Þjóðviljinn - 27.09.1967, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 27. september 1967 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA 5
JÓN BJARNASON
Minníngarorð
Þeir hníga nú hver á fætur
öðrum menn þeirrar kynslódar,
er um aldamótin faaddust, og
með baráttu sinni í orði og
verki hófu álþyðu manna upp
til reisnar og dáða og breyttu
Islandi úr fátækri nýlendu í
velmegandi lýðveldi, þar sem
öllum gæti liðið vel, ef stjómað
væri af viti og réttlæti.
Jón Bjarnason hóf ungur að
árum baráttu sína fyrir sósíal-
ismanum og hélt henni áfram
alla ævi. Vegir okkar lágu
fyrst saman í leshringum, er
ég stjórnaði í Hafnarfirði í
upphafi heimskrepDunnar, og
haldnir voru á heimili hans, en
þar var lengst af miðdepilll þess
fámenna en skelegga hóps í
Hafnarfirði, sem Kommúnista-
flokkur Islands átti þá á að
skipa. Síðan hófst samstarfið
við Þjóðviljann, — altur sá
blaðamennskuferill Jóns, sem
gert hefur hann landskunnan
mann.
I Jóni fór saman blaðamað-
ur og rithöfundur. Þessvegna
voru viðtöl hans og frásagnir
af ævi fólks hið snjallasta í
starfi hans. Hann reit einnig
smásögur og trúað gæti ég að
ýmsar þeirra væru óbirtar, en
saga hans „Múrinn“, er birtist
á „Rétti“ 1939 sýnir hverjir
hans hæfileikar voru á því
sviði. Hann hafði eigi aðeins
penna hins góða blaðarpanns,
heldur og hita bardagamanns-
ins. I því sem hann skrifaði
brann hjartans glóð, þegar hann
tjáði sinn innri mann.
Sósíailistaflokkurinn þakkar
hcmum ævilanga tryggð oggóða
baráttu fyrir málstað verkalýðs
og sósíalisma. Við sem börð-
umst við hlið hans munum æ-
tíð minnast hans sem hins
trausta félaga og vígreifa bar-
áttumanns. Hans ágætu konu,
frú Jóhönnu Bjamadóttur, og
nánustu aðstandendum öðrum
vottum við samúð við þetta
skyndilega og hörmulega frá-
fall hans. 1 sögu Þjóðviljans
og Sósíalistaflokksins mun
minning hans lifa; minningin
um blaðamanninn og baráttu-
manninn Jón Bjamason.
Einar Olgcirsson.
Meðan ég kallaðist blaða-
maður við Þjóðviljann fyrir eitt-
hvað þrjátíu árum, kom það
stundum fyrir, að blaðinu bár-
ust smásögur og aðrar smá-
skissur undir dulnefni. Skám
þær sig úr venjulegu lesmáli
blaðanna eins og það var í
þann tíð, meðah blöðin voru
enn lítil, látlaus og lagleg frá-
sögn, þótt efni væri oftast
hversdagslegt. Ekki vissi ég þá,
hver það var, sem duldist und-
ir nafni J. B. Hreggviðs. Þess
var þó skammt að bíða, að inn
í skrifstofukompuna kom snöf-
urlegur, ungur maður, hár og
grannur, dökkbrýndur með
svarta skör. Einar Olgeirsson
var inni hjá mér og kvað hér
kominn J. B. Hreggviðs. Þetta
var fyrsta mót okkar Jóns
Bjarnasonar. Fám órum seinna
unnum við Saman nokkra mán-
uði við ritstjórn Nýs dagblaðs,
sem gefið var út um hríð eft-
ir að brezka herstjórnin bann-
aði útkomu Þjóðviljans vorið
1941. Sú samvinna varð þó
skömm, en síðan höfum við
jafnan vitað hvor til annarsog
átt margt saman að sælda í
'byggð og á fjöllum, þar sem
við óðum saman straum og
streng eins og þar segir. Þeirri
samfylgd er nú lokið. Jón
Bjamason andaðist í Eanda-
kotsspítala þriöjudagsmorgun-
inn 19. sept.
•
Jón var fæddur á Laugum í
Hvammssveit 5. marz 1909, og
voru foreldrar hans Kristín Pá-
lína Kristjánsdóttir frá Eið-
húsum í Miklaholtshreppi
(d. 1929) og Bjami Jónsson, frá
Ásgarði, síðar bóndi á Laugum
(d. 1924). Eftir lót föður síns
stóð Jón fyrir búi móðursinn-
ar meðan hún lifði, en var
jafnframt einn vetur í .Flens-
borgarskólla, 1926—1927. Þegar
móðir hans lézt, fluttist Jón
til Hafnarfjarðar, þar semhann
ótti heima fram yfir 1940.
Kennaraprófi lauk liann við
Kennaraskólann vorið 1931, og
næstu árin var hann við
kennslu riokkra vetur, en vann
annars hvað sem fyrir kom.
Kenndi hann við Iþróttaskól-
ann í Ilaukadal, í Þingvalla-
sveit, austur á Jökuldal og í
Suðursveit. Hefur mér verið
sagt að Jón hafi verið laginn
kennari og vinsæll af nemend-
um sínum. Jón réðst að Nýju
dagblaöi 1941, en fór síðan að
Þjóðviljanum, þegar útgófa
blaðsins var leyfð aftur 1942.
Þar vann hann lengst af síðan
eða til ársins 1966, síðast við
ritstjórn Sunnudags (fylgirits
Þjóðviljans) og stýrði hann því
blaði mcöan það kom út. Jón
var fréttaritstjóri Þjóðviljans í
18 ár, frá 1946—1964, og sat
lengi i stjóm Blaðamannafélags
íslands. Formaður þess var
hann árin 1951 og 1957, en rit-
ari 1946—1950, 1953 og 1955—
■ 1956. Kona hans var Jóhanna
Bjamadóttir, Jenssonar frá Ás-
garði í Hvammssveit, mæt á-
gætiskona. Þeim varð ekki
bama auðið, en Jóhanna átti
börn af fyrra hjónábandi.
Reyndist Jón stjúpbörnum sín-
um mikill og traustur vinurog
ekki síður börnum þeirra, þeg-
ar þau bættust í hópinn.
•
„Mjög erum tregt tungu að
hræra“, kvað Egill Skallagríms-
son endur fyrir löngu, þegar
válegir atburðir bárust honum
að höndum. Mér fer á svipaða
leið við líkbörur Jóns vinar
míns Bjamasonar. Kynni okk-
ar vom orðin löng og náin bg
öll á þann veg, sem beztmátti
verða. Hefur mér þó aldrei
skillizt til hlítar, hvað olli, svo
örðugt er að rýna í eigin hug
hvað þá annarra. En hitt veit
ég, að ef Jón vissi nú til sín,
mundi hann kunna mér jafn
litla þökk fyrir harmatölur
sem oflof ogskal hvorugs freist-
að.
Jón var einfari alla ævi og
um margt írábrugðinn fjöldan-
um, maður, sem fór sínar eig-
in götur, stundum allfjarri
alfaravegi. Hann var greindur
í bczta lagi og fróður vel um
íslenzk efni og alþjóðastjóm-
mál, en dulur og hlédrægur og
hélt sér lítt til frama. Hann
átti það til að vera hrjúfur og
óþýður á manninn, cf hann
mætti steigurlæti, eða honum
þóttu viðmælendur sínir gerast
um of litlir fyrir sér. Tilsvörin
gátu þá orðið nöpur. En bak
við skelina sló óvenju hlýtt
hjarta, sení með barnslcgri
gleði fagnaði einmana bk>mi í
auðninni eða litlum fufflsunga,
cr vappaöi ófleygur við fætur
haris. Einu sinni uppi á fjöllum
kom skemmd kjötdós upp úr
farangri oklcar. Hrafnsungar
höfðu verið á stjói í grennd-
inni í œtisleit, og J<>n vildi ekki,
að þeir næðu í kjötið, ef það
kynni að vera mengað. Ég
lagði til að grafa það, cn Jón
taldi það ekki einhiítt, tófan
gæti náð því upp næsta vetur.
Slík var umhyggja hans fyrir
öllu, sem fagnar lífi.
Ég hef átt marga góða stund
á hcimili Jóns Bjarnasonar og
konu hans, en þó oru minning-
arnar frá fcrðum okkar ogdvöl
á öræfum, sem fyrst koma í
hugann. Mild og kyrrlát kvöld
í auðnarþögn, langt frá skarkala
og háreisti mannlifsins, með sól-
móðu yfir söndum og hraunum
og bjarma aftanskins um jökla.
Þá gátum við orðið sem börn
á ný, setið á steini og horft
undrandi á tilveruna. „Öræfa-
þögnin mcð hinn trcgamjúka
undirleik ánna er þreyttum
manni eins og að leggjast í
yljaöa laug“, sagði ‘ Jón cin-
hverju sinni. En skjótt getur
sól brugðið sumri þar efra.
Regnþung ský hranna loftiðog
fyrr en varir stcypast þau und-
ur af vatni niður á jörðina, að
litlu tjaldi er n<>g boðið. Þá
er vænlegast að bíða uppstytt-
unnar og taka öllu með æðru-
lausri ró. Þegár líður að hausti,
getur hríðin skollið á fyrir-
varallaust, þá er aðfarasælast að
hafa á sama hátt, byrgja svefn-
pokann í trausti þess að upp
stytti um síðir. Það var fögn-
uður Jóns yfir fyrirbærum nótt-
úrunnar og óbugandi ró hans,
ef í harðbakkan sló, scm gerði
hann að ánægjulegum og t.raust-
um ferðafélaga.
Þótt rót vináttu okfcar Jóns
Bjamasonar sé mér ekfci svo
ljós sem skyldi, hygg ég að
Jón hafi hitt naglann á höfuðið
í greinarkorni, scm hann rit-
aði um eina af ferðum okkar:
„Einhver kunningi okfcar
spurði vfst einu sinni, hvernig
við gætum þolað hvor annan
langtímum saman á fjöllum
uppi. Því veldur í stuttu máli
sagt afskiptaleysið. Hvor um
sig má gera það sem honum
sýnist. Hvor um sig má hugsa
eða þegja allan guðslangan dag-
inn ef hann aðeins vill. Hinn
þegir líka og hugsar sitt. Sam-
ræður hefjast aftur formála-
laust og jafn eðliflega og þeim
hefði aldrei verið slitið. Annnr
má að morgni fara í vestur, en
hinn í austur. Það er hitzt í
kofa eða tjaldi að kvöldi. Báð-
ir hafa jafnan rétt. Hvor um
sig tekur fullt tillit til hins
sem sjálfs sín og gerir honum
það, sem hann vildi láta sér
gera“. Þrátt fyrir margi-a ára
kynni, minnist ég þcss varla,
að bein einkamál bæru nokkru
sinni á góma okkar á milli.
Hitt er svo annað, að á langri
samfylgd urðum við mar-ri vís-
ari um hagi hvors annars og
áhugamáll. Yfir öllum öræfa-
ferðum okkar er blik Ijúfra
endurminninga horfinna ára og
genginria daga, minningar, sem
fylgja mér á leiðarenda. Því
er mér og verður ævinlegaljúft
að minnast Jóns Bjarnasonar
scm eins þeirra drengja, er
mætastir hafa orðið á vegi mín-
um. Bar margt til: traust skap-
gcrð, góðvild og ósvikinn mann-
dómur.
Þungur hannur er kveðinn
að Jóhönnu vinkonu minni og
öðrum aöstandcndum og sfcal
þessum fátæklegu minningar-
orðum lokið með samúðar-
kveðju til þeirra ollra.
Haraldur Sigurðsson.
Öflun og stjórn innlendra
frétta varð aðalstarf Jóns
Bjarnasonar við Nýtt dagblað
og Þjóðviljann auk allra al-
mennra blaðamannsstarfa og
ritstjómar; í fámennri dag-
blaösritstjórn verða menn að
grípa í íilest ef þarf. Fréttastjóri
Þjóðviljans var liann hátt f
tvo áratugi. Það er örðugt starf
og annasamt ekki sízt við blað
sem alltaf er fjár vant. Al-
mcnn fréttaöflun innanlands
er enn svo óskynsamleg aðeng-
in sameiginlcg innlend frétta-
stofa safnar helzta innlenda
fréttaefninu og miðlar því til
útvarps og blaða, heldur verður
hvert blað að annast það, og
útvarpið. Til að rækja það
starf þyrftu blöðin að hafa
miklu fleiri starfsmenn og
rýmri fjárhag.
Fréttastjóri Þjóðviiljans átti
oft örðugt um vik þau árin
sem Jón Bjarnason gegndi því
starfi, hann og hinir fáu blaða-
mannafélagar hans hlutu oft
að leggja á sig þrotlaust erfiði
og langan vinnudag. Stóra
þætti innlenda fréttastarfsins
annaðist Jón að langmestu
leyti sjálfur, svo var t.d. löng-
um um verkalýðshreyfinguna
og bæjarstjórn Rcykjavíkur.
Um ~ baráttu verkalýðsfélag-
anna, einkum verkföll og
vinnudeilur skrifaði Jón eftir-
minnilegar frásagnir, og það
voru ckki þúrr og hlutleysisleg
skrif, hefldur hvort tveggja: lif-
andi frásögn sem geymir furðu
vel stundarsvipinn og tímablæ
og framlag baráttumannsins i
vinnudeiluna, verkfallið, átök-
in. Sjálfum hafði Jóni ungum
verið falið trúnaðarstarf í stóru
verkalýðsfélagi og hnnn staðið
þar í hinum hörðustu átökum;
hann þekkti af eigin reynd
kjör verkamanna og kjarabar-
áttu. Sú kunnátta kom honum
áreiðanlega að góðum notum í
starfi hans í Blaðamennafélagi
Islands og hann átti drjúgan
þátt í því að takast skyldi að
breyta því félagi úr sameig-
inlegri samkomustofnun blaða-
útgefenda og blaðamanna f
stéttarfélag launþega og samn-
ingsaðilla um kaup og kjör.
Hann mat Blaðamannafélagið
mikils qg rækti af áhuga starf
sitt þar, en hann átti lengi
sæti í stjórn félagsins og var
tvisvar formaður þess.
í Þjóðviljanum er geymdur
fjöldi greina og viðtala sem
Jón Bjarnason hefur ritað, oft-
ast nær einkenndi hann viðtöl
sín með stöfunum J.B. Þau við-
töl voru annar aðalþáttur blaða-
mennskustarfa hans; mér er
nær að halda að þau hafi ó-
venjulegt heimildargildi um
viðmælendur hans og liðna tíð,
honum var það ríkt í hug; í
blaöaviðtölum lagði hann jafn-
an áherzlu á að há skýrt fram
mcrkum efnisatriðum, en hirti
lítt um að herma talkæki
manna eða grípa marklaus
svör, svo sem stundum er gert
og verður léttmetisefni. T
Sunnudcgi, fylgiriti Þjóðviljans
sem hann ritstýrði 1964—1966.
voru það ekki sízt viðtöl rit-
stjórans sem settu svip á blað-
jð, flestum mun t.d. minnis-
stæð hin gagnmerka frásögn
sem hann ritaði þar eftir góð- '
vini okkar Haraldi Jónssyni
prentara, svo citt sé nefnt. Oft
ámálgaði ég við hann að safna
saman úrvali viðtala sinna úr
Þjóðviljanum til útgáfu ogeins
að láta smásögur sínar í bók,
bæði þær sem birzt höfðu i
blöðum og tímaritum áratuginn
1930—1940 og hinum óbirtu;
lengsta saga hans og hin lang-
bezta þeirra scm ég fékk að
lesa. Rauða myllan, var aldrei
prentuð. Ekki er ólíklcgt áð
Jón hefði látið verða af því og
öðrum einkalegri skrifum ef
tími hefði unnizt til, en raun-
ar fékk hann alltaf ný verk-
efni í baráttu líðandi dags, ef
ekki Þjóöviljinn og Sunnudag-
ur þá Kópavogsblað, kosninga-
blöð. Samstarfsmenn hans við
þau blöð munu einnig hafa
kynnzt honum sem vönduðum
félaga og góðum blaðamanni.
•
Umaldarfjórðungsskeið vann
Jón Bjamason við Þjóðviljann
starf sem átti að aflvaka heiða
hugsjón sósíalismans og hvass-
an skilning á þjóðféflagsmálum;
starf yljað af skírri drenglund
og heitum ákafa að duga mál-
stað islcnzkrar alþýðu.
Síðar meir þegar mcta skal
áhrif Þjóðviljans og verðleika
l>etta árabil verður starf Jóns
Bjarnasonar þungt á metunum,
bæði það sem þckkist og hitt
sem rcnnur saman við störf fá-
laganna, lifandi þáttur hans í
blaðinu sem heild þcnnan langa
tíma. Þjóðviljinn þakkar Jóni
allt það starf. Við samstarfs-
menn hans við blaðið þökkum
g<>ðum félaga samvinnu og vin-
áttu.
Allir vinir Jóns og Jóhönnu
hafa hugsað til hennar þessa á-
takanlegu daga, konunnar sem
var honum traustastur vina og
beztur félagi, heillynd kona og
stórlynd eins og konur í Ts-
lendingasögum, stór jafnt í íögn-
uði og harmi. Megi samhugur
vina hennar og Jóns Bjama-
sonar styrkja hana í þcirri raun
að hann skuli ckki lc rgur á
lífi; en hún mun aldrei missa
hann, svo nátengd voru þau að
minningin hlýtur nð vera mátt-
ug eins og lífið sjálft, máttugri
en dauðinn.
S.G.
Hann var afi minn. Málið er
mér sem sé skylt. Og ángri það
einhvem, að svo náinn ættingi
stíngi niður penna á stund, er
þögnin liæfir ef til vill ein,
þá er því tiH að svara, að það
hefur löngum þótt tilhlýða við
Breiðafjörðinn, að maður þakki
fyrir sig og sína.
Hann var að vestan. Einr.
þessara kreppukarila, em trúa
á landið, þjóðina og sósíalism-
ann í gamaldagsstfl. — Og
heimurinn lét sér fátt umhann
finnast.
Hann var af stórlátu fólki,
sem rakti ættir sínár til kon-
únga og taldi sig hafa rétt og
getu til þess að standa jafnfæt-
is hverjum sem var. •— Það
mótaði skapgerð hans, þegar
hann reyndi lágkúm heimsins.
Hann átti draum um ljóð og
lag. En það var fjárhagsleg
kreppa þegar hann gekk út í
lífið og andleg kreppa, þegar
hann hvarf þaðan. — Heimur-
inn taldi sér afldrei hag að ráða
drauma hans. Hann átti eina
hugsjón og lifði fyrir hana.
— Slíkt er hlátursefni and-
stæðingum og einskis metið af
samherjum. Hann átti stóra,
viðkvæma sál. Það yljuðu sér
sumir við hana. Fasstir gáfu
sér þó tíma til að staldra við
í nærvem hennar. — Einhvern-
veginn reyndist heiminum auð-
veldara að mikla fyrir sér ein-
þykkni hans og þarm þátt geðs-
lagsins, sem þjóðfélagið áskap-
ar gjarnan stórlyndum mönn-
um.
Hann hefði því haft ærna á-
stæðu til að fyrirlíta þennan
heim, hann afi. Oftast nær lét
hann sér þó nægja að glotta
og þumbast þegjandi sinn veg.
En vonbrigðin vom ýmisleg og
misjöfn að vöxtum. Því kom
það líka fyrir, að hann hristi
sig, kreppti hnefana og bölvaði
ölflu í sand og ösku; talaði um
ómennsku, undirferli, peninga-
dýrkun og rrietorðastreb.
En hversu svo sem veröldin
lét og hversu þúngt, sem hon-
um féll, þá trúði hann nú einu
sinni á þetta land, þjóðina og
sósialismann, og dó þvf, sem
hann hafði lifað, forhertur
kreppukarl.
»
Það er fáu við að bæta. Það
eina, sem hefur gerzt, er, að
maður fæddist í heiminn, lifði
og dó. Hann átti sér drauma,
eina hugsjón og elskaði mikið,
— einkum lítil börn.
Máske rennur sá dagur upp
í landi hans, að þar verði hlúð
að mannssálum.
— María.
Við vitum lítið hvað fram-
tíðin ber í skauti sér fyrir
hverja einstaka p>ersónu annað
Framhald á 7. síðu.
■■■.... . 11 . ... L 1 i, 11 1 1 , .
KVEÐJA
til Jóns Bjarnasonar ritstjóra frá Laugum
Sem bergmál frá giljum og björgum að vestan
berast mér orð þín, nú er þú ert farinn.
Veik eða sterk, en ávallt hlý og heil.
, / /
Heil eins festa fábreytts manns, sem þekkti
flestum betur það sem innra duldist.
Samur og jafn frá aesku að leiðarlokum.
Fá skulu orðin, enginn síður vildi
oftalað neitt, en lyng er rautt á lieiðum.
Haustið það líður, senn vetur fyrir vestan.
Ingólfur Jónsson
frá Prestsbakka.