Þjóðviljinn - 13.08.1969, Blaðsíða 5
Miðvikudagur 13. ágúst 1969 — ÞJÓÐVILJINN — SlÐA g
Fremur
fílosofíu
en
heildar-
dœtlun
Rætt við Ingólf Helgason
um skipulag borga, m.a. aðalskipulagið
Nýlega fréttl blaðaniaður
Þjóðviljans að Ingólfur Helga-
son, arkitckt, væri staddur í
stuttri ferð hér á landi, og þar
sem hann er einn af þeim sára-
fáu íslendingum, sem liafa sér-
menntað sig í skipulagningu
borga, þótti tilvalið að ganga á
fimd hans og rabba við hann.
Imgólfur er Hafnfirðingur, 32
ára að aldri, og heíur dvalizt í
tíu ár í Edinborg. og spurði
dcild, sem heyrir undir pró-
fessor við skólann og íæst við
rannsó'knir og arkitektúr, og
er huigmyndin sú, að þeir, sam
þar starfa, séu frjálsairi ein
þeir, sem eru í venjulegum
„bisnis“ í þessari grein. Þeir
geta gert rannsóknir, síðan
byggt hús samkvæmt niður-
stöðum rannsóknanna, og að
lokum rannsakað áranigurinn,
þegar byggin,gu hússins er lok-
ið“.
Ingólfur Helgason
ur Björn Ólafs arkitekt skrif-
að grein í Nýja Útsýn, þar sem
hann gagnrýnir talsvert aðal-
skipulag Reykjavíkur og lang-
ar mig til að spyrja þig um
skipulagsmál Reykjavíkur og
þessa gagnrýni Björns Ólafs.
Ég vil byrja á því að spyrja
þig um bæjarstæði Reykjavík-
ur, möguleika þess og þjóðfé-
lagshlutverk borgarinnar.
„Þetta er ákaflega flókin
spuiming, þvú að það lig’gur við
yfir svæðið inmam Hringbraut-
ar og gerði ekki ráð fyrir því
að Reykjavík yxi út fyrir hana,
sprakk þá alveg gersamlegia.
Reykjavík óx án þess að nokk-
uð yrði við það ráðið, og nýju
hverfin voru skipulögð eftir
hendinni ef þau voru nokkuð
skipulögð. Allt íslenzkt þjóð-
félag gerbreyttist og embættis-
manniakerfið réð ekki við það.
Embættismennimir eru aldir
upp í sveitaþj óðfélagi og gera
borg á stað eins og borgarstæði
Kaupmann ahafnar. En bygging
borga er fyrst og fremst póli-
tískt fyrirbæri. Þótt bæjar-
stæði Reykjavíkur sé gott. er
það fyrst og fremst pólitískt
fyrirbæri. hvers vegna hún
varð höfuðborg en ekki t.d.
IT afnarfj öirður eða Stykkis-
hólmur. Hafnarfjörður hefði
vel komið til greina. Meðan
stjórmarsctur var á Bessastöð-
um var ekkert lengra að fara
þanigað en til Reykj avíkur, og
þetta var mikið veldi í eina
tíð“
Það verður sjálfsagt verk-
efni sagnfræðinga að rannsaka
það. En í þessu sambandi vil
ég spyrja þig um þjóðfélaes-
legt hlutverk Reykjavikur. Er
það ekki nokkuð sérstakt fyrst
þetta er borg, har sem helming-
ur þjóðar býr?
„Þetta er í rauninnd ekkert
óeðlilegt hlutfall miðað við
þjóðfélagið hér, því að svo er
orðið í mörgum löndum, að
megnið af þjóðunum býr ‘í
borguim. Þetta hlutfiall verður
aðeins meira áberandi hér en
anmairs staðar vegna mannfæð-
arinnar. En í Kaupmannahöfn
býr t.d. ein miljón mana. eða
fjórðunigur dönsku þjóðarinn-
ar. og völdin eru þar, en í
næst stærstu þoirginni eru að-
eins um 300.000 íbúar. Þróun-
in hefur orðið með ýmsu móti.
en ven.iulega hefur áranigurinn
orðið ein risastór borg í hverju
landi Því fvlgja fýsisk vanda-
mál að byggja borgir með 100
mili. fbúa, en það verðm- gert.
og líklega eiigum við báðir eft-
ir að sjá slíkar borgir“.
Þetta er há eðlileg þróun
iðnaðarlanda?
„Já, en vel að merkja. póli-
tísk þróun. ekki landfræðileg"
Hvernig finnst þér að bæj-
arstæði Reykjavíkur hafi verið
notað? Hvað finnst þér t.d. um
aðalskipulag Reykjavíkur, þar
sem greint er milli ýmissa
hverfa eftir því sem þar ger-
ist, íbúðarhverfa, iðnaðar-
hverfa, miðbæjar og svo ó-
byggðra svæða?
system eða skemu um það
hvemig borgir aettu að vera.
Svoina áætlanir stafa þvi af
vilja manna til að hafa alla
hluti í röð og regliu, til að rati-
anialisera — en um of, þvi að
borgir eru miklu flóknari.
Svana borgir verða leiðin-
legar. Ef þú ætlaðir t.d. að ala
upp bam, myndir þú vafalaust
ekki veljia til þess íbúðairhveirfi
eins og Árbæ. Beztu staðirnir
vaeru t.d. hlutar af Hafnar-
firði eða staðir eins og Stykk-
ishólmur, þar sem hæigt er að
vera í góðu sambandi við at-
vinnulífið eins og það kemur
fyrir án þess að fara sér beint
að voða, og sannt lifa eins
prívat og umnt er. Giallinn er
sá að í þessu skipulagi er eng-
in vöi. Maður verður að lifa
i „íbúðarhverfi“.“
Telurðu þá að fjölbreytnin
ætti að vera meiri, og hverfin
ekki eins „hrein“?
„Þegar gerð er svona fö'St á-
ætlun og farið að byggja eft-
ir hetnni, verð'Ur maður kannski
allt í einu var við að það er
kominn rakari eða gullsimið-
ur í eitt horn á húsi, þar sem
ekkert ráð vair gert fyrir sliku.
Það er eitt dæmi um að kerf-
ið hefur mistekizt. En í raun-
inni er ekkert við þessu að
segjia, það eykur aðeins fjöl-
breytninia, svo framarlega sem
framkvæmdimiar verða ekki
öðrum til aima. Bretar fara
þanndg að, að þeir bafa gert
lista yfir allar þær atvinnu-
greiniar sem til eru í landínu.
Á þessum lista eru þúsundir
atvinnugreinia, og þær eru
flokkaðar eftir hávaða, frá-
rerunsli, svipmóti og öðru þess-
háttair. Síðan ákveða þeir
hvaða atvinouigrein'ar hægt er
að leyfa i íbúðahverfum og
undir hvaða kringumstæðum.
Mér finnst að slíka rannsókn
og ákveðna stefnu í þessum
málum vanti alveg í þessa á-
ætlun“.
Hvað finnst þér um stjórn-
málalega hlið borgarskipulags?
Liggur ekki alltaf viss stjórn-
málahugmynd að baki hvers
skipulags?
Séð yfir bæinn frá Breiðholtsliverfi.
Miðbær í nýrri borg fyrir utan Stokkhólm.
ég hann fyrst um mámsferil
hans.
„Ég lagði fyrst stund á húsa-
gerðarlist í sex ár í svonefnd-
um College of Arts og lauk
þaðan prófi 1965. Síðan var ég
í þrjú ár í ammarri deild sama
skóla til að ljúka prófi í skipu-
lagsfræði borga, og gerði það
1968. í þá deild komast aðeins
menn, sem bafa þegar lokið há-
skólaprófi i öðrum greinum
t.d. búsagerðarlist. baigfræð
eða mannfjöldafræði".
Hvað hefur þú svo fengizt
við síðan?
„Nú vinn ég við hásikólamn
í Edinborg. Þar er sérstök
t hverju er þltt starf þarna
fólgið?
„Ég vinn þama ásamt öðr-
um manni við að teiknia hús
fyrir yfirborgairstjóm London.
Við byrjuðum á því að atbuiga
hús, siem þegar voru í notkum,
og nú erum við að teikrna 274
hús í samræmi við þá reynslu.
Þegar búið hefur verið í þeim
í eitt eða tvö ár, rannsö'kum
við þau til að komasf að raiun
um það hvort tillöigur okkar
bafi verið til bóta“.
Þú vinnur þá í rauninni ekki
við þitt sérsvið. En nú langar
mig til að víkja að efni, sem
stendur þvi nær. Nýlega hef-
að hún sé um allt þjóðlíf ís-
lendingia. í raundnni skiptir
borgarstæðið sjálft ekki miklu
máli, ýmsair þjóðfélagsástæður,
til dæmis valdiabarátta inman
þjóðfélaigsins, hafa mdklu meira
að segj'a“.
Telurðu kannski að menn
hafi vanrækt þjóðfélagslegar
aðstæður í skipulagningu
Reykjavíkur vegna þess að þeir
lögðu miklu meiri áherzlu á
landafræðina?
„Það er ekki gott að segja.
Það er í raiuminmi eims og allt
skipuiag hafi bilað í heims-
styrjöldinni síðari. Skipulag
Reykjavíkiur frá 1927, sem náði
sér ekiki girein fyrir þeim fyr-
irbærum, sem eru að gerast í
þjóðfélaiginu nú. T.d. gerði sér
eniginn grein íyrir því til bvers
herstöðin á Kefiavíkurflugvelli
gæti leitt, hvað við værum að
gera, þegar við, samþykktum
hersetu þar. Sam:a móli geignir
um álverksmiðjuma“.
Telur þú að bæjarstæðið
sjálft skipti engu máli?
„í þessu tilviki er það mjög
gott. Það er ekki við neima
sérstaka erfiðleika að etja eins
Og t.d. í Kaupmanmahöfn, sem
stendur á feni og mýrum. Ef
komið væri að óbyggðu landi,
dytti enigum í hiuig að byggja
„Þetta er algerlega úrelt fyr-
irkomulag, og með því skap-
ast í raiuninni fleiri vandiamál,
en leyisrt eru, t.d. vandamál
fólksflutniniga úr „svefnhverf-
unum“ í svokölluð atvinnu-
h'verfi Auk þess sem borgin
verður hreinlega leiðinlegri.
Þegar menn fóru fyrst að velta
því fyrir sér hvemig borgir
,,störfuðu“, þá gengu þeir i
gegnum það tímabil að reyna
að einamgra vamdamálin. En
það var hreinlega pappírslausn.
seim menin lögðu niður fyrir
sig fílósóf'ískt, og margir höfðu
það í hugta að þeir myndu auð-
vitað ekki búa til slíkar borgir.
jafnvel þótt þeir byggju til
„Skipulag er að sjálfsögðu
pólitísk ákvörðun. Það er því
óþægilegt að gera svona heild-
aráætlun, vegna þess að með
henni viðurkemnir maður þjóð-
félagið eins og það er. Maður
veit hvaða tekjur fólk hefur, og
þegar maður teiknar hús, veit
maður nákvæmlega hvers konar
fólk er líklegt til að búa þar-
Kosturinn við ýmsar gamlar
borgir er sá að þar er allt í
graut, og. þótt til séu auðmanna-
hverfi eru málin samt talsvert
flókin- Með ströngu skipulagi
eru menn að skapa n.k. „ghettó“.
Menn eru, kannske óafvitandi,
Framhald á 7. síðu.