fyrir u.þ.b. fimmtán
áxum, og byrjaði ég að taka
myndir á vinnustofu Vals. Svo
lá þetta alveg niðri af ýmsum
ástæðum, þar til í ársbyrjun í
fyrra að ég tók til við þetta
aftur.
Frá fyrstu tíð
I fyrstu var hugmyndin að
kvikmyndin sýndi aðeins nútíma
gullsmíði, en oft breytast allar
áætlanir þegar maður fer að
vinna að verkinu og kynnast
viðfangsefninu betur. Við sáum
fljótt að þetta efni var alltol
tákmarkað til að gera úr því
heila kvikmynd, svo að mér
datt í hug að bera þetta undir
Kristján Eldjárn þjóðminjavörð-
Hann tók okkur vel og vísaði
okkur á Þór Magnússon, forn-
leifafræðing og starfsmann við
Þjóðminjasafnið, sem er manna
fróðastur um ' íslerizka silfur-
smíði og er einmitt að vinna að
því nú að gera skrá um alla
þá menn sem stundað hafa
gull- og silfursmíði. Hefur Þór
orðið okkur mikil hjálparhella
við gerð kvikmyndarinnar.
Erindi okkar á Þjóðminja-
safnið var í rauninni það að
leita uppi verkfæri sem áður
fyrri voru notuð við gullsmíð-
ar, til að við gætum brugðið
upp mynd af gömlu gullsmíða-
verkstæði. En okkur varð
fljótt ljóst hverja námu af
fróðleik um íslenzka skart-
gripi þar var að finna. Svo
að niðurstaðan varð að lokum
sú, að við höfum gert kvik-
mynd um íslenzkt skart frá
fyrstu tíð.
Efnivið i þann hluta myndar-
innar sem fjallar um fyrri tíð
er óvíða annars staðar að
Kristófer Pétursson, á Kúludalsá, á vinnustofu sinni.
- JjJ:
Beltisendi og sproti i gömlum stíl, loftverk.
finna en i Þjóðminjasafninu,
en þó eru nokkrir hlutir, sem
sýndir eru í myndinni frá
gömlum tíma, í eink&eign.
Sáralítið er til af skartgrip-
um frá allra elztu tíð, en elzti
silfurgripurinn sem til er í
safninu og álitið er að smíðað-
ur sé hér heima er Þórshamar.
en algengt var, einkum á ofan-
verðri 10. öld, að menn bæru
þetta táknmerki Þórs bæði sem
skart- og vemdargrip. Einnig
sýni ég beinagrind sem fannst
í fornu kumli, voru skartgripir
á beinagrindinni er hún fannst,
felddálkur, sem notaður var til
að halda saman yztu skikkju,
og þriggja blaða brjóstnæla.
Eru þetta elztu minjar um ís-
lenzka skartgripi.
Annars yrði of langt mál að
fara að lýsa þeim gömlu skart-
gripum sem sýndir eru í mynd-
ini, enda er sjón sögu rikari
þegar farið verður að sýna
myndina.
Kvenbúningurinn
í mynd sem á að sýna ís-
lenzkt skart hlýtur íslenzki
kvenbúningurinn og allt' það
skart sem honurri fylgir að
skipa veigamikinn sess.' En ó-
væntan vanda bair að höndum
þegar kom að þeim þætti
myndarinnar að sýna konur í
hinum fomu íslenzku kvenbún-
ingum sem til erú á safninu,
því að konur á þéini tíma hafa
verið svo smávaxnar, að jafn-
vel stúlkur sem nú kaliast nett-
vaxnar komast með engu móti
í þá. Þjóðdansafélágið hljóp
þá undir bagga og lánaði okk-
ur búninga sem það hefur látið
gera eftir fomri fyrirmynd.
Að sjálfsögðu er sýnd hin
nýrri gerð af kvenbúningum,
en sem kunnugt er vár þessi
íslenzki þjóðbúningur . sVo til
óbreyttur öldum saman þar til
svo var komið um miðja 19.
öld að svo virtist sem hann
ætlaði að hverfa með öllu-
Konum þótti hann alltof viða-
mikill til að klæðast í, þótt
hann væri einungis viðhafnar-
búningur. Þá var það fyrir til-
stuðlan Sigurðar málara að
búningnum var breytt og hefur
áreiðanlega orðið til þess að
hinn tígulegi íslenzki kvenbún-
ingur helzt enn við lýði, þótt
margir sakni hins gamla. Og
til skamms tíma hefur silfur-
skart á þennan búning verið
eitt meginviðfangsefni íslenzkra
gullsmiða.
Af gamla
skólanum
Þá var komið að þeim þætti
myndarinnar að sýna gull-
smíðaverkstæði með gamla
sniðinu. Ætluðum við að fá lán-
aða muni úr verkstæði Jóns
Sigmundsson sem geymt er í
kössum á Iðnminjasafni Reykja-
víkur. Var ætlunin að stilla
þessu upp og dubba einhvern
upp í að leika gamlan gull-
smið. Þór Magnússon safnvörð-
ur benti okkur þá að að þetta
væri óþarfa umstang, þvi að
hann vissi af gömlum manni
sem enn stundaði gullsmíðar að
vísu með nútímaverkfærum, en
geymir enn öll sín gömlu á-
höld í verkstæði sínu sem er
dæmigerð aldamótasilfursmiðja
og hefur hann smíðað mörg
verkfæranna sjálfur.
Maður þessi er Kristófer
Pétursson á Kúludalsá undir
Akrafjalli. Kristófer er ættað-
ur frá þeirri frægu Stóru-Borg
í Víðidal, fæddur 1887 og er
elzti starfandi gullsmiður á
landinu. Hann hlaut ekki aðra
kennslu um gullsmíðar en 3ja
mánaða tilsögn hjá Jóni Leví
gullsmið í Reykjavík árið 1907.
Kristófer bjó lengst af á búi
sínu á Stóru-Borg en alla tíð
mun hugur hans hafa hneigzt
meir að gullsmíðinni en bú-
skapnum. En það mun svo með
Ásgeir Long að vinna að klippingu á kvikmynd-
Kristófer sem marga aðna lista-
menn hér áður fyrr, að þeir
hafa orðið að stelast til þess
frá búskapnum að sinna köllun
sinni. Sagði Kristófer mér að
hann hefði aldrei þekkt í sund-
ur rollurnar alla sína búskap-
artíð, en nú í ellinni getur
hann loks farið að helga sig
áhugamáli sínu. Er ég mjög á-
nægður með að hafa fengið
tækifæri til að festa á filmu
þennan síðasta gullsmið okkar
af gamla skólanum.
Nýi tíminn
Þegar ég taldi nú töku mynd-
arinnar að mestu lokið snéri
ég mér til Björns Th. Bjöms-
sonar listfræðings og bað hann
semja texta við myndina. Þeg-
ar Björn hafði kynnt sér það
sem ég hafði tekið, benti hann
mér á margt sem hann taldi
vanta í myndina, ög kom méð
góðar tillögur um aðra niður-
röðun á efninu en ég hafði
hugsað mér. Björn er sem
kunnugt er mjög fróður um allt
er lýtur að efni þessarar mynd-
ar og hafa leiðbeiningar hans
orðið mér til mikils gagns, auk
þess sem það gefur myndinni
að sjálfsögðu mikið gildi að
hann semur texta við hana.
hans þekkt á heimssýningunni
í New York 1937, og höfðu
menn þar raunar svo mikla á-
gimd á þessum forkunnarfagra
íslenzka smíðisgrip að honum
var stolið þar á sýningunni,
svo að Leifur varð að smíða
hamn aftur, enda var það hæg-
ara í þann tíð, þegar gullsmiðir
smíðuðu eftir teikningu.
Aðrir gullsmiðir sem sýndir
eru við vinnu sína eru Ásdís
Sveinsdóttir Thoroddsen nem-
andi Leifs, en hún er eina ís-
lenzka konan sem lært hefur
gullsmíði, og Jóhannes Jóhann-
esson, sem þykir einna frum-
legastur íslenzkra gullsmiða í
dag.
Að lokum sagði Ásgeir Long
að tvennt hefði verið erfiðast
við gerð þessarar myndar. I
fyrsta lagi er erfitt að forðast
endurskin þegar teknar em
myndir af silfrl og gulli, og í
öðm lagi kemur uþp sama
vandamálið og venjulega, þ.e.
að velja og hafna og vafalaust
hafa einhverjir merkisgripir
orðið útundan í þessari mynd.
Annars er myndinni alls ekki
ætlað það hlutverk að vera
tæmandi heimild um íslenzka
skartgripi frá upphafi sögu
okkar, heldur bregða upp sýn-
ishomi af vinnubrögðum ís-
Fyrir kvikmyndatökuna. Valur Fannar hagræðir ílcttunum á
Rósu Arthúrsdóttur, sem klædd er íslenzka kvenbúningnum.
Bætti ég m.a. inn í myndina
fleiri þáttum um nýtízku gull-
smíði og upphaf hennar hér á
landi. En segja má að gullsmíði
færist hér ekki í nýtízku horf
fyrr en Baldvin Björnsson (fað-
ir Bjöms Th.) kom hingað heim
frá námi í Þýzkalandi en hann
var fyrsti íslenzki gullsmiður-
inn sem lærði iðn sína erlend-
is og flutti nýja tím; nn í þess-
ari listgrein til Islands.
Einn lærisveinn Baldvins er
Leifur Kaldal, sem líklega hef-
ur orðið þekktastur íslenzkra
gullsmiða, t.d. varð sveinssmíð
lenzkra gullsmiða og af is-
lenzku skarti fyrr og nú.
★
Þessi fyrsta íslenzka kvik-
mynd um íslenzkt skart er að
sjálfsögðu tekin í litum og
verður sýningartími um 30
mínútur. Björn Th. Björnsson
semur texta við myndina eins
og áður segir og flytur hann
með myndinni. Einnig mun
Þorkell Sigurbjömsson tónskáld
semja sérstaka tónlist með
myndinni. Má því sjá að til
Framhald á 10 síðu.