Þjóðviljinn - 20.06.1968, Blaðsíða 2

2 SÍÐA — ÞJÖÐVKLJTNN — Flmmitadagtir 20. júrcí 1968.
I
I
i
Kennmgin sem skjaldsvein-
ar Atlanzhafsbamdalagsins á
fslandi bafa enn ó hraðbergi
til 9kýrin@ar á stofnuii. og
nauðsyn þess, er sú að 'ein-.
hliða . afvopnun Bandaríkj-
anna (og Breta), ásamt brott-
flutningi liðsgfla þeirra frá
Evrópu í stríðslok, hafi skap-
að tómarúm í valdahlutfall-
inu sem Sovétrikin haJfi hag-
nýtt sér með því að leggja
rikin í A- og M-E.vrópu und-
ir áhrifaisvæði sitt og koma
þar á fót kommúmískum ein-
ræðisst j ómium.
t>að sem um er deilt, er
hvaða ástæður lágu á bak við
þessa útþensiustefnu og að
hve miklu leyti hún braut í
bága við gerða samniniga milli
hinna fyrrv. bandamanna.
Var hún fullmótuð í höfði
Stalíns strax við stríðslok?
Og hafi svo verið, hvemig
stendur þá á því, að það tók
Rússa þrju ár að f.ram-
kvæma han-a (frá 1945 til
1948) — endia þótt öll þessi
ríki lægju að baki hemaðar-
línu þeirra við stríðslok ?
Bandaríkjamanninum D.
Horowitz farast svo orð um
þetta atriði í bók sinni The
Free World Colossus (1964);
„Hvemig má skýra mismun-
imm á stefnu Rússa í Ung-
verjalandi og í Búlgaríu og
Rúmeníu þar sem Rauði her-
inn sá undir eins til þess að
koma á fót kommúnískri
stjóm. f raun og veru var
sovétisering Búlgaríu og Rúm-
eníu í samræmi við leynileg-
an samning sem Stalín og
Churchill gerðu með sér í
október 1944. Eftir þvi sem
ChurchiU greindi sjálfur frá,
var svo kveðið á í samning-
um að Sovófcrikin skyldu fá
„90% áhrifa í Rúrnieníu“ og
England jafnmikil áhrif í
Griikklandi. Áhrif beggja í
Júgóslavíu og Ungverjalandi
skyldu deilast að jöfnu, og í
Búlgaríu skyldu 75% áhrifa
falla Sovétríkjunum í skaut.
8. marz 1945 símaði Churchill
til Roosevelts (sem var and-
vígur samningnum) að Stalín
framfylgdi samningnum
dyggilega. Hann áfcti við það
að Stalín hélt að sér höndum
meðan brezkir herir brutu á
bak aftur andspymuhréyfing-
una EAM/ELAS í Grikklandi,
sem kommúnisfcar stjómuðu,
og endurreistu hið hægrisdnn-
aða kanunigdæmi. í staðinn
fékk Stalín leyfi til þess að
fara sínu fram í Rúmeníu og
Búlgaríu. Hins vegar leyfði
Stalín frjálsar kosningar í
Uwgverjalandi (og tapaði
þeim) haiustið 1945, og í
Júgóslavíu reyndi hann í raun
og veru að fá Tító til þess að
reisa Pétur konung aftur til
válda og konungdæmið.“
☆ ☆ ☆
Ærin ástæða er til þess að
hneykslast á leynimakki stór-
velda af því tagi sem þessi
samningur ber með sér, en
það hve Stalín var annt um
að halda hann, kemur óneit-
anlega illa heim við kenning-
una um að hann ' hafi frá
upphafi verið ráðinn í að
flytja sovétbyltinguna út.
Margt fleira .bendir til þess
að utanríkisstefna hans hafi
fyrst og fremst miðað að því
að tryggj a • valda- og öryggis-
hagsmuni Sovétríkjanna, í
samræmi-við þá valdaaðstöðu
sem þau höfði/ áunnið sér í
stríðslok. Þessi stefna 'var í
fullu samræmi við þá sann-
færingu sem Stalín hafði öðl-
azt á . millistríðsárunum, þ.e.
að litlar líkur væru á því að
kommúnískar byltingar gætu
heppnazt í öðrum lörfdum.
eins og málum var þá komið
í ' auðvaldsheiminum. Allt
9kyldi- miða að því að tryggja
„sáiguir sósíalipmans í einu
landi“. Utanríkisstefn^ hans
var því ék'fei, þyitingarsinnuð.
þ.e. miðaði ’ekki að fram-
ganigi kommúnismians, heldur
þjóðerndssinnuð. í samræmi
við það lagðj Stalin sig mjög
fram um að hindra að komm-
únistar í V-Evrópu spilltu
með aðgerðum sínum því
góða sambandi sem tekizt
hafði með bandamönnum í
stríðinu. Isaac Deu.tscher, só
sagnfræðinigur sem einna
gerst hefur kannað stefnu
Stalíns, farast svo orð um
þetrta: „Hann bað franska
kommúnisita ,.að 'fylgja de
Gaulle á þeim tíma er þeir
voru aðaldriffjöðrin ,í frönsku
andspymuhreyfingunni. ....
Hann gerði allt sem i hans
valdi stóð til þess að fá Mao
Tse-tung til að ná samkomu-
lagi við Chiang Kai-shek, af
því að hann hélt, eins og
hann sagði í Potsdam, að Kuo-
mintang væri eina valdið sem
gæti stjómað Kína. . . . Hinn
svonefndi spámaður Marx og
Leníns virðist á þessu tíma-
bili hafa verið íhaldssamasti
stjómmálamaður í heimi“.
Deutscher bendir ennfremur
á að himar óvægilegu skaða-
bóta- og landakröfur Rússa á
hendur Ungverjum, Búlgör-
um, Rúmenum, Pinnum og A-
Þýzkal. sóu ósamrýruanleg-
ar kenningunni um vilja Stal-
ns til að útbreiða kommún-
ismann, þar sem þær hlutu
að vekja haitar þessara þjóða
bæði í garð Sovétríkjanma og
kommúnismans. Hann hafi
viljað tryggja sér „vinsamleg-
ar“ ríkisstjómir í þesisum ná-
grannaríkjum, en von þans
var sú að þær viðhéldu kapit-
alismianum í megimaitriðum“.
☆ ☆ ☆
Hver er þá skýrimgin á því
að Stalín breytti svo mjöig um
stefnu á árunum 1947-48 að
í lok tímabilsins voru í öllum
rikjum A-Evrópu 1 komnar á
kommúnistastjómir sem voru
í flestu þæg verkfæri í hönd--
um Sovétstjómarinnar? Skýr-
ingin hlýtur að felast í sam-
spilinu milli utanríkisstefnu
Bandaríkjanna og viðbragða
Stalíns við henni. f því sam-
bandi höfðu valdahlutföllin á
bermaðairsviðinu úrslitháhrif.
„Gagnstætt þeirri skoðun,
sem er útbreidd á Vesturlönd-
um“, ritar P.M.S. Blackett.
brezkur nóbelsverðlaunahafi í
eðlisfræði. „beittu Sovétríkin
sér fyrir mikillj fækkun í
herafla sínum eftir stríðið.
þannig að herstyrkur þeirra
n;am 20% þess sem hann var
1945, 'en Bandaríkjanna 13%.
Þegar þess er gætt að Sovét-
rikdn þurftu að verja löwg og
hugsamiega fjandsamleg lamda-
mæri í Evrópu, M-Austur-
löndum og Austurlöndum
fjær, samtímis því sem
Bandaríkin höfðu ein yfir at-
ómsprengju að ráða og enga
hugsanlega fjandmenn við
landamæri sín, verður varla
saigt að S mælikvarða her-
fræðinnar einn-ar hafi herafli
Sovétríkjanma, 2,9 milj. manns
árið 1948. verið óeðlilega mik-
ill, miðað við 1.5 milj. manna
herafla Bandaríkjanna“. Fyr-
ir utam þennan gífurlega að-
stöðumun, sem leiddi af legu
ríkjanna og einokun Banda-
ríkjamma á atómsprenigjunni.
ber þess að gæta að herstyrk-
ur þeirra fólst fyrst og fremst
I sjó- o| flughernum, og verð-
ur ekki metinn réttilega eft-
ir fjölda manna í fastahem-
um. Svo sem alkunnugt er.
..komu Bandairíkki á laiggimar i
herstöðvum allfc umhverfis
Sovétríkin (1949 var tala
þeirra komin upp í 400),
gerðu tilraunir með atóm-
sprengjur áður en nokkrar
tillögur um eftirídt voru lagð-
ar fram og héldu áfram fram-
leiðslu lanigfleygra sprengju-
flugvéla af gerðinmi B-29 og
síðar B-36. Það þarf furðu
mikinh góðvilj a ■ til\ þess að
skoða allan þennan hemaðar-
viðbúnað Bandaríkjanna sem
vofct um „einihliða afvopnun",
eins og menn af gráðu Bene-
dikts Gröndal gera enn þann
diag í dag. Trúlega hefur ekki
emn skotið upp í hug þeirra
efasemd sem Hemry A. Wall-
ace, þáv. verzlunarimálaráð-'
herra Bandiaríkjianna, vaikti
máls á í eánkabréfi til Txu-
mans forseta í júlí 1946:
....Hver yrðu viðbrögð okk-
ar ef Sovétríkin hefðu yfir at-
ómsprengju að ráða, en ekki
við,. ef Sovétríkin hefðu lang-
fleygar sprengjuflugvélar og
herstöðvar í minna en 1600
km. fjarlægð frá strandlemgju
okkar, en ekki við ...?“
J ☆ ☆ ☆
f ljósd þessara hermaðarlegu
staðreynda kann að verða
skiljanlegt að Stalín tók að
ugga nokkuð um öryggi hins
víðlenda ríkis síns, þegar
Trumian forseti . setti fram
Bcncdikt Gröndal
kenninigu þá sem við hann er
kennd (12. marz 1947). Með
Trumankennin.gunnd var . op-
imbetruð sú stefna Bandaríkja-
stjómar að knýja Sovétríkin.
i krafti hemaðar- og efn-a-
hagsyfirburða hins vestræna
risa, til þess að hörfa frá
þeirri vafida- og áhrifa-
aðstöðu sem hin síðamefndu
höfðu helgað sér með sigrin-
um yfir nazismanum og bund-
in var sa-mminigum í Yalta og
Potsdaim 1945. Þessi kenwimg,
sem jafn-að hefur verið við
hólm-gönguáskorun á hendur
Sovétríkjunum', vax boðuð
meðan utanríkisráðherrafund-
ur fjórveldann-a stóð yfir í
Moskvu". í upphafi ráðstefn-
unnar sýndu Rússar af sér
sáttfýsi og góðvilja, og Stal-
ín sagði við George C. Mars-
hall, utamríkisráðh. Baipda-
rikjamna, að hægt væri að
komast að málamiðlun í öll-
um höfuðgreinum ... Menn
verða að sýná þolinmæði og
mega ekki vera svartsýnir“.
En þegar Truman kastaði
hanzkanum tveim dögum síð-
ar, hvarf brosið aí vörum
Rússanna og samningaviðræð-
urna-r sd-gldiu í strand. „Mcð-
an Bandaríkin bjuggust til að
senda herlið inn í Grikkland.
hertu Rússar tök sín á Ung-
verj-alandi og hamdtóku lýð-
ræðissinnaða stjómmálamenn.
þrátt fyrir mótmæli vestur-
veldanna. Tími Marshalljað-
stoðarinnar var runndnn upp“.
(O. Horowitz), en eitt megim-
markmið hennar var, að dómi
veitend-anna, að reisa efinahag
E.vrópu við tál þess að styrkja
aðsföðuma ga-gnvart Sovétríkj-
unum og eyða kommúnista-
hættunni í V-Evrópu. Enda
þótt Bandaríikin hefðu • hivað
eftir annað vísað á bug beiðmi
Sovétríkjanna um sex milj-
arða dala lán, sendu Rússar
fjölmennia sendinefnd, undir
forystu Molotovs, til Parísar-
ráðstefnunnar er skyldi fjalla
um tilboð Marshalls. í áætl-
unimni var geirt ráð fyrir að
efmahaigslíf Evrópulamda yrði
samræmt og „integrerað“.
Molotov skoðaði þetta sem
kröfu um að A-Evrópurikin
yrðu að hvería frá áæilunum
sínum * um iðnvæðimgu og
verða komforðatoúr hinna
vestrænu iðnaðarianda. Rússn-
eska sendinefndin yfirgaf ráð-
stefnuna með þjósti. Sum-arið
1947 gerðu Rúss-ar verzlunar-
samninga við A-Evróþuríkin
sem gerðu þau álíka háð Sov-
étríkjunum efmahiagslega og
V-Evrópuriki Banda-ríkjunuin.
Um haustið var Kominform
stofn-að og í nóvember birti
það yfirlýsin-gu sem skipti
heiminum í svart - hvítt, að
dæmi Trum-ankennin.ga.rinn.ar,
nem-a hvað það sem Truman
málaði svaxt var hvítt í au-g-
um Stalíns. Þar með var
kalda stríðið hafið og jám-
tjaldið fellt.
☆ ☆ ☆
Stjómmálamenn sexrt gerst
máttu þekkj-a Stalín á þess-
um árurn, s.s. Tító, staðfesta
að ákvörðun Stalíns um að
„loka“ A-Evrópu hafi fyrst
komið í kjölfar Trumankenn-
ingarinnar. Að flestra dómi
var þessi ákvörðun tókin til
þess að auðvelda vaimir Sov-
étríkjann-a en ekki í því skyni
fyrst og fremst að „flytja út“
byltinguma. Þetta ásannast
ekki hvað sízt á dæmi Tékkó-j
slóvakíu sem liggur land-
fræðilega eins og fleygur inn
í austanverða M-Evrópu. Hin-
i-r rússríesku h-erfræðingar
gátu vitanlega ekki lokað
aiugurium fyrir herviðbúnaði
Bandaríkjannia, byggingu her-
stöðvá og 1-ariigfleygra sprengju-
flugvéla. Andspænis ,þanda-
rískri einokun á atómsprengj-
unni voru Rússar haldnir
stöðugum' ótta við að Pemta-
gon gerði alvöru úr hinu há-
væra taii sínu um „prevent-
ive“ stríð. Það var því ekki
óeðlilegt að mótLeikur þeirra
fælist öðru fremur í því að
mynda „loftvamar“-belti um-
hverfis Sovétríkin, jafnhliða
því sem þeir kepptu • að því
að rjúfa sem fyrst a-tómein-
okun Bandaríkjianna. Árið
1948 tókst hinium siðamefndu
að eyða áhrifum Rússa í N-ír-
an og gera íransstjóm sér
fylgispaka með fulltiwgi doll-
ara. B-andarisk herstöð reis
þar samtímis af grunni,
skamm-t frá landamærum Sov-
étríkjanna, en í 10.000 km.
fjarlægð firá Vesturheimi. Sú
spuming vaknaði eðlilega í
huiga Rússa: hvar tekur „ör-
yggissjónairmið“ B-andaríikj-
anna emda? Éítir þetta lögðu
Rússar allt kapp á að hindra
að bamdamemn þeirra og skjól-
stæðingar í A-E.vrópu yrðu
hinni „írönsku aðferð" að
hráð.
Burtséð frá ílokkadráttum
innanlands sem lutu að miklu
leyti sinum eigin lögmálum,
fcélur P.M.S. Blackett þess-ar
herfræðilegu aðstæður höfuð-
ástæðuna fyrir valdatöku
kommúnista í Tékkósióvakíu.
Þessi valdataka varð. aftur
sterkasta vopnið sem hægt
var að leggj.a spámönnum
andkommúnismans í hendur.
Vinstriöflin, að kommúnist-
um undanskildum, gen.gu í
band-alög við afturhaldsöflin
sem tókst nú að sætta landa
sína við áætluninia um gíf-
urlega endrirhervæðinigu. At-
burðirmir í Tókkósióvaikiu
urðu í höndum þeirra sönn-
uniargagn fyrir kenningunni
um að útþenslustefna. Stalíns
þekkti éngin takmörk, enda
þótt hún væri í reynd bund-
in við „þjóðlega" hernaðar-
hagsmuni og áhrifasvæði Sov-
étríkjanna frá stríðslokum.
Goðsö'gnin hafði endaskipti .á
þáttum ferlisins, sneri afleið-
inigu í orsök og orsök í af-
ledðimgu. \
☆ ☆ ☆
J
Gagnstætt því sem Benedifct
Gröndai hefur haldið fram.
verður stofnun Atlanzhafs-
bandalagsins því ekki rétt-
lætt með tilvísun til utanrík-
isstefnu Stalíns. Hana má
rekja beint til víxlverkana
sem hlubust af þeim staðfasta
ásebnin-gi Trum-ans og ðtjóm-
ar bans að breyta valdahlut-
föllunum sem úrslit heims-
styrjaldarinniar ákvarðuðu,
bandarískum og vestur-evr-
ópskum kapítalisma í hag.
Gagnstætt áliti Benedikts
Gröndal va-rð Atlamzhafs-
bandalagið ekki til þess. að
stemma stigu við sovézkri út-
þenslustefnu. Hún var frá
Uppbafi takmörkuð við þau
lönd sem lágu að Sovétríkl-
unum, og af þeim herwaðar-
yfirburðum sem Bandaríkin
höfðu fyrir með einokun at-
ómsprengjunnar. Það var í
júní 1948 — nále-ga ári fyrir
stofnun Nató — sem Stalín
„gafst upp fyri,r“ Tító.
Gagnstætt staðhæfin-gum
Gröndals varð stofnum Nató
til þess að auka um allan
helming viðsjár með stórveld-
unum og hleypa þeim hita í
kalda stríðið sem varaðd í
möng ár. Það gait af sér Var-
sjárbandalagið, helgaðj ídeó-
lógíska skiptingu heimsins í
svart - hvítar andstæður og
brjálaði heilbrigða skynsemi
iriamwa,^ svo sem málflutning-
ur Benedikts Gröndal vitnar
enn um.
L. G.

!

I
<
I
k
FH-ingar, tólffaldir íslandsmeistarar:
Athugið —13 er óhappatalan!
íslandsmótið í handknattleik utanhúss hefst í kvöld -aldrei meiri þátttaka
□ Tólf sinnum hafa FH-ingar orðið íslandsmeistarar
í handiknattleik utanhúss, frá 1956 hafa þeir verið ósigr-
andi. í þetta skiptið verður hinsvegar róðurinn erfiðari
fyrir þá og ekki er útilokað að einhverju Reykjavíkurfé-
laganna takist að vinner núna, en einnig Haukar úr Hafn-
arfirði þykja líklegir. Aldrei hefur þátttakan í íslands-
mótinu verið meiri en nú, 14 lið keppa urri mei^taratjgn-
ina í meistaraflokki, meistaraflokki kvenna og II. flokki
kvenna.
Mótió fer fram á leikvelli
Melaskólams og hefst eims og
áóur segir í kvöld kl. 19.30.
Fyrstá leifeurinn verður á milli
KR og Vfkimigs í meistaraflokki
kvenma en síðan leika FH og
Vallur og Fram og iR í meist-
ararflokfki kairla.
KR sér um mófcið að þessu
sinni og hafa forráðamenn fé-
lagsdns lagt sig fram um að
uwdiribúa mótið sem bezt Kom-
ið hefur verið upp áhorfenda-
bekikjum sem taka 500—600
menn í sæti og geta áhortfendur
þanni-g fylgzt vel með því, sem
fram fer á leikvangiinum.
FH ósigrancli til þessa
Handknaifctleikslið Fimleikafé-
lags Hafnarfjarðar heffiur verið
ósigrandi undamfarin tólf ár, en
nú hefur liðinu heldur famð affit-
ur og getur því svo farið að
þaö missi tignima í ár, Reykja-
víkurfélögin hyggja vafalaust á
að hnekkja veldi FH en líkleg-
ast er að Hauku.n úr Hafnar-
firði takist að halda uppi hedðri
Hafnfirðinga. Allt um það, bar-
áttan um sigurinn verður tvi-
mælalaust afar hörð og spenn-
amdi.
Skemmtileg nýbreytni
I sambamdi við mótið hefur
KR komið á skemmtilegri ný-
bryytni sem er í því fólgin að
áhorfendum gefst tækifæri til
þess að velja beztu leikm-enn
mótsins og verðá hiwir útvöldu
síðan verðlaunaðiir að mótinu
lofenu. Kjörseðlamir fylgja mót-
skránni, en í henni er að finna
upplýsingar um Isilandsmedst-
aramótin til þessa svo og töflur
fyrir einstaka riðla mótsins.
CKK)
Á fundi Olympíumefndar
Islands er haldinn var í
dag (18. júní) var samiþykfct
að tilkynna þátbtöku Mend-
inga í sundi á Olympíuleik-
unum í Mexikó 1968.
Áður hafði veriö sam-
þykkt þáttbaika í frjálsum í-
þróttum.
Á sama fundi vtnru sam-
þykktir þeir lágmarksár-
angrar sem Frj'álsíþrótta-
samband íslands og Sund-
sambands Islands hafa sett
varðandi þátttöku í Oiymp-
v íuleikunum.
Samþykkt þessi var gerð
án skuldbind i n gar um að
allir verði sendir á Olymp-
íuleikana í Mexikó, er ná
þessum lágmarksárangri.
(Fréttaíilkynning frá Ol-
ympíunefnd Istands.)
i