Þjóðviljinn - 07.08.1968, Síða 2

2 SÍÐA — ÞJÓÐVXUINN — Miðviteuriaguir 7. ágúst 1968.
Minning
Guðnundar K. Jónatansson
skáld
Ouðanunduir K. , JónatansS’ön
skáld er látinn. Sú ságá ér hófst
við fæðingu hans að Staðar-
felli á Fellsströnd, 25. júni
1885 verður éteki að fullu sögð
hér. Foreldrar hans voru hjón-
in Sigríður Gísladóttir og Jónat-
an Þorstelnsson húsmaður þar.
Móðir Guðmundar dó, notokrum
dögum eiftir að hann fæddist,
en faðár hans varð stuttu síðar
farlama maður eftir silysaskot,
er hann fékk í annan fótinn frá
samferðamanni sínum, Lífsferill
Guðmundar byrjaði bvi sem
þrautaganga eins og svo margra
barna, er urðu munaðarlaus á
þeim árum. Lífskjör fólks og
lífsbarátta voru önnur og verri,
en nú er og viðhortf almenn-
ings til bamauppeldis og mun-
aðaríausra annað. En drengur-
inn var góðum gáfum gæddur
og ávann sér hylli og velvild
samferðafóltesins heima í syeit
siinni. Eftir veru sína á nokkr-
um bæjum á Fellsströndinni
fluttist hann að Knarrar-
höfn í Hvammssveit til Guð-
mundar Friðrikssonar og Ólaf-
ar Magnúsdóttur. Þar bjó einn-
ig Þorgils Friðriksson bróðir
Guðmundatr, sem var bama-
kennari. Skipaði séra Kjartan
Helgason í Hvamrni svo fyrir að
hann skyldi kenna drengnum
lestur, sterift, reikning og krist-
in fræði, sem hann gerði. Það
og einn vetur á Eiðum er sú
ekólaganga, sem Guðmundur
naut á lífsleiðinni. En með-
fæddar gáffur og löngun til bók-
lesturs gerðu honum kleift að
afla sér haldgóðrar bóklegrar
ménntunár óg skilnings á steáld-
skap. Síðasta árið, sem Guð-
mundur var á bemskustöðvun-
um var hann á Skarfsstöðum
hjá Guðmundi Grímssyni og
Steirounni konu hans. Hún lézt
um veturinn. Guðmundur
fermdist um vorið. Bftir ferm-
inguna réðist hann tdl Ölafs
Halldórssonar trésmiðs á Isa-
firði og vann hjá honum og
öðrum manni við ýmis störf
f hálft annað ár bar til hann
fór suður eð Bessastöðum til
Skúla Thoroddsen. Hjá honum
vann hann í þrjú og hállft ár.
Þótti honum hað góð vist og
oft skemmtileg. Hann segir líka
er hann kveður Bessastaði:
„Ég kveð með trega kæra
Bessastaði,
og káta æskuvini’ er dvel.ia
hér“.
Og endar kvæðið þannig:
„En’ herrann vemdi hSfuðbólið
foma,
sem hefir veitt svo margan
glaðan dag.
Eg óska þess að enn þar sé
að morgna
og öld því flytji nýjan frægðar
hag“.
Þetta var spámannlega kveðið
árið 1906 og Guðmundur átti
eftir að lifa það að þessi ósk
hans rættásit, þar sem Bessastað-
ir eru nú orðnir mesta virðing-
arsetur landsins og munu verða
það að öllum lfkindum í náinni
framtíð.
Um nokteurt timábdJ var hann
hjá Daníel Bemhöft bakara-
niéistara. Taldi hahn bað þá
béztu vist, er hann var í á ævi
sinni. Þaðan lá leiðin austur
ti'l Seyðisfjarðar til sjóróðra um
sumarið. Næstu ár var Guð-
mundur í vist á nokkrum stöð-
um á Héraði svó sem Eyjóllfls-
stöðum og Hallonmsstáð, eitt
sumar í vegavinnu á Fagra-
dal og ,einn vetur á Eiðaskóla.
Árið 1911 réðist hann til Frdð-
riks Vathne á Seyðisfirði. Á
Eiðaskóla lærði Guðmundur
töluvert í ensku og jók við þá
kunnáttu sína með aðfitoð Sig-
rúnar Pálsdóttur á Hallormsstað
og Ottós Vathne.
Sá lærdómur kom sér vel
fyrir Guðmund því að 12. april
1912 lagði hann af stað til
Kanada með innflytjendalhópi.
Var hann túlkur fólksins með-
an samleið entist.
í Kanada vann Guðmundur
við ýms störf: byggingavinnu,
landbúnað, landmælingar, vega-
lagningu og veiðiskap á vötn-
unium, som kvað vera kald-
söm vinna 'að vetrariagi.
I apríl 1916 innritaðist Guð-
mundur, sem rauðakrossmaður
í Kanadaher. Mpn það hafa
verið hans meðfædda löngun
til að hjálpa og bjanga, sem
knúði hann tili þess, því að
slíkur mannvinur var Guð-
mundur að hann var alla tíð
reiðubúinn til að rétta líknandi
hönd. Hann hafði sterka með-
aumkvun með öllum, er bágt
áttu hvort heldur voru menn
eða dýr. Hann varð lfka svo
hamingjusamur að burfa aldrei
að bera vopn á meðbræður
sína. Að stríðiniu loknu hélt
Guðmundur aftur til Kanada
og var þar til aOiþingishátiíðar-
ársins 1930. >á brá hann sér
heim til Isflands í tilefni aff
hátíðahöldunum og ætlaði að-
eins að stanza hér stuttan ‘tóma,
en sú viðdvöl varð len'gri en
ráð var fyrir gert og heilla-
drjúg. >á um sumarið kynnt-
ist hann konuefninu sínu Unu
Pétursdóttur frá Króki á Akra-
nesd, sem þá var búsett á Hað-
arstíg ?0 hér í Reykjavík. Þau
voru giefim sarnain í hjónaband
2. ág. 1930. Guðmundur missti
konu síma 16. jan. 1962. Sam-
búð þeirra hjóna var með þeim
agætum að aldred bar þar
skuRga á, og samskipti við ná-
búana og aðra slfk að öllum
þótti góð. Þau voru bæði heið-
arlegar, gramdvarar og góð-
hjartaðar manneskjur, sem
höfðu bætandi ,áhrif á umlhverfi
sitt. Þau eignuðust engin böm,
en hugsuðu hlýtit tio. bama og
ætlluðu þeim, sem vangefin eru
-og venst stödd í lífsbairáttunnd
að njóta vérka sdnna og lífs1
starifs.
Guðmundur og Una bjpggu
mestallan sdnn búskap hér í
Laugarásnum. Fyret að Grund
við Langholtsveg, í Laufholtl
og síðast í nýja húsdnu sínu,
Ásvegi 7. Þeim var það sam-
eigimlegt áhugamál að fegra
heimili sitt, utan húss sem
inman, enda var það í samræmi
við þeirra innri miann að haifa
allt fágað og hreint.
Guðmundur stundaði sams-
konar störf hér hedmia, sem
hann vann við í Kanada. Síð-
ustu 11 árin áður en hann
veiktist vann hanm að vega-
lagninigu hjá Reykjavíkurborg.
Af eðflilegum ástæðum kynnt-
ist Guðmundur hag verka-
manna.. Hann hugsaði hleypd-
dómalaust um það rpál ©íns og
önnur og niðurstaðan varð sú
að hann studdi verkailýðsbarátt-
una af heilurn hug með sjálf-
stæðri hugsun og atlhöín.
Guðmundur var aigjör bind-
indismaður á allar nautnavörur
og starfsmaður stúkunnar Hekflu
í Winmipeg á meðan hann var
þar.
Guðmundur K. Jónatansson og
Guðmundur var að eðilisifari
hæggerður og prúðmannlegur í
framgöngu, hlédrægiur, en
traustur f öllu. Hann var við-
ræðugóður og haffði gaman af
samræðum, sérstakilega þegar
rætt var um ljóðagerð og skáfld-
skap allan. Af skáldum var hon
um Stefán G. sérstaklega hug-
leikinn. Muin þar haffa ráðið
andflegur skyldleiki ag svipuð
lilfskjör. Báðir voru fæddir gáif-
aðir með slcáldlhneigð í vöggu-
gjöf, ölust upp við sömu störf,
þurftu ungir að vimna fyrir sér,
nutu lítillar skólagön'gu, fóru
ungir frá íslandi tifl annars og
sama lands, urðu þar að vinna
hörðum höndum fyrir sínu dag-
lega brauði, en héldu iþó órof-
inni fryggð við skáidgyðijuha og
þjónuðu henni hverja andvöfltu-
stumd. Skáldsteapur þeirra
Una Pétursdóttir.
beggja óx upp af íslenzkum
jarðvegi og stóð þar aflla tíð
rótfastur.
Guðmundur segir á einum
stað:
„Sé ég í anda tigna tinda
töfrandi Frón í sólar-roða,
uppsprettur nýrra andans llnda
ársæld og gullna framtíð boða‘‘.
Og ennfremur segir hann. í
kvæOdnu: „>jóðrækndshvöt“:
Frjóvgandi vonar-bjart fram-
fara fljós
fagnandi hugur minn sér
og fallega íslenzka ræktaða rós
við risameið þjóðlífsins hér.
Því er mér gleði að lesa vor
Ijóð
og Ijúfustu snilflinga mál.
Ég veit að mun lifa hjá lýð»
frjálsri þjóð
listnæmi í ísienzkri sál.
Fyrir fjörutíu árum galf
Guðmumdur út ljóðabók, er
hann nefndi „Fjallablóm“. Hún
kom út í Winnipeg árið 1927.
Mun hún vera löngu örðin upp-
seld, bæði þar og hér. Guð-
murndur orti stöðugt allt fram
á síðasta ár. Eftir hann liggur
því mikið handritasaffn í
bundnu máli, arfur til komandi
kynsilóða, fjárisjóður, sem vex
eða rýrnar ðftir þroskastigi
hvers tirna, sem fér um hanh
höndum. Guðmundur orti í
hefðbun'dnum stíl að hætti góð-
skálda okka”. Hann kvað um
mannlífið og umhverfi þess,
baráttu þess og sigra, gleði þéss
og sorg. 1 hvívetna reyndi hann
að vekja mönmum trú á það
fiagra og góða.
Slkáldskap Guðmumdar verð-
ur bezt lýst með hanflis edgin
orðum í kvæðinu „Um ljóð og
listir". hann segir:
„Hver óður mér sýnir ótál
myndir
þá eldinn heilaga skáJldið
kyndir.
Sá eldur lýsir um andans
heima,
sem ótai dásemdir Iífsins
geyma“.
Slfk var aðdáun hams á þvi,
sem fagurt var og listrænt.
Guðmumdur andaðist mánu- -
daginn 29. júflí s.l. á Elflihéimil-
inu Grund eftir nokkurra ára
vemu þar og veikindi, er hann
varð að líða síðustu árin. Hann
verður færður til hinztu hvílu
miðvikud. 7. ág. og lagður við
hlið konu sánnar, sem hann
unni svo heitt og þráði að ást
hans til henmar náði út yfir
gröf og dauða. Legstaður þeirra
er í hvíld arrei tnum við Suður-
götu, við Mið Þuriðar Jóns-
dóttur móður Unu.
Þötelk sé Guðimundi fyrir góða
samlfýlgcl.
Megi sálldr beirra hjóna gleðj-
ást við endurfundína oá lffa'f
því rfkd, sem þau haifa þráð ög
búið sér um alla eiflífð.
Guð blessi minninjgú þeirra,.
Guðjón Bj. Guðlaugsson
Efstasundi 30.
Tek að mér
að skafa upp og lakka útihurðir.
Útvega einnig stál á hurðir og þröskulda.
Skipti um skrár og lamir.
Sími 3-68-57
Aðalfundur
Sölusambands íel. fisflcframleiðenda vérður haidin í Sig-
túni, fimmtudaginn 8. ágúst l96é, ld. lö. th.
DAGSKRÁ:
1. Formaður stjómar setíir fundinn.
2. Kosning fundarstjóra, ritara og kjörbréfanefndar.
3. Skýrsla stjómarinnar fyrir árið 1967.
4. Reikningar Sölusambandsins fyrir árið 1967.
5. Önnur mál.
6. Kosning stjómar og éndursflsóðéndia.
Staða lyflæknis
Sjúkrahús Akranéss óskar að ráða sérfræðing í lyfflæflcnis-
sjúkdómum næsta haust, eða samtevæmt samteomulagi-
Umsóknir ásamt upplýsingum um námsféril og fyrri störf,
sendist til stjómar Sjúkrahúss Akraness fyrir 1. október
n. k.
Stjórn Sjúkrahúss Akraness.
T
SKUGGSJÁ
Einræðisherrann
Ekki hefur verið hreyft and-
mælum við þvi á undanföm-
um árum að höfundúr svo-
nefndra Reykjavíkurbréfa
Moi'gunblaísÍTis væri sjálfur
forsætistáðherrann, Bjami
Benediktsson. Ráðlherrann
liefur hin® vegar af lítillæti
sín.u ekki séð ástæðu til þess
að setja nafn sitt við bréfa-
skriítir þessar .nema að aðr-
ar tilfinningar teomí þar til
sögiunnar.
Bréfið, sem birtist í Morg-
unblaðinu á sunnudaginn er
raunar afar mikið í samiræmi
við þá stefnu, sem forsætis-
ráðherrann hefur verið for-
svarsmaður fyrir hér á landi.
Hann segir að „landsmerui
(hafi) gengið of langt í að
krefjast ýmiss konar þjón-
ustu“ pg á þar greinilega við
þá • almennu kröfu að fólk fái
að lifa mannsæmandi lífi. Og
síðan segir ráðherrann, að
„Hvað sem um íbald og íbald-
semi má segja, þá er Ijóst, að
í þessu efni hefur það skort.“
Að vísu er hugsanlegt að ráð-
herrann fjalli hér óljósum orð-
um um það fyrirbæri; sem
landsmenn kalla „lífsþæg-
indaigræðgi" — en landsflýður
fliefur ekki gert sig sekan um
neitt slíkt heldur lítið brot
þjóðarinnar — kokkteilstétt-
in, sem hefur stutt við bate
höfundar Reykjavíkurbréf-
an,na. Enda sér hann ástæðu
til þess að þakkia sérstaklega
einmitt þessari stétt og hvet-
ur hana til aukinma og nýrxa
dáða: „En hitt er líka stað-
reynd, að einbaframtaksmenn
hafa ekki verið nægilega á-
ræðnir og ekki staðið nægi-
lega samain til þess að tryggj a
hagsmuni fyrirtækja sinna,
sem um leið eru hagsmunir
þjóðarinnar allrar, því að
einkafyrirtækin skila henni
mestum arði.“ Þannig hvetur
ráðherrann gróðaöflin í land-
ihu til þess að þau standi sig
' í gróðasöfnun sinni, — en
hann játar um leið mikilvæga
staðreynd: einkagróðaaðilar'
hafa- fengið að sftja yfir öll-
um þeim þáttum í efnahags-
lífinu, sem einhverjum hagn-
aði skila og þeir hafa fengið
að ráðstafa þessum gróða að
vild sdnni ■— meðan þjóðina
skortir fé til samfélagslegra
barfa sinna. En bað er hins
vegar mikill misskilningur hjá
nefndum bréfritara að einka-
fyrirtæki hafi skilað einhverj-
um arði t'l þjóðarinnar allr-
ar. Þessi fyrirtæki hafa not-
að gróða sinn til nýrra fjár-
festimga til þess að auka enn
við gróðann. Lögrnál auð-
magnsins er krafa þess um
aukninigu og því haía íslenzk-
ar gróðaistéttir dyggilega hlýtt,
én um leið gengið á svig við
Nönwur lög. sem löggj afiarstofn-
anir setja, til að myndia um
skattaframtöl og greiðslu sölu-
skatts
En um leið og ráðherrann
þannig ávítar landsmenn fyr-
ir að liía mainnsæmandi lífi
og hvétur auðjöfra til þess
að afla meiri gróða, kvartar
haran yfir því að bann haffi
ekki næg völd á fslandi til
þess að framkvæma stefnu
sína og biður um meiri völd.
Hann fer niðrandi orðum um
undinmenn sína: „Yffirmenn
virðast ekki geta tekið ákvarð-
anir nema svo og svo rmargar
undirtillur haffi um málin
fjallað og sannast þá oft að
„folöldim hafa lfika stert“.“
Þama er ráðherrann augsýni-
lega að sækjast efftir auknum
vökflum, hann fer fram á ein-
ræðisvald og er á móti þvi
að aðrir fjalli um málin en
hann sjálfur. Þjóðin er í
þessu tilfelli að Ukindum und-
irtyllumar, og þegar hún lætur
valdadmuma ráðherrans ekki
ná að rætast fer hann um
hana svívirðingarorðum.
.Morgunblaðið ræðir oft um
að gagnrýni stjómarandstöð-
unnar sé neikvæð og tekur
Reykjavíkurbréfritari undir
þenn,an söng í bréfi sínu á
dögunum. Þamg er einnig um
lið að ræða í valdakröfum
ráðherrans. Hann neitar að
þola gagnrýni og ber þvi við
að hún sé neikvæð. Þetta var
líka viðkvæðið gegn róttæk- ‘
um vinstri mönnum i Þýzka-
landi um tíma, þetta er við-
kvæðið í ýmsum ríkjum Aust-
ur-Evrópu, ef borin er fratn
eðlileg gagnrýni á valdhafana.
Þannig kemur það skýrar
fram í þessu Reykj avíkurbréf i
en áður hefur sézt að fprsætis-
ráðherrann dreymir um það
að verða einræðisherra. Hann
vill afnema „undirtdfllur“, vflll
einn fá að taka ákvarðanir og
’fnema gagnrýni. Slík hrein-
skilni er að sjálfsögðu þakk-
arverð, en eðlilegt er hins veg-
ar að þjóðin sendi m,ann, sem
opinberar slíkar hvatir, til
annarra starfa en þeirra, sem
hann gegnir nú. — Börkur.