Þjóðviljinn - 11.11.1969, Blaðsíða 7

Þriðjiuidaigúir 11. nóvetmlber 1969 — ÞJÓÐVILJINN — SÍÐA J
Andxésiair vélistjóira kam fyrir
tog'aranefnd þá, siam undir-
bjó smíði nýsköpunartogiar-
anna svonefndu. Þessi nefnd
mun bafa orðið nedkvæð í
afstöðunni til þessarar hug-
myndar. Huigmyndin vair
einnig borin undir ýmsa tog-
araskipstjóira, sem þá voru
kunnir aflamenn og reyndir
við togveiðar, og þeirra skoð-
anir munu hafa verið ákaf-
lega skiptar. Sumdr þeinra
töldu, að þessi hugmynd gæti
ekki staðizt, en aðrir voru
aftur á móti jákvæðir og
töidu, að þaima gæti verið
um mjöig mikilvæga breyt-
ingu að ræða til bóta frá því,
sem áður var. Óneitanlega
hefði verið skemmtilegt og
a3Skilegt, að á það hefði feng-
ið að reyna fyrir um það bil
aldarfjórðungi, hvort hin ís-
lenzka bugmynd um að breyta
togurum á þennan hátt úr
siðutogara í skuttogara, hefði
verið framlkvæmanleg eða
ekki. Því mdður fór svo, að
aldrei reyndi á þetta hér og
buigmyndin var lögð til hlið-
Ég get ekki látið vera að
minnast þess, þeigar þetta mál
er til umræðu enn einu sinni,
að sennilega er síkuttogara-
huigmyndin íslenzk bugmynd
í upphafi. Ég hef það fyrir
satt, að það sé íslenzkur
maður, Andrés Gunnairsson
vélstjóri, síðar verkstjóri í
vélasal Áburðairverkismiðj-
unnar hér sem fyrstur manna
kom frarn með huigmynddna
um þá gj öirbreytingu á togút-
búnaðd, að smíða sikipin þann-
ig að hægt væri að taka
botnvörpuna inn á sikut tog-
arans.
Það er sannanlegt, að
Andrós Gunnarsson kom
fram með þessa hipigmynd
sína árið 1945 og lét þá með
töluverðum kostnaði gera lík-
an að um það bil 1000 tonna
skuttogara, eins og bann
hugsaði sór slíkt skip. Þess-
ar bugmyndir og þetta líkam
Andrés Gunnarsson við togaralíkanið.
Fáum árum síðar mun
skuttogaráhuigmynddn hafa
komið fram hjá Bretum og
vairð þá brátt að veruleika.
Því hiefur verið baldið fram
í mín eyru, að það' sé hæ'gt
að rekja slóð þessarar brezku
uppgö'tvunar, sem talin er
vera, til hugmyndur Andrésar
Gunnairssonar. Það er að
að seigja álit sitt um hug-
myndina. Ég vedit efcki, hivart
fulliar sönnur verða fæxðar á
þetta, en ég hef ræbt við
grednargóða menn, sem teija
a. m. k. mjög Mkiegit ef ekki
fullvíst, að það sé islenzkur
maður, sem eigi hugmyndlna
að stouttogara.
minnsta kiosti vitað, að sú
hugmynd var á sinum tíma
töluvert rædd, bæði meðal ís-
lenzkra og enskra togiaraskip-
stjóra og hún mun einnig
hafa verið borin undir verk-
fræðinga við brezkar skii>a-
smíðastöðvar, sem þá voru
ekki að sögn tílbúnir til þess
Hugmynd Andrésar Gunnarssonar,
Þörf opinberrar
forystu
Það er orðið langt siðan áll-
ir hugsandi menn hefðu átt að
vera búnir að sjá það, að þörf
var opinberrar forysitu um end-
umýjun togaraílotans, til að
koma þeim málum í sómasam-
legt horf og hefjast handa um
að fá hingað fullkomin og góð
skip, þau beztu, sem möigu-
leifcar væru á. Nú er það al-
kunna, að það hefur orðið önn-
ur þróun hj á ýmsum öðrum
fiskveiðiþjóðum, bæði þeim,
sem áður hafa stundað togana-
útgefð og einnig þeim, sem á
síðari áratugum hafa tekið upp
slíka útgerð. Þar hiafa komið
til söigunnar nýjiar gerðir tog-
ara, sam í diaglegu tali eru
kallaðir skuttogairar, a£ því
að það er eftirtektarverðiasta
breytingin, sem orðið hefur, að
trollið er tekið inn á sfcut en
ekki á síðu, en mjög miargar
aðrar breytingar bafa orðið á
þessum toguirum frá því, sem
var, t.a.m. þegar nýsköpunar-
togaramir okkair voru teiknað-
ir og smíðaðir fyrir næmri
aldarfjórðungi. Ég ætla efcki að
far,a að telja upp þær breyt-
ingar. Ég þekki þær ekki
heldur nægilega til þess, en
mér er kunnugt um, að meg-
inbneytingamar eru fólgnar í
því, að nútíma togveiðiskip
hafa miklu meiri sj álfvirkni
um borð heldur en eldri skipin
og geta þar af leiðandi sparað
mikinn mannafla, Þar eru enn
fremiur vemlega bætt vinnu-
skilyrði og aðbúnaður áhafn-
ar frá því, sem áður var. Tal-
ið er, að líkur séu fyrir því,
að togskdp af nýrri gerð geti
aflað meira en eldri skip. Þá
er það ekki síður mikiisvert,
að þar er mjög bætt aðstaða
frá því, sem áður var til að
koma að landi með fyrsta
flokks hráefni.
(Næsti fcaffli ræðunnar er í
ramima hér ofar á síðunni).
Kaup á
skuttogara tímabær
Þetta var nú að vísu hálf-
gerður útúrdúr, en þó þótti
mér ekki úr vegi að minnast
þessa að opinberlega bafi hug-
myndin um skuttogara fyrst
komið fram hjá þessium ís-
lenzka vélstjóra og hugvits-
manni. En hvað sem þessu líð-
ur, er það fyrir löngu orðdð
tímabært, að við eignumst
skuttogara, og það af fleiri en
einni gerð og stærð. Vitanlega
hefði verið heppilegast, að hér
hefði átt sér stað jöfn og ör-
ugg þróun, þannig að endur-
nýjunin hefðj getað dreifzt á
nokkuð langan tíma. Við Al-
þýðubandalaigsmenn höfum
flutt þingsályktunartillöigu og
frumvarp um endumýjun tog-
araflotans þing eftir þing, ég
held mest allan eða allan þenn-
an áratug. En málið hefur
aldrei verið af hálfu opinberra
aðila tekið neinum tökum, .
nema Þ'á hin allra siíðustu ár
hreinum vettlingatökum.
Fyrir um það bil 4 árum eða
þegar núverand; sj ávarú tvegs-
málaráðherra var að hefja fer-
il sinn í ráðherraembættinu
gaf hann fyrdrheit um það, sem
mörgum þóttj nú ekki stór-
mannlegt, en þó betra en ekki,
að tekinn yrði á leigu um
nokkurt skeið skuttogari til
þess að fá einbverja reynslu
um útgerð slíks skips. Úr
þessu varð ekkert. og gat þó
varia verið um að ræða stór-
felldan kostnað í þessu sam-
bandi, en ég hygg, að ráð-
herra hafi skýrt frá því, að
einhverjir erfiðleikar hafi ver-
ið á að fá slíkt skip leigt til
skamms tíma. og þá þótti víst
ekki fært að leggja í þann
kostnað að leigja skipið til
langs tíma. hvað þá heldur að
kaupa eitt einasta skip til
reynslu.
Störf
skuttogaranefndar
En svo líður tíminn og
snemma áns 1967 virðisit vera
að kqma dálítill skriður á
þetta mál. Þá um vorið áttu
að fara fram alþingiskosningar
og við sumir settum þennan á-
bu'piavott hæstvirtrar ríkis-
stjómar dáiítíð 5 samband við
það. En í marz eða aprílmán-
uði 1967 skipaði sjévarútvegs>-
málaráðherra svonefndia skut-
togairanefnd, nefnd 7 manna,
sem átti að framkvæma athug-
un á því. hiverjar væru heppi-
legar gerðir, stærðir og útbún-
aður skuttogara fyrir fslend-
inga. Þessari nefndarskipun
var allmjög hanipað í kosning-
ununi 1967. þar sem það þótti
henta. Var töluvert um það
talað. að nú væri af hálfu rík-
isstjórnarinnar hafinn undir-
búningur að því. að endumýj-
un togaraflotans gæti farið
fram. Og ég man ekkd betur en
hæstviirtur sjávarútvegsmála-
ráðherra léti á þinginu 1967
allvel af afrekum sínupi í
þessu efni og teldi nú vel að
verki st aði ð. Þama væru
komnir 7 valinkunnir menn i
nefnd.
Svo virtist í upphafi sem
nefndin tæki verkefni sitt
alvariega, eins og hún vitan-
lega hlaut að gena, ef ednhver
áhugi var á þessu máli hjá
ráðamönnum á annað borð.
Elnn af nýsköpunartogurunum.
ömiurlegt Miutskipti, siem Al-
þýðiuflokkurinn hefUr valið sér,
að bafa borið ábyrgð á sjávar-
útvegsmálunum á þesisium nið-
urlæigingartímum togaraútgerð-
arinnax, hafa látið Sjálfstæðis-
fflokkinn leiða sig til þess að
haldia að sér höndum og horfa
á það án þess að hafast nokk-
uð að, að togaraútgerðin drafn-
aði niður.
Það mun hafa verið tiltöiulega
skömmu eftir að nefnddn var
skipuð, sem hún fór í ferða-
laig til Bretlandis og jiaínvel víð-
ar til þess að skoða skuttogara
Og kynna sér þessi mál eftir
föngum. Og sumarið 1967 mun
það hafa verið, sem hæstviirt-
ur sjávairútvegsmálaráðherTia
skipaði til starfa með nefnd-
inni þrjá- tæknilega ráðunauta,
skipaverkfræðing, vélaverk-
fræðing og rafmagnsverkfræð-
ing. Þarna virtíist því vena
unnið af alvöœu og nokkru
kappi að mikilvægu roáli. sem
afflt of lengi hafði verið látið
dankast án þessa að neitt vasri
gert.
Haustið 1967, þegar nefndin
bafði starfað í um það bil 6
mánuði, átti hún viðrasðufundi
með starfandi skipstjórum og
fleiri yfirmönnum á togaraflot-
anum. Þessir fundir munu bafa
verið gagnlegir og þar komið
fram ýmsar þarfar ábendingar
varðandi ]>esisi mál.
Haustið '1967, eftir rúmlega
hálfs árs starf. virtist nefndin
komin að niðurstöðu um hent-
uga stærð og gerð togara, og
hún lét þá frá sér faira þær
bugmyndir, að einna hentugst
stærð væri 1060 - 1200 brúttó-
smálesta skuttogari með lesta-
rými fyrir aHt að 490 lestir
netto. Nefndin áætlaði, að slík-
ur togari þyrfti 24 manna á-
höfn, en það er 6-8 mönnum
minna heldur en er á gömlu
togúrunum, þótt þedr séu minrri
heldur en þessi skip áttu að
verða. Nú virtisit mega gera
ráð fyrir því, að raumhæfar
aðgerðdr í þessu máli vaaru
ekki langt undian, en það var
öðru nær. Ég held, að það fari
heldur fáum sögum a£ starfi
þessarar ágætu nefndar þau
tvö ár, sem liðin eru sfðan hún
gaf út þessa tilkynningu sína
baustið 1967.
Mér er tjáð, að nefndin hafi
verið að láta nngan skipaverk-
fræðing teikna fyrir sig sikut-
togara. Ýmsum hafa nú að vísu
þótt þetta dálítið einkennileg
vinnubrötgö, þegar litið var á
hvori tveggja. þæði reynslu
annarra þjóða í togarasmíð og
þöriCina á að hefjast skjótt
harxia um að ka/upa eða láta
smíða togara fyrir okfcur ís-
lenddnga. Að sumu leyti minn-
ir þetta á þáu vinnubrögð, að
við íslendingar léfcum einhvern
ungan og efnilegan vélavmk-
fræðing fana að teikna nýja
tegund bíla, sem við ætluðum
að panta erlendis, en teldum,
að við gætum ekki unað við
neinar þær bílategundir, sem
til eru á markaði. Flestir hefðu
taiið að til að byrja með hefði
verið einfaldast að velja ein-
hverj-ar þær erlendar teikning-
ar af skuttogu-rum, sam beztar
og hentogast'ar þóttu eftir að
fróðustu menn hefðu þar um
fjallað. og semja þá um þær
breytingar á þessum teikning-
um, sem æskilegar hefðu ver-
ið taldiar miðað við ísienzkar
aðstæður.
Ég vedt, að sjómenn margir
hafa undrazt þessi vinnubrögð
mjög og gagnrýnt þau í sinn
hóp, þó að sú giaignrýni hafi
e£ til vill ekki nerna að litlu
leyti komdð fram á opinberum
vettvangi. Kunnúr togaramað-
ur flullyrti við mig nýlega. að
enginn vilji líta við þessari
téiknihgu sikuttogaranefndar.
Um það get ég að sjélfsögðu
ekki daemt, þetta kann að vera
sleggj udómur, en bann er vitni
um að ágætír menn, sem
þekkja til þessara mála, telja,
að þarna hafi verið um að
ræða dálítið rnidarleg vinnu-
brögð. Og eitt er víst, að í
þetta teifcningam'ál hefur farið
allt of langur timi. Við höfum
glatað þarna tveimur árum.
Mér dettur ekki í buig að
kenna skuttogaranefnd um
þessi undarlegu vinnubrögð.
Ég veit, að það er húsbóndi
hennar, ríkisstjóimin, sem á að
svaira til siaka. Þetta er vott-
urinn um áhuga hennar á end-
urnýjun togaraflotans. Það er
ekki skuttogaranefndin, siem
legið hefflir á málinu í tvö ár.
Það er ríkisstjórnin, sem hefur
gert það dyggilega.
Ríkið verður
að hafa forystu
Á allra síðustu árum hefur
sem betur fer orðið heldiur
bjartana fram undan að því er
snentir togaraútgerð béir á
landi. Aflabrögð hafa aukizt.
Fiskverð hefur afbur farið töilu-
vert hækkandi, sérsbaklega eru
góðiir sölumöguleiikar fyrir fisk,
sem er unninn úr fyrsfca fflokks
hráefni, og þar af ledðandi eru
nú kröfumar um vöruvöndun
stöðuigt vaxandi. Vænlegasta
leiðin og ffljótvirkasba tíl
þess að þæta úr hráefn-
isskorti margra hinna sitaarstu
hraðifrysitíhúsa og til þess
um leið að koma í veg
fyrir aitvinnuleysi, er alveg tví-
.mælalaust endumýjun togiara-
fflotans, og það fyrr en síðar.
Við flnitningsmenn þessa frum-
vairps teljum, að nú megi ekki
sofa lengur, nú megi ekki við-
bafa lengur þau handarbaka-
vinnuibrögð, sem ríkisstjómin
hefur vdðhaft í þessu máli.
Ríkið verður að haifla for—
ysitu um endumýjun togarafflot-
ans, hvað sem svo líður rekstr-
arformunum, eftír að togar-
amir hafa verið keyptír. Þar
getur að okkar dómi verið um
margvísleg rekrstrarform að
ræða. Þar getur verið um að
ræða bæjarútgerðir, þar getur
verið um að ræða úfcgerðarfé-
lög, þar sem bæir og jafnvel
ríkið sjálft væru stórir aðilar,
þó að fleiri kærnu til. Það
geta verið venjuleg Wutafé-
löig og enn fremiur gætu það
vissulega verið einstaklingar,
sem tækju að sér rekstur sfcip-
anna.
í þessu frumvarpi er ríkis-
stjóminni heimilað að láta
smiíða allt að 15 nútíma skut-
togara. Ég skal játa, að þetta
er hé taia. Það hefði verið
betrá og eðlilegra á allan há'tt,
að þessi uppbygging togaraflot-
ans_ hefði getað orðið hægari
og á lengri tima, en vegna þess
hve þetta stórmál hefur lengi
verið forsómað þarf nú að
taka myndarlega til hendi.
I því sambandi sksal á það
óent, að^ jafnvél þótt smíðað-
ir yrðu á tiltölulega skömmum
tíma 15 skuttogarar og síðan
5, á. ári. eins og við teljum
lágmark fjrrsit um sinn, þá
tsekd það um það bil áraitug að
endurnýja togaraflotann á
Framhald á 9. síðu.
vi