Þjóðviljinn - 29.04.1969, Blaðsíða 5
í>riöjudQgur 29. aipríl 1969 — !ÞJÓÐVXLJINN — SlÐA J
Frábær pólitísk kvikmynd um
Crikkland vekur stórathygli
Kostaði mikla baráttu — Mikill listviðburður —
Lögreglan rífur niður auglýsingar
„Z“ heitir kvikmynd sem nú
er sýntl við frábærar undir-
tektir í París. Z eða „zei“ á
grísku þýðir „hann lifir“. Grig-
orios Lambrakis var myrtur á
pólitiskum fundi árið 1963 sem
haldinn var til að mótmæla
bandariskum herstöðvum. Liðs-
foringjarnir, sem myrtu hann,
voru aftur settir í embætti eftir
valdarán hcrforingjanna fyrir
tveim árum. Um þetta fjaillar
kvikmyndin. En það er ekki
aðeins Lambrakis sem er „Z“,
segir Costa Gravas leikstjóri,
heldur og Kennedy, Martin
Luther King og Lumumba.
Gravas heíur í tvö ár barizt
fyrir að fá að gera þessa kvik-
mynd sem kallar á sterkari við-
brögð áhorfenda en dæmi eru
til um kvikmyndir síðari ára.
Coste Gravas er ungur út-
lœgiur Grikjki. Hann var til-
neyddu r til að nemia í Frakk-
landi, þar ssm faðir hans hafði
tekið þátt í andspyrmihreyfing-
unni gegn Þjóðverjum með
skæruliðum og var girunsaimleg-
ur maður í augum herforinaj-
anna. Kvikimyndiin mun að
sjáilfsögðu tryggja að Grawas
kemst ekki heim til GriikMands
meðan núverandi stjómanfar er
við lýði.
Hann segir að ,.Z“ sé fyrsta
merka kvitamyndin sem hann
geri. Hún byggir á hedmilda-
skáldsögu eftir gríska útlaga-
Skáldið Vassilikos um morðið á
þingimanniuim Lamibraikis.
Lambrakis var miyrtur á
fundi þar sem mótmælt var
Vassilikos: hann samdi heim-
ildaskáldsöguna.
erlenduim herstöðvuim í lamdinu
22. maí 1963. Hainn vair þing-
maðuir, vinsitrisinnaiður, prófess-
or í læknisfræði við háskólann
í Aþenu. Margoft hafði honum
vorið hótað lífiláti, og einnig
þennian daig.
Hin opintoera útskýring á
miáiinu var sú að mióitonhjól
hefði ekið yfir Lamibraiks.
Frjálsílynd öfl drógu þetta mjög
í efa, og við kruÆninigu kom í
ljós að Lamibraikis hafði beðið
bana af þungu högigi á höfuðið
með eimhiversikonar bareifili. Gi-
orgios Papandreou, sem þá var
forinigi stjómarandstöðunnar,
sakaði Karamanlis forsáetisaháö-
herra uim að bera siðferðiléga
ábyrgð á þessum atburði.
Skipaður var rannsóknardóm-
ari í mélinu, sem vair etoki
hlynntur skoðuum Laimbrakis,
en saigður gagnheiðarlegur mað-
ur. 10. júní toom háttsettur em-
bættismaður, Koliias, til Salon-
iki till að reyna að sannfæra
.dómarann uim að bezit væri að
láta mállið niður failla. Daginn
eftir felíl stjóm Karaimanlisar og
dómairinn fékk að hailda áfram
rannsókn, sinni, oig kom mairgt
einkennilegt í ljós.
Það kom á daginn að samtök
æsitra hægrimanina undir for-
ystu gaimals nazisba hefðu
stoipulaigt morðið á Lamibrakis
með mútum og hótunum. Fimim
háttsettum liðsforingjum var
vikið frá, en enn í dög heifiur
ekiki komið í Ijós hver það var
sem fétok þeim það verkefni að
möa niðurlögum Lamibrakis.
21. aprfl 1967 kom herfor-
ingjakllíkan til valda og í sept-
emfoer í fyrra voru aflir liðs-
forinigja'mdr fimm settir í stöður
sínar aftur. Kollias. sem ráð-
lagði dómaranum að hætta við
rannsóknina, varð forsætdsráð-
herra þegar herforingjarnir tóku
völd.
Costa Gravas reyndi í tvö ár
að finna menn sem vildu
toosta kvikmyndina. Allir
franskir framleiðendur neituðu,
efnið var of viðtoværmt fyrir þá.
Fulltrúi Wamer Bros—Seven
Arts í Bvrópu las tovikmynda-
Lambrakis er fyrirmynd „Z“ í myndinni, og um leið fulttrúi
„heiðarlegra manna sem spilling og hræsní reyna að vinna á“.
handritið yfir. Hann lofaði pen-
inguim en með skdlyrðum — það
átti að ta/ka úr myndinni attlt
um eriendar herstöðvar, gera
aðalpersónuna að iðnrekenda,
bæta við svolitlu af ásit og fledri
„smébreytingar" í þeim dúr
þunfti að gera.
Að lokum fetok hann 400 þús-
und franka úr kvikmyndasjóði
einum, en það dugði skammt.
Það var Jacques Perrin, 27 ára
gamialll tovdlkmyndaledkari sem
gerði það mögulegt að myndin
varð til. Hann leikur ungan
blaðamann í „Z“. Hann lagði
aillt sitt fé í myndina og honum
tókst að flá tovikmyndastofnuin
Alsdr till að gerast meðfraimleið-
andi. Alsírska ríkið leyfði og
að myndin væri gerð í Ailsír
og er þetta í fyrsta sinn að
kvikmyndaimenn frá FnaikMamdi
hafa samstarf við þarienda eftir
frelsun landsdns.
Eftir að lausn var fundin á
þessum mállum fór Perrdn til
Grikklands til að biðja Mikis
Þeodoraikis um að sikrifa tón-
list við myndina — hamn gerði
tónlistina við „Zórba“ og hamn
var samherji Lamtorakisar.
Þeodorakis er þungt haildinn
af berkllum og situr nú í stofu-
fangellsi í litlu þorpi í Grikk-
landd. Þegar yfirvöldin komust
að þvd hvert væri erindd Perr-
ins var hann umsvifalaust sett-
ur upp í filugvél sem var á leið
til Parísar aftur.
Bngu að síður tókst að kom-
ast í saimfoand við Þeodoraikis
um mairga millliliði. Hann sönig
inn á segulfoand ýmsar tíllögar
um tónlist, sem Bernard Gérard
hefur síðan útsett. Rödd hans
heyrist í myndinmi. Einhver
syngur fyrir utan lítáð veitinga-
hús meðan blaðamaðurinm ungi
yfirheyrir nokkur vitni — það
er Þeodoraikis.
Yves Montand leikur Lam-
brakis sem í myndimni er
kallsður ,,Z“. Jean-Louis Trinti-
gnant leikur rannsóknardómar-
ann Harnn segir að þetta sé ein-
hver bezta mynd sem hanm
hefúr tekið þátt í — pólitískar
myndir hafi yfirleitt verið fyr-
ir þá sem fyrirfram eru með á
nótunum, en þessi geti náð lil
miklu fledri.
Jean-Louis Trintignant er
eimihver hæstlaiunaðasti ungur
leikari Frakkllands, en þetta
h'lutverk íék hann fyrir næstum
því etoki nedtt vegna þess að
hann vdldi að þessi mynd yrði
til: Hún er ekki a<$pins um á-
standið í Grikitolandi, segir
hann.
I nýlegu viðtali við sænstoan
blaðamann kveðst Costa Garvas
■ekki vera sósialisti. Ef menn
vilji heyra sdna trúarjátningu þá
trúi haran einfaldlega á Rétt-
læti, Sannleika. Ég valdi, sagði
hann lei-kara sem ég hafðd unn-
ið með áður. vegna þess að ég
vissd til hvers ég gat ætlazt af
þeim og að þeir voru samiþytok-
ir hverju orði sem sagt var
í myndinni.
-4>
DUKE
ELUNGTON
• •
SJOTUGUR
Duke Ellington er sjötúgur i
dag. Þessi mikli galdramaður
tónanna, sem einn tónstoálda
og útsetjara jazzins stendur
jafnfætis meistaraimpróvíserum
hans: Louis Armstrong, Lester
Young, Oharlie Parker Miles
Davis og John Coltrane.
Enginn tónsnillingur jazzins
hefur skapað jafh heilsteypt
verk og hann. Enginn tónsniU-
ingur aldarinmar stendúr hon-
urn framar.
Vinur hans og samverkaimað-
ur Bi'lly Strayhom segir á ein-
um stað: „Ellingiton leikur á
píanó, en hljómsveitin er hljóð-
feeri hans. Sérhver tónlistar-
maður er í augum hans viss
tónblær, vise tilfinning, og þeg-
ar tónn og tilfinning allra
hljómsveitarmannanna þlandaist
saman verða hin ellingtonisku
áhrif til. Stundúm verður það
við skrilffoorðið, stundum á svið-
inu.“
Einn af göldrum Ellinigtons
er hvemig hann notfærir sér
hvem emstakling í hljómsveit.
smni, hvemiig hann magnar
hugmyndir hans í venkum sin-
um, hvemdg hamm beygir hann
tindir húgarafl siiftt án þesis að
sá hinn sami missi nototouð af
emstaklingseinkennum sdnum.
Mörg beztu verk Ellmigftons eru
unnrn úr hugmiyiniclum frá
hljómsveitarmönmium hans eða
í samvimnju við þá.
Ekkd ætla ég hér að retoja
lífshlaup meistairáns eða gera
grein fyrir þróun lisitar hans,
aðeins stikla á stærstu stöplun-
um.
Ellington fæddist 29. april
1899 í Washingbon. Hann var
ungur settuir í pdanélliæiri, en. á-
huginn var lítill. Það var ekki
fyrr en hann var kominn undir
tvítugt að tónlistin tók hug
hans allan. 1925 lék harm fyrst
inná hljómplötu með hljómisveit
sinni. Var það heldur óhrjáleg
músik. En 1927 er annað uppi
á teiningnuim. þá hljóðritar hann
snilldarverkin East St. Louis
Toodle-oo, Black and Tan Fan-
tasy og Creole Love eall, öíl
samin í samvinnu við burðar-
stoð hljómsveitairinnar, ftrom-
petleikarann Bufober Miley.
Tveir aðrir hljóðfæraleikarar,
sem sett hatfa hvað mestam svip
á hljómsveitina léku þá með,
Joe Naton. og Harry Carney.
Árið eftir var The Mooche
hiljóðritað og þá hafði Johnny
Hodges bætzt í hópinn.
1929 hastti Bubher Miley hjá
Ellingtom og Coötie Williams
tók sæti hans. 1930 var Mod
Indigo hljóðritað.
Hið gullna ár Elimgtons var
1940. Þá voru helztu einleifcarar
hljómsveitarinnar auk þeirra
sem fyrr voru nefndir Bamey
Bigard, Rex Steward. Lawrence
Brown og Ben Webs'ter. tJftsetj-
arinn Biíly Strayfaorn réðist til
Eliimgboms 1939 svo og bassa-
leikarinn Jimmy Blanton, sem
olli straumfavörfúm í rýfthma-
leik hljómisveitarinnar.
Þetta ár voru mörg helztu
gullkom Ellingtons hljóðrituð:
hið dulmagnaða Ko Ko, hið
leikandi létta Hairlem Airshaft,
þar sem hann leggtir út af þeim
ævintiýrum, sem búa í einu loft-
ræsti n garkerfi, Con certo for
Cootie, skritfað verk, þar sem
einleikarinn, Cootáe WilMams,
nýtur fúills tjáningarfrelsis. Jack
the Bear, þar sem hljómsveitin
einsog leikur undir magn-
þrumgna sólóa ednleikaranna.
Svo mæbti lengi telja.
Tímabilið frá 1945—1956 var
heldur ófrjótt, ef miðað er við
árin 1937—1944. Gagnrýnendur
sögðu Ellinigfton búinn að véra.
Slíkt var þó fjarri lagi. Á
hverju ári komu snilidarverk úr
penna hans. Ég nefni aðeins
Happy Go Lucky Local 1946,
The Tattooed Bride 1950. (Hug-
myndin að baki verksins er
sagan um fþróttagarpinn, sem
æfði einsog ljón þrjá fyrsftu
hveitibrauðsdaga sína. Er hann
lagðist í rekkju að kvöldi sitein-
sofnaði hann. Fyrst fjórðu nótt-
ina gat hann sinnt brúðinni,
en komst þá að raun um, sér
til skelffingair, að hún var öll
tattóveruð.) og meistaraverkið A
Tone Paraelle to Harlem, 1951.
í þeirri svitu nær Ellington
fullkomnum töfcum á svíftu-
forminu, sem b&ntn hafði glímt
við fyrir alvöru frá 1943, er
hann samdi Black Bipwn and
Beige, sögu hins ameriska negra
í tónum-
1957 hljóðritar Ellingtan
Shakespeare í svitu sína, Such
Sweet Thunder, sem hann
samdi í samvinnu við hjálpar-
mann sinn Billy Strayfaom. Tiu
árum síðar hljóðritar Ellingfton
etoki siðri svíftu: The Far East
Suite. Þá svíftu samdi hann
einnig með Billy Strayhom.
Síðasta hljómplata Ellingtons er
hljóðrituð í minningu Billy
Strayfaoms sem lézt 1967: And
His Mofther Called Him Bill ...
Hljómsveit Ellingftons er
heimur útaf fyrir sig. Heimur
þar sem hann vinnur tórwerk
sin í sarovinnu við hljómsveit-
armenn sína. Þar heldiur sér-
hver smwm persónuieika. Ell-
ingbon semur ekki fyrir hljóð-
færi, einsog nær öll önnur tón-
skóld. Hann semur fyrir ein-
staklinga, gjörða af holdi og
blóði, einstaklinga sem hamn
þekkir einsog sjállfan sig. Þvi
geftur engin önnwr hljómsveit
leikið verk EHimgbons. Þau eru
eins bundin skapara sinum og
sólóar meistaraimpróvíseranna.
Hljómsveitin er Mjóðfeeri hans,
en einsbg hapn sjálfur segir:
„Listm býr í suðunni“.
Vemharður Linnet.
Þeodorakis: söng tónlíst við
myndina inn á segulband í
stofufangelsi.
Fyrir mér er „Z” ekki að-
eins Lamlbrakds heldur og
Kennédy, King, Lumumba —„Z“
er heiðarlegur maður, sem tor-
tímit er af spilltu og hræsnis-
fuilu uimlhverfi.
Rætt heÆur verið um mögú-
ieika á því að „Z“ verði sýnd
á kvikmyndahátíðinni í Cann-
es. Það væri stórviðburður þvi
að það væri þá í fiyrsta sinn
að sannpólitisk mynd kæmi
fram á þedm vettvangi. Um
það bil tíu lönd hafa þegar
keypt myndina. Hún hefúr ver-
ið bönnuð i Grikfclandi og á
Spáni og að líkindum í fileiri
löndum.
„Z“ er einnig orðin að eins-
konar frensistákni í hinni ó-
þaegu Parisarborg. Á næftumar
fesfta stúdentar upp augiýsinga-
spjöW um myndina, ékki sízt
krimgum Place Vendome og
önnur höftuð táfcn um auð og
borgaraskap Á morgnana rífiur
lögreglan þessi spjöld niður.
Kvibmyndin. siem sumir kalla
bezt gerðu pólitísku mynd allra
tima, hefst á orðunum „Allur
skyldledki við raunveruleifcann
er setfcur fram af áséttu ráðd”.
Og um þessar mundir á her-
fioringjasftjóimm í Aþenu
tveggjá ána afinæli.
GÓiFTEPP/
TEÞPADREGLAR
TEPPALAGNIR
I EFTIR MÁLI
Laugavegi 31 - Simi 11822.