Þjóðviljinn - 29.08.1967, Blaðsíða 5

Þjóðviljinn - 29.08.1967, Blaðsíða 5
Þriðjudagur 29. ágúst 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA 5 « Ég er fæddur að Vilborgar- stöðum í Vestmannaeyjum og hétu foreldrar mínir Pálín Eioarsdóttir og Ingimundur Árnason. Móðir mín var ættuð úr Holtunum undir Eyjafjöll- um. Hún var ætíð ströng um nafn sitt. Það vildu margir nefna hana Pálínu. Pálín heiti ég og er Einarsdóttir, sagði hún. Faðir minn var skráður Ámason. Ingimundur heiti ég og er Árnason, sagði hann. Slíkt var skráð í kirkjubækur og aldrei heyrði ég annað í föðurgarði. Við heyrum ekki annað í minni fjölskyldu. En til eru menn, er unna þjóðlegum fróðleik og dunda við að rekja ættir manna og óskeikul nákvæmni þeirra angrar marga. Þessir fræðimenn lúra held- ur ekki á upplýsingum sínum og eru eiginlega friðlausir, ef þeir þykjast uppgötva ein- hverja skekkju. Það er lítið sem kattartung- an finnur ekki. Einn þeirra rakst á gulnað blað í skjala- safni Vestmannaeyja og þá varð fjandinn laus. Einstaka sinnum hef ég hitt þennan fræðimann. Hann tek- ur upp silfurdósir sínar og ber þær ótt og títt og einhver sjálfsánægjuglampi skín út úr þeim. Von Kohlen er föðurafi þinn, segir hann. Hver andskotinn er ný það, segi ég. Hann var af þýzkum aðalsættum, segir hann. Þessu ljúgið þér, segi ég. Þá býður hann mér alltaf í nefið. Hann er víst búinn að skrifa heila bók út á þessar rann- sóknir. Minna mátti nú ekki gagn gera til þess að ræna mig föðurafa mínum. ★ Þessi von Kohlen var sýslu- maður í Vestmannaeyjum um árabil upp úr miðri síðustu öld. Var settur í þetta embætti af Dönum og kom beint frá Kaupmannahöfn, en ekki vildi konan fylgja á eftir honum. Von Kohlen hélt þrjár ráðs- konur á embættisferli sínum og telur tilnefndur íræðimaður föður minn vera ávöxt sýslu- mannsins og síðustu ráðskon- unnar í röðinni, en hún hét Vilborg Steinmóðsdóttir. Það telur hann fullsannað. Það tel ég hinsvegar ekki. Amma mín var syndlaus kona. Hvað gerir fraéðimaðurinn þá? Hann leggur á sig ferð til Kaupmannahafnar og grefur upp skrifstofustjóra í danska hermálaráðuneýtinu og skoðar hann í krók og kring. Hann heitir von Kohlen og er víst höfuð ættarinnar í Danmörku. Einnig skoðaði hann fleiri ná- in skyldmenni i fjölskyldunni þama úti. Hann þekkti skrif- stofustjórann strax af mér. Er nú hægt að haga sér svona, þó að maður unni svo- kölluðum þjóðlegum fróðleik? Ég tel ekkert fullsannað ennþá. Ekki er fræðimanninum þetta nóg. Hann telur, að sýslumað- ur hafj átt börn með báðum hinum ráðskonunum, — hins- vegar stendur í honum að sanna það. En íslenzkir ætt- fræðingar eru þrjózkir. Hann verður búinn að sanna það áð- ur en yfir lýkur. Hann fær styrk úr Vísindasjóði til þess. Þessi von Kohlen var allt- af kallaður kapteinn Kohl i Eyjum. Hann stofnsetti Her- fylkinguna í Evjum á áratugn- um 1850 til 1860. Hún samanstóð af tveim herdeildum með fullorðnum mönnum og einni unglinga- deild. Tyrkjahræðsla var mik- il í Eyjum þá eins og raunar alla öldina og kröf.tugasta blótsyrði í Eyjum á unglings- árum mínum var: Hvorskonar bölvaður Tvrki ert bú. Það var hámarkið í ósvifninni og þoldi enginn þessa samlikingu í Eyjujn um mína daga. Ég man eftir gömlum mönn- um í Eyjum á unglingsárum mínum eins og Hannesi lóðs, Viðtal við ENOK INGIMUNDARSON sextugan í dag Ólafi Magnússyni í Nýjabæ og Sigurði Vigfússyni. Þessir menn höfðu sérstakt göngulag og báru sig menni- legar til en aðrir Eyjamenn enda voru þessir menn háðir stöðugu íþróttauppeldi í hern- um og kapteinn Kohl hafði æft herlið í Slésvík á sínurn tíma og kunni vel til verka að þjálfa upp herlið. Hundrað menn gengu .1 liðið við stofnun. Fræðimaðurinn tclur að þeir sem voru skrifaðir fyrir börn- um sýslumanns á embættis- ferli hans í Eyjum hafi íengið inngöngu í Herfylkinguna og náð þar nokkurri upphcfð. Kapteinn Kohl dó í Eyjum bg er grafinn þar. Hafði þá nýlega verið skipaður íógeti í héraði heima í Danmörku. For- feður hans áttu eignir í Prúss- landi og áttu þar lönd. Þau til- heyra nú Tékkóslóvakiu. Þá áttu vón Kohlenar líka eign- ir í Svíþjóð og grein af ætt- inni varð embættismenn í Danaveldi og er svo enn. ★ Þegar móðir mín gekk með mig kom Ásgeir Ólafsson, skipasmiður einu sinni i heim- sókn að Vilborgarstöðum. Það var föðurafi Ása í Bæ. Enginn fræðimaður hefur reynt að taka íöðurafann frá Ása í Bæ. Ásgeir var heldur daufur í dálkinn og hafði ]iá nýlega misst forláta íleytu. Hafði hún slitnað upp af ból- færum sínum í hvassviðri og sokkið. Þegar Ásgeir Ólafsson hafði þegið góðgerðir á Vilborgar- stöðum og gekk til dyra, kvaddi hann móður mína svofelldlega: Pálín mín. Þú lætur nú barnið heita eftir Enök mínum og var klckkvi í röddinni. Þannig hlaut ég nafn mitt. Fleyta fram af fleytu hefur heitið þessu nafni í Vest- mannaeyjum allt frá áraskip- um til mótorbáta og aldrei hef- ur mannslíf tapazt á þessum bátum. Ekki vissi ég, hvað Ásgeir Ólaísson smíðaði marga En- oká um sína daga. Biblíufróð- ur maður tjáði mér einu sinni, að þctta væri biblíunafn og hefði sá vcrið upphafsmaður píramídanna. En þctta hefur verið eitt traustasta bátsnafnið í Eyjum. Þegar ég var íjögurra ára gaf skipasmiðurinn mér nafn- festi. Það var þriggja manna far. Þá fór ég þegar að damla undir forsjá. Þegar ég var sjö ára hóf ég róðra á fjeytunni og réri lengi með Ingvari júnkara og reynd- ist fiskinn. Síðan hef ég tíðum verið á sjónum þangað til ég fór í land árið 1952. Ég var lengi á togurum, — kyndari og háseti til skiptis. Þá var ég um skeið á varðskipunum og hjá Ríkisskip og fór þaðan aftur á togara. • ★ Ég var sextán ára, þegar ég fór frá Eyjum og hélt þá suð- ur til Reykjavikur og tókst að fá pláss á Snorra goða sem há- seti. Þá voru engin vökulög kom- in á togarana. Varð þetta erf- ið prófraun fyrir sextán ára grey og ekki náði maður máli beljakanna á þeim árum. Ég réði mig sem þrælvanur á dekk. Sumir stóðu á fjórða sólar- hring á dekki og íéllu menn þá niður í miðri aðgerð mcð hár- beitta hnífana í höndunum og stungust sumir á hol. Þarna féllu menn í djúpt meðvitund- arleysi og voru skrokkarnir hirtir upp af dekkinu áður en þeim skolaði úlbyrðis og þeim draslað niður í lúkar. Það þótti skipstjórum um borð. Þeim var öllum úthlutað plássum um borð, hver á sínum stað og festust síðan þessar stöður við skipstjórana og þótti þeim mik- il svívirðing gerð með slíkum nafngiftum. Þannig var einn skipstjórinn hjá Kárafélaginu aldrei kallaður annað en Jón Björn, kyndari. Þá var sú tíð að kalla hlutina^réttum nöfn- um og stéttaskipting var mik- il. Margir togaraskipstjóranna voru miklar persónur og var borin djúp virðing fyrir þess- um mönnum. Ég hef nýlega igrundað þessa hluti. Þeir voru skapharðir og sendu ekki frá sér neitt Ijóðrænt þrugl úr brúnni á þeim árum og þetta skildist sæmilega. Þeir uxu af verkum sínum og náðu mikilli stærð sem * persónur. Svona stærðir eru ekki lengur til á neinu þjóðfélagssviði hér í dag. Þetta cr horfnar stæi ðir úr vitund manna. Það er lítið um höfðingja á ísíandi í dag. Togarar mokfiskuðu á þess- um árum og lentu í hverri bankahrotunni á fætur ann- arri. Þá var veitt í saltíisk og hann seldur á Spán og Italíu með dágóðum hagnaði. Kveldúlfstogari á fjórða tug aldarinnar á siglingu. góður túr, þar sem ekki urðu nema tvö til þrjú vinnuslys um borð. Ég tók þátt í vökulagastrækn- um á árunum 1925 til ’26 og eítir hart og langt verkfall máttu menn ekki standa leng- ur en sextán tíma á dekki. Átta tímana íengu menn svo til þess að þrífa sig, nærast og sofa allt í senn. Skipstjórar reyndu verkfallsbrot með þvi að manna togara með eintómum Á haustin sigldu togararnir fjóra til sex túra til Grimsby eða Hull og beztu túrarnir voru rauðspretta og lúða. Það var tíguleg sjón að sjá togaraskipst.ióra fara á búllu í þá daga og gefa „on house“ eins og það var kallað þar. Þarna stóðu jieir miklir á velli við barborðið og gáfu dýrt viskí yfir alla linuna. Ríkti þá ætíð virðuleg þögn á slíkum stundum og innfædd- ir tóku ofan pottlokið eins og á helgistund. Sumar búllum- ar hétu lika i höfuðið á þeim eins og Kolbeinsstaðir eftir Kolbeini á Menjunni. Það var kallað að fara á Kolla. Kol- beinn skipstjóri fórst í ís- klemmu á Halanum. Á þeim tímum var ekki radar í skip- unum og togarar lokuðust stundum inni í is og bókstaf- lega liðuðust í sundur af þrýst- ingi ísspanganna og týndust þar með manni og mús. Það var kallað að lenda í ísklemmu. Stundum sluppu tog- arar úr ísklemmum og oft var teflt á tæpasta vað í þeim efn- um. Sumir kaupmenn í Grimsby og Hull helguðu sig alveg ís- lendingum og töluðu reiprenn- andi íslenzku. Ég man eftir Gyðingi, er nefndist Wendel- sohn og stóð ætíð á hafnar- bakkanum til þénustu. Peningar voru naumt skammt- aðir í þá daga og lánaði Wend- elsohn oft pund í þá daga. Aldrei sagðist hann hafa tap- að á þeim viðskiptum og feng- ið sitt aftur. Hann kom á Al- þingishátíðina árið 1980 og sagðist þurfa þrjá mónuði til þess að anna öllum boðum til vina hér á landi. ★ Skipstjóri minn á Snorra goða hét Sigurður Guöbrands- son. Hann var mikill stórhöfð- ingi og bölvaði öllu í sand r>g ösku allan sólarhringinn mcð- an blundur seig ekki á brá. Hann var mikill ókafamaður og hörkutól og sást stundum ekki fyrir, en okkur þótti allt- af vænt um karlinn, — hann var heiðarlegur þrátt fyrir of- stopann og drengur góður. Við þekktum rokurnar hjá karlinum út og inn, er eitthvað fór úrskeiðis á dekki. Hver skipstjóri hafði sinn rokustíl. Þctta upphófst þannig, að klossarnir tóku að plampa ótt og títt í brúarvængnum og hviða af höggum barst niður á dekkið. Lengi vel kom ekkert annað. Karlinn mátti þá ekki mæla fyrir ofstopa. Síðan heyrðist strigabassinn djúpur og rámur og óvarpsorðin til sinnar kæru skipshafnar voru alltaf eins. Þið eruð ekki þorsksvirði, hel- vítin ykkar, — svo kom þetta samtvinnað í bunu á sinn kristilega hátt. Einu sinni vorum við að toga á einum bankanum fyrir vest- an og trollið flaut upp að sið- unni kjaftfullt að venju. Sterturinn var eitthvað í ó- lagi og stóð á hífingu á troll- ’ inu upp úr sjónum. Þá vissum við ekki fyrr en karlinn var kominn útbyrðis og stiklaði þorakvöðuna upp í klof eins og blátt strik sjö til átta metra út í sjó, til þess að kippa þessu í liðinn. Svona var ákafinn mikill, og ekki sást hann fyrir með sjálfan sig ó köfium. 1 annað skipti slitnaði rób- inn og stökk karlinn á endann og við sáum á eftir honum í hafið, — okkur tókst að ná festu á annarri löppinni áður en hann hvarf í djúpið ogdróg- um þannig karlinn öfugan um borð aftur. Þegar hann var dreginn upp úr sjóskörpunni hélt hann í endann eftir sem áður. Það átti ekki að sleppa róbnum fyrr en f fulla hnef- ana. Hann var harður í hom að taka hann Sigurður Guð- brandsson á þeim árum. Hánn réði sig á togara f Boston eins og margur úrvals- sjómaðurinn hér áður fyrr. Þeir fengu hærra kaup og voru yfirboðnir. Hann drukknaði skömmu eft- ir hann kom vestur. Lengst af minni sjómennsku var ég kyndari á togurum og var oft vt>lgt við fírinn. Þetta var ein stroka alla vaktina. Við gengum á sex tíma vakt- ir og mokuðum þetta tíu til tólf tonn á sólarhring. Ekki þekklust lemparar þá. Hitinn var ofboðslegur þarna niðri, — til dæmis var ekki hægt að snerta firplássveggina fyrir hitá og beltissylgjur eða tölur urðu svo brennandi heitar, að þær máttu ekki snerta hörundið og urðum við ævinlega að gæta þess vandlega- Þetta var einn linnulaus mokstur alla sex tímana. Okk- ur var líka gert að hreinsa frá okkur og fór alltaf einn klukku- tími af frívaktinni til þeirra hluta- Það gafst ekki tími til þess á hinni leiðinlegu vakt fyr- ir hinum linnulausa mokstri. Ég hitti stundum þessa fé- laga mína á götu frá fyrri árum, — er stóðu vaktir á móti mér — og við erum orðnir skakkir og snúnir. Ég var kyndari á Esju gömlu og hafði þá ráðið mig til Rík- isskip um skeið. Þar voru þrfr kyndarar á fjögurra tíma vökt- um og fengum við átta tíma hvíld. Þegar Esja gamla var seld úr landi hérna um árið, — var það ekki til Chile? — þá þurfti tólf kyndara á skipið og hrökk lúkarsplássið ekki fyrir kynd- arana þama vestur frá. Eftir að ég var orðinn bolsé- viki hérna á árunum kom pnest- ur einu sinni f heimsókn til mín. Ertu ekki hræddur við helvíti? sagði hann og spenn'ci greipar og hvítmataði augun til guðs. Nei, — það er ég ekki, sagði ég. Ég skil ekki, að það sé heitara á fírnum þama niðri, heldur en um borð í togurun- um og á Esju gömlu. Hann fór með það. ★ Ég var einn af stofnendum Kommúnistaflokksins héma um árið. Sótti oft fundi í Bröttu- götu og í Fjalakettinum. Þá voru stúlkurnar með passíuhár og alpahúfu og díxi var leikinn á haustnóttum. Ég var kallaður póstmeistar- inn í hreyfingunni- Á þeim ámm var ég kyndari á Esju og við sleiktum hverja krummaskuð á landinu. Ég þótti sjálfskipaður f útbreiðslu- starfsemina út um allt land og þannig fékk ég nafngiftinapóst- meistarinn. Einu sinni fór ég með sjotíu kfló af blaðapósti með mér í eina hringferðina, Það held ég hafi verið metið. Um skeið átt- um við trúnaðarmenn á hverj- um stað á landinu til þess að meðtaka ritllnga eða blöð gefin út á vegum Kommúnistaflokks- ins. Samkepphin var oft hörð við hinn póstmeistarann. Hvað átt- um við að gera? Atvinnuleysi var mikið á þessum árum og fé af skornum skammti. Nú voru stundum haldin íjórðungsþing á vegum flokks- ins út um land og margur fann sig knúðan í hjartanu til þess að útdeila boðskapnum meðal alþýðunnar á þessum árum. ,Menn fengu allt í einu hug- ljómun eins og þeir stóðu til þess að fara á svona þing, en startkapítalið var ekkert þá stundina. Þannig hélt ég stundum laumufarþega um borð f Esju gömlu. Einu sinni var haldið fjórðungsmót á Austurlandi og hélt ég þá sem laumufarþega vestur fyrir Stefán Bjámason, bróður Brynjólfs Bjamasonar og Helga nokkum Guðláugsson — á sfðustu stundu bættust í hópinn Jón Rafnsson og Andrés Straumland að venju- Það var þröngt frammf, en allt blessaðist þetta til Akur- eyrar. Þar fóm þeir frá borði Stefán, Jón og Andrés. en Helgi Guðlaugsson hélt áfram með mér og ætlaði að stíga á land á Norðfirði- Við vorum á stími úti fýrír Norðausturlandi, þegar stýri- maður rakst frammi og heimt- aði miða af Helga Guðlaugs- syni. Hvað átti til bragðs að taka? Ekki ferðu nú að heimta farmiða af þessum skólapilti, sagði ég við stýrimann. Hann er nú að fara til Norðfjarðar til þess að fylgja gamalli ömmu sinni til grafar. Stýri- maður viknaði við og Helgi silapp á þessum brjótgæðum. Á þessum árum var mikið í tízku að nota ömmurnar. Þá vora varðskip stundum kölluð ömm- ur. Einn daginn fékk ég upp- sagnarbréf. Minnar þiónustu Framhald á 7. síðu. 1 L 1

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.